Maandag, na een week van massale protesten, trad sjeik Hasina af als premier van Bangladesh en stapte aan boord van een helikopter naar India. Het was de tweede keer dat een reis naar het buitenland de loop van de geschiedenis van het land veranderde.
Hasina was de langstzittende premier in de geschiedenis van Bangladesh en het langstzittende vrouwelijke regeringsleider in de moderne geschiedenis. Haar rol aan het hoofd van het land met 170 miljoen inwoners bleef vijftien jaar lang onafgebroken.
Onder haar bewind bloeide de economie van het land, terwijl politieke tegenstanders steeds meer te lijden kregen onder haar strikte leiderschap.
Een slag van het lot en een gelukkig toeval
Een cruciaal moment in haar leven was ook een vormend onderdeel van de geschiedenis van haar land: op 15 augustus 1975 werden haar vader, sjeik Mujib Rahman, de eerste leider van het onafhankelijke Bangladesh, en andere familieleden gedood bij een militaire staatsgreep.
Zijn dochter Hasina overleefde het alleen omdat ze eerder naar Duitsland was gegaan, waar haar overleden echtgenoot Wazeh Miah een onderzoekspost in de kernfysica had. En dus bleven zij, haar zus en haar twee kinderen in Karlsruhe terwijl de militaire junta de macht overnam in Bangladesh.
Voordat ze naar Bangladesh terugkeerden, brachten beide zussen een aantal jaren door in India, waar ze in ballingschap leefden onder aangenomen identiteiten. Vervolgens werd in 1981 de president van Bangladesh, Ziaur Rahman, vermoord tijdens een mislukte militaire staatsgreep. Datzelfde jaar werd Hasina verkozen tot leider van de Awami League, de politieke partij opgericht door haar vader en decennia eerder een belangrijke speler in de onafhankelijkheid van Bangladesh van Pakistan.
Het feit dat beide landen, gescheiden door 1.500 kilometer land, in de eerste plaats opeengepakt zaten, was een overblijfsel van de Britse koloniale overheersing. Na het einde van de Britse overheersing in 1947 werden de resterende gebieden met een moslimmeerderheid één autonome staat totdat Oost-Pakistan zich in 1971 afscheidde en de Volksrepubliek Bangladesh werd.
Twee grote rivalen
Bangladesh bracht het grootste deel van de jaren tachtig door onder een militaire dictatuur onder leiding van Hussain Muhammad Ershad. Hasina smeedde destijds een alliantie tegen hem met andere oppositiepartijen, waaronder de Bangladesh National Party (BNP) onder leiding van Khaleda Zia, de weduwe van president Rahman die in 1981 werd vermoord.
Hoewel ze geen familie zijn, verloren beide vrouwen naaste familieleden bij militaire staatsgrepen.
Samen bereikten ze hun doel: Ershad afzetten in 1990, toen hij uit zijn ambt werd gedwongen na massale protesten tegen het regime.
Bij de volgende democratische verkiezingen in 1991 werd Khaleda Zia het eerste vrouwelijke regeringshoofd in Bangladesh. Na één termijn werd zij voor één termijn opgevolgd door Hasina, voordat zij voor een tweede termijn de leiding weer overnam. In 2009 herstelde Hasina de macht en bleef tot maandag aan de macht – niet in de laatste plaats omdat de BNP sindsdien alle parlementsverkiezingen heeft geboycot, inclusief de meest recente in januari.
Wat begon als een gemaksalliantie veranderde in een rivaliteit die werd ontsierd door persoonlijke beschuldigingen die de partijen verdeelden die elke politicus leidde: terwijl de seculiere Awami Liga de BNP ervan beschuldigde islamisten in hun midden te tolereren en daarmee de weg vrij te maken voor extremisme, bekritiseerde de BNP de Awami. leider van de Liga om autocratische methoden te gebruiken om aan de macht te blijven.
Ondertussen beschuldigde Hasina haar rivaal van hetzelfde. In 2018 werd Zia schuldig bevonden aan machtsmisbruik en verduistering, waarvoor ze werd veroordeeld tot 17 jaar gevangenisstraf.
Nu zit de 78-jarige Zia haar straf uit onder huisarrest, waar ze in slechte gezondheid verkeert.
Hasina is gedurende haar hele carrière het doelwit geweest van politiek geweld. Volgens haar eigen inschatting zegt ze dat ze 19 moordpogingen heeft vermeden. In 2004 raakte ze gewond tijdens een antiterreurbijeenkomst waarbij granaten in de menigte werden gegooid, waarbij 24 mensen omkwamen.
Economische bloei en politieke repressie
Hasina hield toezicht op de economische opkomst van Bangladesh en stimuleerde de bouw van talrijke energiecentrales en een efficiënt elektriciteitsnet dat zou kunnen voldoen aan de snel industrialiserende elektriciteitsbehoeften.
Tegenwoordig is Bangladesh de hoeksteen van de textielindustrie in de wereld. Dit is ook gedeeltelijk te wijten aan zwakke arbeidsbeschermingswetten en ongeschiktheid voor het leven. De ineenstorting in 2013 van een kledingfabriek in Raza Plaza in Dhaka, waarbij meer dan 1.100 arbeiders om het leven kwamen, vestigde de mondiale aandacht op de barre arbeidsomstandigheden van textielarbeiders in Bangladesh.
Tegelijkertijd is Hasina ook onder vuur komen te liggen vanwege het harde optreden tegen afwijkende meningen in het maatschappelijk middenveld. Tijdens haar ambtstermijn werd de protesten herhaaldelijk gewelddadig onderdrukt en werden veel oppositieleden gearresteerd.
Sinds 2018 lopen kritische journalisten het risico veroordeeld te worden tot veertien jaar gevangenisstraf wegens wat als ‘negatieve propaganda’ wordt beschouwd. De mondiale organisatie voor vrijheid van meningsuiting, Reporters Without Borders, plaatst Bangladesh op de 165e plaats van de 180 landen die in de Press Freedom Index zijn opgenomen.
Een protest tegen de oude heerser
De golf van demonstraties die Hasina nu heeft verdreven begon in juli, toen vooral jonge mensen de straat op gingen om te protesteren tegen een banenquotum van de overheid dat 30% van de posities in de publieke sector reserveert voor degenen die in 1971 voor onafhankelijkheid hebben gevochten en hun nakomelingen.
De prominente rol van de Awami League in de strijd voor de onafhankelijkheid van Bangladesh zorgde ervoor dat veel van Hasina’s partijcollega’s van het decreet profiteerden.
Maar de protesten gingen door, zelfs nadat het hoogste gerechtshof van Bangladesh het quotasysteem aanzienlijk had teruggeschroefd en escaleerde in gewelddadige botsingen met de politie, waarbij volgens de laatste aanklachten meer dan 300 mensen werden gedood.
Aanvankelijk stelde de regering een avondklok in en verhoogde de militaire aanwezigheid in de hoofdstad, maar toen demonstranten de ambtswoning van de premier bestormden, nam Hasina ontslag en vluchtte naar India. Ondertussen beloofde de chef van de generale staf Waker-uz-Zaman een interim-regering te vormen. Maar de toekomst van Bangladesh blijft onzeker.
Dit artikel is vertaald uit het Duits.