Toen het er uiteindelijk op aankwam, ging het allemaal heel snel. Na een kort maar verhit debat heeft het Kroatische parlement vorige week tijdens de laatste zittingsperiode van de zittingsperiode een zeer controversiële wijziging van het strafrecht aangenomen. De wet werd aangenomen met de stemmen van de regerende coalitie.
Volgens de nieuwe wet is het doorgeven van informatie uit politieonderzoek aan journalisten nu een strafbaar feit in Kroatië. Als klokkenluiders worden betrapt, riskeren zij een gevangenisstraf van meerdere jaren.
De regering heeft te maken gekregen met felle kritiek van journalisten en de oppositie in de zes maanden sinds premier Andrej Plenković een wetsontwerp aankondigde dat ‘ongeoorloofde openbaarmaking van details van een onderzoek of procedure voor het verzamelen van bewijsmateriaal’ strafbaar stelt.
Enkele duizenden journalisten ondertekenden een petitie tegen het wetsontwerp, demonstranten organiseerden demonstraties tegen de regering, en beschuldigingen en harde woorden vlogen heen en weer in parlementaire debatten en persconferenties.
Veel oppositiepolitici en media die kritisch stonden tegenover de regering waren het erover eens dat het doel van de wet was om politieke corruptie te verdoezelen. Plenković werd vergeleken met Adolf Hitler, de Hongaarse premier Viktor Orban en de Servische president Aleksandar Vučić.
Verstikt de nieuwe wet de democratie?
Volgens Hrvoje Zovka van de Kroatische Journalistenvereniging probeerde de regering “de mogelijkheid van vrije meningsuiting en de democratie te onderdrukken – beide zijn kenmerken van een totalitair regime.” Dalija Orešković van de Pametno-partij ging zelfs zo ver om te zeggen dat “het land werd bezet door de maffia die aan de macht was”.
Oppositiepolitici Ursa Raukar-Gamulin en Peda Grbin noemden het wetsvoorstel een “wet met gevaarlijke bedoelingen”, terwijl Hrvoje Zovko zei dat het “bedoeld was om verschillende vormen van verduistering van publieke middelen en misdaad die de Kroatische samenleving domineren” te verbergen.
De media noemden het wetsontwerp ‘Lex AP’, verwijzend naar de initialen van de premier. Onverschrokken door woede duwde Plenković de wet door het parlement.
‘Aanval op onafhankelijke journalistiek’
De afgelopen jaren werd Kroatië opgeschrikt door een voortdurende stroom van corruptieschandalen. Sinds 2016 heeft Plenković ongeveer dertig ministers vervangen, van wie velen bij verschillende zaken betrokken waren.
De meeste van deze schandalen werden door de media aan het licht gebracht nadat klokkenluiders journalisten van belastende informatie hadden voorzien, zoals de inhoud van sms-berichten of privé-e-mails.
Maja Sever, hoofd van de Kroatische Journalistenvereniging en de Europese Federatie van Journalisten, is ervan overtuigd dat dit het doel van de nieuwe wet is. “Politiek gezien is het een te grote bedreiging geworden voor Plenković. Daarom probeert hij het te stoppen”, vertelde ze aan DW.
“Deze aanscherping van de wet staat gelijk aan de criminalisering van journalisten als daders of medeplichtigen”, zei ze, eraan toevoegend dat de wet de mediavrijheid in Kroatië zal beperken.
“Als het om een strafbaar feit gaat, beschikt de politie over veel meer middelen om tegen journalisten in te zetten”, waarschuwde Sever. “Ze kunnen hun mobiele telefoons, laptops of kantoren doorzoeken om de bron van de informatie te vinden. Dit is een aanval op de onafhankelijke journalistiek.”
De regering verwierp dergelijke beschuldigingen en zei dat de wet simpelweg gericht was op “het beschermen van het vermoeden van onschuld” en “het beschermen van de persoonlijke rechten van personen tegen wie een onderzoek loopt”, legt Ivan Malenica, de Kroatische minister van Justitie, uit.
De Raad van Europa heeft onlangs zijn bezorgdheid geuit over de mediaontwikkeling in Kroatië, waarbij het land verschillende keren werd genoemd in een onlangs gepubliceerde beoordeling van de mediavrijheid in Europa.. Wat Lex AP betreft, stelt het rapport: “Critici zeiden dat de wet, indien aangenomen, een einde zou kunnen maken aan de onafhankelijke journalistiek in Kroatië en een nieuw tijdperk van door de staat gecontroleerde media zou kunnen inluiden, in strijd met de Europese normen.”
In de voetsporen van Orbán treden?
Maar niet alleen de nieuwe wet op klokkenluiders baart zorgen in Kroatië. Verschillende andere door Plenković gesteunde maatregelen illustreren wat veel waarnemers zien als zijn verrassende koerswijziging.
Ooit beschouwd als een van de beste studenten in de EU vanwege zijn voorbeeldige samenwerking met de Europese instellingen, volgt Plenković – de leider van de nationaal-conservatieve Kroatische Democratische Unie – nu het pad dat is uitgestippeld door autoritaire politici in Europa vóór hem, vooral de Hongaarse premier. Minister Viktor Orbán.
Ondanks beweringen dat voormalig rechter Ivan Turudić nauwe banden heeft met mensen die verdacht worden van corruptie, heeft Plenković hem bijvoorbeeld aangesteld als hoofdaanklager, wat betekent dat Turudić verantwoordelijk is voor grote corruptiezaken.
Hoewel hij pas eind mei zal aantreden, heeft Turudić deze maand de eed afgelegd om ervoor te zorgen dat hij in functie zal blijven zolang Plenković nog in functie is. Alle Kroatische constitutionele rechters boycotten de beëdigingsceremonie van Turudić – een hoogst ongebruikelijke stap in Kroatië.
Plenković is ook publiekelijk in botsing gekomen met het Europees Openbaar Ministerie (EPPO), dat verantwoordelijk is voor het onderzoeken van gevallen van corruptie en fraude met betrekking tot EU-fondsen. Zowel de premier als de onlangs aangestelde hoofdofficier van justitie hebben zich afgevraagd of het EOM jurisdictie heeft over de hele reeks zaken die het tegen Kroatische politici en ambtenaren heeft aangespannen.
President Milanović zal het opnemen tegen Plenković
Er is ook een groeiend aantal gevallen waarin de media worden bedreigd met het verliezen van staatsfinanciering als hun berichtgeving te kritisch is, zei Sever. Dit alles, zo voegde ze eraan toe, is het bewijs van de poging om Kroatië te ‘organiseren’ – met andere woorden, om Kroatië te regeren in de stijl van de Hongaarse Orban. Het gaat over de destabilisatie van democratische instellingen en de samenleving als geheel.
Of de oppositie gelijk heeft en of er werkelijk “gevaarlijke bedoelingen” achter al deze maatregelen schuilgaan, zal pas duidelijk worden na de komende parlements- en EU-verkiezingen in juni.
Vrijdagmiddag maakte president Zoran Milanović bekend dat het land op 17 april naar de stembus gaat. Op verrassende wijze kondigde Milanović – zelf een voormalige premier – ook aan dat hij zich kandidaat zou stellen voor het premierschap als kandidaat van de oppositiepartij Sociaal-Democratische Partij. Dit is een bijzonder interessante ontwikkeling, omdat Milanović en Plenković in het verleden publiekelijk met elkaar in botsing zijn gekomen over verschillende kwesties.
Dit artikel is oorspronkelijk in het Duits geschreven en aangepast door Aingeal Flanagan.