IIn de achtertuin van het hoofdbureau van de federale politie in Roraima, de noordelijkste staat van Brazilië, liggen gigantische zakken verspreid en vol met een zwart, korrelig mineraal: cassiteriet. Hoewel minder prominent dan andere voorwerpen die in beslag zijn genomen tijdens het harde optreden tegen illegale mijnbouw in de Amazonestaat – waaronder een Sikorsky S-76-helikopter geschilderd in de kleuren van de Braziliaanse vlag – is cassiteriet zo gewild geworden dat het de bijnaam ‘zwart goud’ heeft gekregen. .
Cassiteriet is het belangrijkste erts van tin, een minder bekend maar cruciaal mineraal voor de energietransitie. Het wordt gebruikt in coatings voor zonnepanelen, lithium-ionbatterijen en soldeer voor elektronica, waaronder windturbines, mobiele telefoons, computers en industriële legeringen.
Volgens het Internationaal Energieagentschap zou de vraag naar kritieke energiemineralen tegen 2030 bijna moeten verdrievoudigen om aan de behoeften van de energietransitie te voldoen.
Op een wereldmarkt die wordt verwarmd door de vraag van multinationale ondernemingen en door de groei van de tinprijzen – met 29% in de eerste zes maanden van dit jaar – is Brazilië een van de grootste metaalexporteurs ter wereld geworden.
Naarmate de winsten en de grondstoffenexport toenamen, werd de stormloop naar cassiteriet echter een nieuw milieu- en politieprobleem.
Cassiteriet wordt beschouwd als een conflictmineraal in de Europese Unie en de VS en trekt niet alleen steeds meer bedrijven aan, maar ook illegale mijnbouwbendes in het Braziliaanse Amazonegebied.
Criminelen hebben ook geprofiteerd van de illegale winning van mangaan en koper, die eveneens van cruciaal belang zijn voor de energietransitie. De prijzen van deze mineralen zijn dit jaar enorm gestegen en mangaan is bijna verdubbeld.
De zoektocht naar kritieke metalen kwam in een stroomversnelling nadat de Braziliaanse regering initiatieven lanceerde om investeringen in kritieke mijnbouw aan te moedigen, gezien de groeiende belangstelling van internationale mijnbouwbedrijven voor de minerale rijkdommen van het land.
Ontwikkelingsbank BNDES en de Braziliaanse mijnbouwmultinational Vale zijn van plan een investeringsfonds op te richten ter ondersteuning van binnenlandse projecten voor de productie van cruciale mineralen – waaronder tin, mangaan en koper – en de regering zal een handboek voor investeerders publiceren.
Tegelijkertijd bedreigden de activiteiten van illegale mijnbouwgroepen de inheemse Yanomami-bevolking. Bendes die al actief zijn in de goudwinning, ook in het grootste inheemse gebied, beschouwen cassiteriet, mangaan en koper als waardevolle bijproducten.
Met een prijs van $14 tot $21 (£11 tot £16) per kilogram is cassiteriet een kleine verandering vergeleken met goud, dat dit jaar naar recordhoogten van bijna $80.000 per kilogram is gestegen. Er is echter meer van en het is gemakkelijker te onderscheiden.
Federale agenten zeggen dat een goudmijnoperatie op Yanomami-land gemiddeld ongeveer 4 kg goud per maand zou kunnen opleveren, terwijl er dagelijks 300 kg cassiteriet zou worden geproduceerd. Maar voor de goudwinning, vooral in afgelegen delen van het Yanomami-land, is aanzienlijk geld nodig om voedsel en andere uitgaven voor duizenden mijnwerkers te betalen, en brandstof om de dieselverslindende machines draaiende te houden.
“Cassisiteriet op Yanomami-land financiert feitelijk de goudwinning”, zegt Diego Milleo Bueno, supervisor in Roraima voor de Braziliaanse milieubeschermingsorganisatie Ibama.
“Cassisiteriet is de basis; betaalt brandstof, betaalt werknemers; alles is betaald.”
Volgens overheidscijfers hebben de autoriteiten dit jaar tot nu toe ruim 38 ton cassiteriet op het grondgebied van de Yanomami in beslag genomen en vernietigd.
Davi Kopenawa, een gevierde Yanomami-activist en sjamaan, zegt: “Veel mensen uit het buitenland kijken als nooit tevoren naar de rijkdom van Brazilië en zijn inheemse landen.”
FDe federale snelwegpolitie in Roraima begon in april 2021, tijdens de Covid-19-pandemie, voor het eerst met het tegenhouden van vrachtwagens vol cassiteriet. “We wisten niet wat het was; we moesten het testen”, zegt een politieagent, Isaías Magalhães, wiens team dat jaar 63 ton in beslag nam.
“Toen merkten we dat ze het verborgen onder andere producten zoals vis en watermeloen begonnen te vervoeren.”
Cassiteriet wordt per vliegtuig of boot uit ver afgelegen Yanomami-gebied gehaald, meestal in bossen van zakken van 50 kg. Helikopters en quads worden vaak gebruikt voor lokaal transport, en het metaal wordt vervolgens naar boerderijen aan de overkant van de landgrens van Yanomami gebracht.
Vanuit Roraima vervoeren chauffeurs cassiteriet in vrachtwagens naar de naburige staat Amazonas. Vanuit de haven van Manaus – waar in 2022 in één klap 60 ton cassiteriet bestemd voor China in beslag werd genomen – heeft het toegang tot de rest van Brazilië of de wereld.
In 2022, het laatste jaar van de extreemrechtse regering van Jair Bolsonaro, toen de tinprijzen een recordhoogte bereikten, nam de snelwegpolitie 191 ton cassiteriet in beslag. Het jaar daarop nam de linkse Luiz Inácio Lula da Silva de macht over en beloofde een einde te maken aan de illegale mijnbouw op inheemse gronden; de inbeslagnames op de weg daalden tot 25 ton.
Te midden van problemen met corruptie onder overheidsfunctionarissen zijn de inbeslagnames de afgelopen twee jaar afgenomen. In juni namen de autoriteiten 23.000 ton mangaan in beslag die naar China zou worden geëxporteerd, terwijl de federale politie in juli een illegale mangaanmijn sloot op het land van de inheemse Kayapó-bevolking in de staat Para.
Eerder dit jaar deed de politie, ook in Pari, invallen op verschillende plekken op zoek naar koper en goud. Eén daarvan betrof arbeiders die in slavenachtige omstandigheden werden vastgehouden.
Vorig jaar bracht een operatie van de federale politie, Gold Disk, een grootschalige oplichting met het witwassen van cassiteriet aan het licht, waarbij een agent van een populaire Braziliaanse zanger betrokken was, terwijl een andere operatie het illegaal gewonnen mineraal verkocht aan een bedrijf dat verschillende multinationals als klanten heeft.
na het promoten van de nieuwsbrief
Het hoofd van de federale politie in Roraima, Caio Luchini, zegt dat het gemakkelijker is om de illegale oorsprong van cassiteriet en soortgelijke mineralen te verbergen dan goud, dat “strengere controles” kent.
“Met deze hausse aan cassiteriet en andere mineralen is het de moeite waard om onze wetgeving opnieuw te analyseren”, zegt hij.
Afgelopen december deed de federale politie onderzoek naar White Solder, de grootste tinproducent van Brazilië, omdat hij cassiteriet had gekocht van een mijnbouwcoöperatie die het illegaal uit het Yanomami-gebied had verkregen. White Solder werd ook vermeld als leverancier van grote namen als Amazon, Disney en Starbucks, zo blijkt uit de Braziliaanse krant Folha de S Paulo.
The Guardian nam contact op met White Solder en Disney, maar ontving geen antwoord.
Amazon zegt dat het “toegewijd is aan het leveren van producten en diensten die worden geproduceerd of geleverd op een manier die de mensenrechten en het milieu respecteert” en verwacht van zijn leveranciers dat ze zijn inspanningen ondersteunen “om de oorsprong van het gebruikte goud, tin, wolfraam en tantaal te identificeren”. in producten die we produceren of contracteren.”
Starbucks zei dat het “toegewijd is aan ethische inkoop in onze toeleveringsketen en dat we geen contracten hebben met White Solder”.
IIn de hoofdstad van Roraima, Boa Vista, heeft de mijnbouw zo’n steun onder de bevolking dat een standbeeld van een mijnwerker buiten de wetgevende vergadering staat, en Bolsonaro won een grote meerderheid van de stemmen van de staat bij de presidentsverkiezingen van 2022.
Velen in Roraima geven het harde optreden tegen de mijnbouw de schuld als oorzaak van werkloosheid en ontberingen. “De stad is zwak”, zegt Rafael (32), die al sinds zijn zeventiende mijnwerker is en sprak op voorwaarde dat hij zijn achternaam niet zou geven.
‘Vroeger kwamen er mensen vandaan garimpo met het uitgeven van geld”, zegt hij, waarbij hij de Braziliaans-Portugese term gebruikt voor een klein, illegaal mijnbouwkamp.
Hij zegt dat hij in drie maanden tot 40.000 reais (£ 5.500) zou kunnen verdienen, betaald in goud, vergeleken met het Braziliaanse minimummaandloon van R$ 1.412. “Ik heb alles uitgegeven”, lacht hij.
Rafael zegt dat hij vorig jaar R$3.000 heeft betaald om het gebied van de Yanomami te verlaten, vlak voordat de acties begonnen, en sindsdien in de mijnbouwputten in Guyana heeft gewerkt, waar veel andere Braziliaanse mijnwerkers naartoe zijn gegaan. “Het is veiliger”, zegt hij. “In Brazilië moet je met één oog open slapen.”
Hoewel hij nu herstellende is van zijn achtste aanval van malaria, is Rafael van plan terug te keren naar Guyana – waar mijnbouw ‘legaal’ is – zodra hij beter is, ook al verdient hij daar minder geld.
Een andere Braziliaan die in Guyana werkt is Rodrigo de Mello Martins, ook bekend als Rodrigo Cataratas, naar wie een onderzoek loopt wegens illegale mijnbouw.
Cataratas was bij de verkiezingen van 2022 federaal plaatsvervanger voor de Liberale Partij van Bolsonaro en verklaarde R$ 33 miljoen aan bezittingen, waaronder verschillende vliegtuigen. In een schriftelijke verklaring aan de Guardian via zijn advocaat zei Cataratas dat hij samenwerkte met de autoriteiten en dat hij “gelooft dat de waarheid zal zegevieren” en dat “mijnbouw, wanneer het op verantwoorde wijze wordt gedaan, een drijvende kracht kan zijn voor economische ontwikkeling, het scheppen van banen en verbeterde lokale infrastructuur.”
Hoewel deskundigen erkennen dat de illegale mijnbouw sinds het harde optreden is afgenomen, vrezen sommigen dat de toename van de drugsvangsten in Roraima een teken is dat georganiseerde misdaadgroepen illegale mijnbouwroutes op het grondgebied van de Yanomami gebruiken voor drugshandel.
Recente initiatieven, zoals het United Nations Panel on Critical Energy Transition Minerals, gelanceerd door de secretaris-generaal van de VN, António Guterres, hebben het belang benadrukt van het respecteren van de betrokkenheid bij inheemse en andere lokale gemeenschappen.
“Er gebeurt veel schade in de mijnbouw die legaal is”, zegt Aimee Boulanger, uitvoerend directeur van het Initiative to Verzeker Responsible Mining, een niet-statelijk lid van het VN-panel.
“We beschikken al over de technologie om de beste praktijken in de mijnbouw te volgen en we hebben een aantal bedrijven die van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt”, zegt Boulanger. “Maar we hebben wetten nodig die dit vereisen en markten om het te waarderen.”
Het rapport is tot stand gekomen met steun van het Earth Journalism Network