TDe kunstenaar is volledig gefocust, met zwart oliekrijt in de hand terwijl ze herhaaldelijk een kleine cirkel tekent op een levendig turquoise canvas. Ze vindt het niet erg dat drie mensen haar elke beweging nauwlettend in de gaten houden, en lijkt mijn binnenkomst in deze helderwitte kamer in de National Gallery of Victoria niet te registreren.
De kunstenaar is een robot; meer specifiek is Basia een “Spot” -robothond van 30 kg, ontworpen door Boston Dynamics. Je hebt waarschijnlijk wel eens video’s gezien van deze honden die deuren openden, trappen beklommen en kerstbomen versierden, terwijl ze griezelig vloeiende acties uitvoerden waarbij mensen opmerkingen schreven als: “Ik kan niet wachten om achtervolgd te worden door een troep van deze door post-apocalyptische stedelijke hel!” Robots zijn ontworpen voor het uitvoeren van taken die gevaarlijk zijn voor mensen: ze worden meestal gekocht door mijnbouw- en bouwbedrijven, maar ook door de politie en het leger. Je hebt ze misschien ook social distancing zien beoefenen in Singapore, voedsel bezorgen bij gijzelaars tijdens een huisinvasie in Queens, dansen in een honkbalstadion in Japan, of zelfs in een aflevering van The Book of Boba Fett. Nu kun je ze zien schilderen.
Vanaf volgende week beginnen de drie spots genaamd Basia, Vanya en Bunny aan een residentie van vier maanden op de Melbourne Triennale van de NGV, waar ze kunst zullen maken in hun speciaal gebouwde studio. Het voelt als een klinische kinderkamer: er zijn dockingstations waar de robots “slapen” en hun batterijen opladen; kleine blokjes QR-codes liggen als speelgoed verspreid en vertellen de robots waar ze zich in de ruimte bevinden.
Dit alles staat onder toezicht van Agnieszka Pilat, een durfkapitalist naar keuze uit Silicon Valley en voormalig artist-in-residence van SpaceX en Boston Dynamics. Pilat geeft al jaren les in zowel schilder- als schildertechnieken. Ze is een zelfbenoemde techno-optimist die van robots houdt: ze woont zelfs bij Basia en neemt haar mee op wandelingen door haar buurt in New York.
‘Ken jij oude katten?’ zegt ze tegen mij. “Mijn droom is om een oude robotdame te zijn. En over vijftig jaar denk ik dat het mogelijk zal zijn.”
Niet iedereen houdt zoveel van robots als zij. Als Pilat met Basia in New York wandelt, draagt ze altijd bijpassend geel, om gealarmeerde voorbijgangers te waarschuwen dat de robot een mens heeft. “Als de robot met een man komt, is het beter, een vrouw nog meer. Het haalt de scherpte er een beetje vanaf”, zegt ze.
Het hielp niet dat de politie video’s bleef kopen. Toen de politie van New York (NYPD) er één met camera’s naar een huisinbraak in de Bronx stuurde en een andere naar een gijzeling in Manhattan, kwam er een reactie en werden de vlekken een symbool van misplaatste financieringsprioriteiten – het basismodel begint van 74.500 USD per stuk – angst voor massale surveillance, en zwaar politieoptreden in arme gemeenschappen. “Nu worden robotachtige drones voor grondtoezicht op de proef gesteld in gekleurde gemeenschappen met lage inkomens en scholen met onvoldoende middelen”, zegt Alexandria Ocasio-Cortez getweet. De NYPD heeft kortstondig het contract met Boston Dynamics opgezegd, maar in april van dit jaar maakten ze bekend dat ze twee volledige plekken zouden kopen voor $ 750.000.
Vorig jaar leidde Boston Dynamics een open brief waarin hij beloofde zijn robots niet te bewapenen of individuen dit te laten doen. Het gebrek aan wapens op Basia verzacht nog steeds niet de instinctieve afkeer die ik voel, het vermoeden dat ze elk moment plotseling op mij kan bespringen.
‘We hebben dit,’ zegt Pilatus, terwijl hij op het kniehoge hek klopt dat de studio omringt, ‘omdat zelfs ik ze niet aanraak. Het is een hele veilige plek.”
‘Ik weet dat mensen denken: de robots komen eraan‘, zegt ze, terwijl ze angst veinst. ‘Nee, ze zijn onhandig, het lijken net kleine kinderen!’ Ze ziet mijn gezicht en voegt eraan toe: ‘Mijn eerste reactie is waarschijnlijk niet anders dan die van jou. Eerlijk gezegd begrijp ik ze niet zo goed. Daarom moet ik met ingenieurs werken. Maar ik begrijp dat ze fascinerend zijn.”
Pilat werkte samen met een ingenieur en haar assistent om de ‘persoonlijkheid’ van de robot vorm te geven door middel van een collage van AI, software en machinaal leren. Basia is “de serieuze”, volledig gefocust op haar schilderkunst; Vanja is de “moeder van de groep” die observerend door de ruimte zal lopen; en Bunny is een flamboyante persoon die volgens haar programma vaak afdwaalt om te poseren voor een raam dat speciaal is ontworpen voor selfies.
“Kunst is een achtergrond voor selfies – dat is het geworden, nietwaar?” zegt Pilatus botweg. “Ik heb er geen spijt van: als je naar musea gaat, maken alle mensen selfies. Maar dat accepteren wij volkomen. Mensen zullen foto’s willen maken met robots.”
Basia zal elke drie dagen ongeveer één doek schilderen: 36 in totaal, wat een soort robotmanifest zal vormen, verteld door middel van 16 symbolen; een primitieve, picturale taal van vierkanten, lijnen en cirkels ontworpen door Pilatus op basis van de fysieke mogelijkheden van de robot.
“Het lijkt bijna op een kleuterschool”, zegt ze. “Basia zal fouten maken.” Kunnen ze haar verrassen? “Niet vaak. Maar soms doen ze iets wat we niet hadden verwacht en dan krijg je kippenvel. Natuurlijk, het is allemaal programmeren, maar dat is de geest in de machine.”
De pilatus is uniek gevormd door technologie. Ze groeide op achter het IJzeren Gordijn in Lodz, Polen, en herinnert zich levendig haar eerste ontmoeting met technologie: het zien van volwassenen die zich in een afgesloten kamer rond een radio verzamelden en in het geheim naar Radio Free Europe luisterden. ‘Technologie gaf ons, mijn ouders, hoop. Ik heb echt het gevoel dat technologie er altijd voor mij is geweest”, zegt ze. “En nu er veel ongemak is over technologie, voel ik een schuld die ik moet terugbetalen aan mijn oude vriend.”
Pilat verhuisde in 2004 naar Silicon Valley. Na illustratie en schilderkunst te hebben gestudeerd, ontwikkelde ze de theorie dat, aangezien portretkunst de aristocratie van het verleden had veroverd, het nu de elite van vandaag zou moeten veroveren: de machine. Ze benaderde de ingenieurs van Boston Dynamics en vroeg of ze de robot mochten schilderen. Oké, zeiden ze – maar waarom zou je het schilderen als je ermee kunt spelen?
Pilat noemt zichzelf vaak een ‘propagandakunstenaar’ voor de machines, een verwijzing naar haar opvoeding in het communistische Polen, waar ‘alle kunst propaganda was, kunst vertelde je wat je moest doen’. Ze geeft later toe dat ze opzettelijk provocerend is. “Het is een beetje sarcastisch: ik speel 100% voor technologie, wat erg controversieel is. Natuurlijk zijn er terechte zorgen over de technologie. Maar ik besloot het te doen en te trainen. Dat is mijn manier om problemen op te lossen.”
Ik wijs erop dat u een bedrijfslogo op de voorkant van uw kunst heeft aangebracht. “Het verwijderen van het logo is contractbreuk”, antwoordt ze. “Ik heb een geheimhoudingsverklaring, dus ik kan maar een beperkte hoeveelheid onthullen, maar ik let er heel goed op dat ik financieel afhankelijk ben van het bedrijf. En ik ben niet [financially dependent on Boston Dynamics] omdat het twijfels oproept over wat ik doe. Ik werk niet voor Boston Dynamics. Ik werk voor robots.”
Boston Dynamics betaalt Pilat niet om hun robots te gebruiken: het is eigenaar van Basia, huurt Vanja van hen en leent Bunny van RMIT. Maar is ze niet op haar hoede voor de goede PR die voortkomt uit hun $74.500 kostende robots die iets aardigs doen, zoals schilderen, in plaats van mensen in de Bronx bang te maken?
“Het is [Boston Dynamics] ingenieurs die willen dat ik het doe, en niet de marketingmensen of CEO’s”, zegt ze. “Ik denk dat ik de robots een zachter randje heb gegeven. Maar aan de andere kant ben ik ook een probleem voor hen, omdat ze mij niet echt nodig hebben. Ik kom domme dingen doen met robots.”
“Ik zal je een geheim vertellen”, voegt ze eraan toe. “Het is voor mij veel gemakkelijker om werken die ik met mijn eigen mensenhanden heb geschilderd, aan verzamelaars te verkopen. Er is weerstand tegen machinaal werken. Maar ik denk dat dit werk veel belangrijker is dan het mijne.”
Haar overtuiging is dat ‘dwaze robotdingen’ mensen helpt onze toekomst beter te begrijpen met robotica en kunstmatige intelligentie, een complexer beeld dan wat ze krijgen van YouTube-video’s van door de politie gecontroleerde robots. “Een deel van de reden waarom ik dit graag doe, is omdat ik de angst begrijp”, zegt ze. ‘Ik denk dat we een andere relatie hebben als je ze ontmoet. Als ik met ze ga wandelen, zijn de mensen aardig. Ze stellen vragen. Als ze zich zorgen maken, zullen ze het mij vertellen. Maar als de video waarin ik met Basia loop online komt, beginnen mensen tegen me te schreeuwen.”
De NGV-show is in veel opzichten een primeur: het is Pilato’s grootste show en het is ook de eerste keer dat hij zijn robots aan hun lot overlaat. ‘Ik ga het missen’, zegt ze. “Het zijn beroemdheden – als ik met de robots kom, is het spannend. Als ik maar een arme kleine ik ben, is het alsof ik niet besta. Niemand wil met mij op straat op de foto.”