AToen de Zuid-Afrikaanse verkiezingsstemmen vorige maand werden geteld, hield Nomvula Mokonyane, politicus van het African National Congress, de rechtbank in een geel T-shirt met lange mouwen, versierd met Winnie Madikizela-Mandela op de achterkant.
Aan de andere kant van de kamer van het nationale telcentrum droeg de uiterst linkse ambtenaar van de Economic Freedom Fighters Poppy Mailola een zwart T-shirt met de afbeelding van Winnie over een herhaling van haar naam geplakt.
Aan het begin van het democratische tijdperk van het land kreeg Madikizela-Mandela – wiens strijd voor vrijheid vaak werd overschaduwd door een ex-man wiens naam ze beroemd maakte – de schuld van de moorden door een bende die ze had opgericht.
Maar de teleurstelling dat de democratie er niet in is geslaagd de levens van miljoenen Zuid-Afrikanen te verbeteren, heeft haar aantrekkingskracht en haar weigering om compromissen te sluiten aangewakkerd, vooral na haar dood in 2018 op 81-jarige leeftijd.
‘Ik heb het gevoel dat we hebben onderhandeld’, zei ze in een documentaire uit 2017 over de gesprekken die een einde maakten aan de apartheid. Winnie. ‘We droomden van een Zuid-Afrika dat volledig vrij was van racisme. Een Zuid-Afrika waar iedereen gelijk gevoed zou worden, waar de jeugd tewerkgesteld zou worden.”
Zikhona Valela, een historicus, zei: “Vini vertegenwoordigt het werk dat we nog moeten doen, dat we nog moeten afmaken.”
Mannelijke ANC-leiders, waaronder Mandela en Chris Hani, leider van de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij en de gewapende vleugel uMkhonto we Sizwe van het ANC, hebben meer speelruimte dan zij omdat zij het geweld steunden, zei Valela.
“Een van de redenen waarom ze wordt belasterd is dat ze onbeschaamd de ruimte innam, als leider, en niet alleen als de vrouw van een leider”, zei Valela.
Winifred Madikizela werd in 1936 geboren in Bizana, een landelijk stadje in wat nu de provincie Oost-Kaap is, in een aristocratische, goed opgeleide Mpondo-familie. Toen ze twintig was, ontmoette ze de 37-jarige Mandela in Johannesburg. Ze had al zelfvertrouwen en begon aan een prestigieuze carrière in het maatschappelijk werk, zegt Jonny Steinberg, de auteur van het boek Winnie & Nelson. “Ze arriveerde als tiener in Johannesburg, in een enorm patriarchale wereld, en ze heeft er geen moment aan getwijfeld dat ze alles kon en moest doen wat mannen deden, inclusief het betreden van de publieke sfeer en het uitoefenen van macht daar”, zei Steinberg.
Terwijl Nelson vanaf 1963 27 jaar gevangen zat, werd Winnie voortdurend vervolgd door de apartheidsstaat: gemarteld, opgesloten in eenzame opsluiting, haar huis herhaaldelijk doorzocht, onder huisarrest gehouden en vervolgens van 1977 tot 1985 verbannen naar een afgelegen stad. om de verschrikkingen van de apartheid bloot te leggen en Mandela’s naam levend te houden.
Toen ze in 1986 terugkeerde naar de stad Soweto, was het vol geweld. Ze richtte de Mandela United Football Club op, aanvankelijk om twee strijdende groepen jonge zwarte mannen bij elkaar te brengen om in haar huis te wonen. Al snel groeide het uit tot een bende.
Leden van de club waren betrokken bij minstens 18 moorden, zo stelde de Waarheids- en Verzoeningscommissie, een niet-vervolgingsorgaan onder leiding van aartsbisschop Desmond Tutu om mensenrechtenschendingen gepleegd tijdens de apartheid te onderzoeken. De meest beruchte was de ontvoering en moord in 1988 op de 14-jarige Stompie Seipei, ervan beschuldigd politie-informant te zijn.
Madikizela-Mandela heeft altijd elke betrokkenheid bij of kennis van de moorden ontkend. ‘Ik kookte van woede,’ zei ze binnen Winnie, over hoe Tutu haar tijdens haar optreden voor de commissie smeekte om zich te verontschuldigen voor haar rol in ‘wat er misging’. “Ik wilde me niet verontschuldigen, alsof ik verantwoordelijk was voor de apartheid.”
na het promoten van de nieuwsbrief
In de documentaire van de Franse regisseur Pascale Lamche werd de apartheidsstaat betrokken en het ANC gebruikte de dood om deze in diskrediet te brengen. De uitzending ervan op de Zuid-Afrikaanse televisie in 2018 leidde tot een heronderzoek van de nalatenschap ervan.
Hoewel Madikizela-Mandela waarschijnlijk nog steeds niet zo populair is als haar ex-man, vergelijken veel jongere Zuid-Afrikanen haar met hem, in de veronderstelling dat haar compromisloze houding voor een betere overgang van de apartheid zou kunnen zorgen. Als gevolg hiervan bouwden ANC- en EFF-politici voort op haar imago terwijl ze vochten voor steun en legitimiteit – hoewel beiden bij de verkiezingen van 29 mei hun stemaandeel verloren.
De EFF, wiens leider Julius Malema op haar begrafenis sprak, betoogde dat zij, en niet het ANC, de eer moeten krijgen voor het hernoemen van een weg in Johannesburg vorig jaar naar Winnie Mandela Drive.
‘Winnie Mandela is een van onze heldinnen’, zei Jeremiah Kingsley Mamabolo, Zuid-Afrika’s hoge commissaris voor het Verenigd Koninkrijk, die zich in 1976 in ballingschap bij het ANC aansloot. ‘Proberen Nelson Mandela tegen Winnie op te zetten heeft helemaal geen zin. Beiden hebben op verschillende manieren een enorme bijdrage geleverd aan de strijd in Zuid-Afrika.”
Valela, een historicus, zei dat ze een positieve trend heeft opgemerkt, weg van de stereotiepe beoordelingen van Winnie en Nelson. “Er is een duw en een trek, en er is meer ruimte voor nuance, niet alleen voor duidelijke uitspraken over het erfgoed van mensen”, zei ze.