Oekraïne staat sinds de laatste Russische invasie in 2022 elke dag in het nieuws.
Nu binnen vergeetachtigheid een raadselachtige, aangrijpende roman die je nu moet lezen – de bekroonde Oekraïense schrijfster Tanya Malyarchuk worstelt met de betekenis van de Oekraïense identiteit. In het boek onderzoekt ze ook de elasticiteit van tijd – en het idee dat deze uiteindelijk alle identiteiten, nationaal en persoonlijk, uitwist.
De roman volgt twee lijnen: de biografie van de Pools-Oekraïense sociale en politieke activist Vyacheslav Lipinski (1882-1931) en de fictieve memoires van een Oekraïense schrijver-verhalenverteller wiens naam we niet kennen. De verteller maakt duidelijk dat ze Lipinski nog nooit heeft ontmoet; een dergelijke ontmoeting zou onmogelijk zijn, omdat de verteller na 1931 geboren is.
Beide karakters zijn gevoelig voor hypochondrie. De verteller worstelt met depressie, agorafobie en obsessief-compulsief gedrag. Lypynskyi is een “gekke buisconsument”. Lypynskyi heeft haar plaats in de geschiedenis verdiend, terwijl de verteller zegt dat ze “gewoon een persoon is die woorden en ideeën manipuleert… Ik kan schrijven, of ik kan zwijgen.” Ze is episch eenzaam, net zo geobsedeerd door Llypynskyi als door teleurstellingen in familie, liefde, gezondheid en politiek. Ze worstelt met haar afnemende grip op de echte wereld.
Ze vechten al generaties, zo niet eeuwen, voor Oekraïne. Vergeetachtigheid wil tot de kern van deze strijd doordringen. Wanneer de verteller Lipinski ontdekt via zijn overlijdensbericht in een Oekraïenstalige krant Vrijheid [meaning “liberty”], wijdt ze zich aan de studie van zijn leven. Lypynskyi wordt een vehikel om uitdrukking te geven aan het verlangen van de verteller naar de mythische identiteit van Oekraïne en haar gevoel van verlies daardoor. Kennis van de Oekraïense geschiedenis is niet nodig om de vaardigheid van de auteur te ervaren in de taak die zij haar verteller oplegt.
Lypynskyi, geboren in Polen en van Oekraïense afkomst, verandert zijn naam in de Oekraïense spelling (Waclaw in Viacheslav), omarmt de Oekraïense zaak en zoekt mensen in de Oekraïense diaspora op om een opwekkingsbeweging op gang te brengen. Het is niet verrassend dat hij verschillende opvattingen tegenkomt over wat het betekent om Oekraïens te zijn. Op een gegeven moment beweert hij dat “Polen niet hoeven op te houden Polen te zijn om Oekraïners te zijn.” Hij ontwikkelt een theorie genaamd “territorialiteit” om zijn Poolse erfgoed te verzoenen met zijn Oekraïense “roeping”. De toekomst, zo beweert hij, zou een gemeenschappelijk land moeten zijn, in tegenstelling tot gemeenschappelijk bloed. De inwoners van deze toekomstige staat zullen zich verenigen in het belang van het land, “ongeacht afkomst, land, religie of beroep”.
Ironisch genoeg drukt de verteller zijn verbazing uit over het feit dat Lipinski’s plan om de vijandigheid te overwinnen alleen maar meer vijandigheid uitlokt. Lezers zullen niet vergeten hoezeer dit verlangen naar een verloren land resoneert met de huidige gebeurtenissen.
Wat betekent de titel? Vergeetachtigheid Dus? Op de cover staat een analoge klok met cijfers naar beneden. In dit boek is de tijd vloeibaar. Het weer is ook de ster van het boek. Als weerspiegeling van zijn dieper wordende depressie schrijft de verteller dat de tijd ‘me verslindt, samen met al mijn gedachten, ervaringen en herinneringen, maar ik ben niet genoeg … Er is een eindeloze voorraad mensen zoals ik nodig – miljarden kleine, bijna onzichtbare werelden. ‘Vergeet me’, zo lijkt het, geldt zowel voor individuen als voor nationale identiteiten. Uiteindelijk worden de meedogenloosheid van de tijd en de vergetelheid congruent.
De verteller schakelt tussen de hoofdstukken ‘hij’ en ‘ik’. Verschillende hoofdstukken met het label ‘wij’ laten zien dat de verteller de levens van de twee hoofdrolspelers in zijn hoofd met elkaar verweven.
De verteller heeft relaties met drie ‘goudharige’ mannen, hoewel ze niet van ‘alleen’ mannen houdt. Ze staat op het punt met een derde man te trouwen, als hij zich zorgen maakt over haar gezondheid. “Wat is er gebeurd?” vraagt hij als hij haar in een plas vuil water aantreft. “Toevallig ga ik nooit meer naar buiten”, antwoordt ze, en zegt dat ze zich eindelijk vrede voelt. Teruggebracht tot een leven van de vloer dweilen en oude kranten lezen, lijkt het leven in de kast van de verteller een commentaar op het leven als vrouw, maar ook op het leven in Oekraïne.
De introductie van Lipinski door de verteller lijkt de perfecte folie voor haar gedachten. Ondanks haar nauwgezette aandacht voor de details van zijn leven, vraagt de verteller zich af: ‘Waarom heeft hij, Lipinski, überhaupt bestaan?’ Ze vraagt zich misschien af wat het hele bestaan is, inclusief haar eigen leven in het bijzonder.
De malaise en de verzwakkende gehechtheid aan de tijd van de verteller dienen als metafoor voor het hedendaagse Oekraïne, maar ook voor andere worstelende democratieën, waaronder de onze. Tegen het einde schrijft ze: ‘Naarmate de jaren verstreken, leek het erop dat ik steeds minder aangeboren vrijheid over had. Ik werd geboren met een grote bol in mij, gevuld met vrijheid, als gas, maar geleidelijk aan lekte mijn aangeboren vrijheidsaanbod uit. naar buiten, doordringend in de omringende uitgestrektheid…” Vergeetachtigheid is een boek dat vragen stelt die onmogelijk te beantwoorden zijn.
Martha Anne Tol is een in DC gevestigde schrijver en recensent. Haar debuutroman, drie muzen, won de Petrihor Award voor Finely Crafted Fiction en stond op de shortlist voor de Gotham Book Prize. Haar tweede roman, duet voor één verwacht in mei 2025.