Kaapstad, Zuid-Afrika – Drie maanden tot de langverwachte algemene verkiezingen in Zuid-Afrika wordt het politieke landschap opnieuw vormgegeven.
Sinds Cyril Ramaphosa in 2018 president werd, zijn binnenlandse kwesties zoals corruptie bij de overheid, frequente stroomstoringen en een haperende economie fel bediscussieerd, maar de oorlog van Israël in het verre Gaza is de afgelopen maanden een belangrijk verkiezingsthema geworden.
Sinds het apartheidstijdperk is de kwestie Palestina een belangrijk punt van verdeeldheid geweest in de Zuid-Afrikaanse politiek, aangezien de blanke regering resoluut achter Israël stond, terwijl de anti-apartheidsbeweging het Palestijnse verzet in lijn zag met het eigen verzet.
Maar de voortzetting van de Israëlische oorlog in Gaza sinds oktober heeft de politieke partijen gedwongen hun kaarten op tafel te leggen. Vooral de twee grootste partijen – het regerende African National Congress (ANC) en de belangrijkste oppositiepartij Democratische Alliantie (DA) – zullen hun kiesdistricten waarschijnlijk zien verschuiven vanwege hun opvattingen over de oorlog.
De door het ANC geleide regering was ondubbelzinnig in haar pro-Palestijnse houding. Zuid-Afrika was een van de eerste landen die de Israëlische acties in Gaza na de Hamas-aanval van 7 oktober ‘genocide’ noemde en Israël al vroeg voor het Internationaal Strafhof verwees. In januari daagde Pretoria Israël ook voor de hoogste juridische autoriteit ter wereld, het Internationale Gerechtshof.
De aanklager daarentegen is heen en weer geslingerd tussen zijn aanvankelijke, fervente steun voor Israël en recentelijker ambivalente retoriek over ‘vrede’.
Op 8 oktober bracht Emma Powell, de schaduwminister van de DA voor internationale betrekkingen en samenwerking, een verklaring uit waarin ze “de niet-uitgelokte aanval van Hamas op Israëlisch grondgebied vandaag, tijdens de religieuze feestdag van Simhat Torah, veroordeelde. De DA veroordeelt dit zinloze geweld en alle daden van terreur tegen onschuldige burgers, vrouwen en kinderen en roept de agressors in dit conflict op zich onmiddellijk terug te trekken.”
Een maand later, toen het dodental in Gaza scherp steeg, schakelde de partij over op centristische retoriek, waarbij leider John Steenhuisen zei: “(DA) is solidair met zowel de Palestijnen als de Israëliërs die op zoek zijn naar een tweestatenoplossing. Wij aanvaarden een rationaliteit gebaseerd op vreedzaam samenleven voor zowel een veilig Israël als een vrije Palestijnse staat.”
In tegenstelling tot de Economic Freedom Fighters en andere kleinere oppositiepartijen heeft de DA nooit opgeroepen tot een staakt-het-vuren of de term ‘genocide’ gebruikt in verband met de moord op Palestijnen door Israël.
En in de aanloop naar de verkiezingen van 29 mei blijken de acties van het ANC enorm populair binnen en buiten Zuid-Afrika.
Herschikking van het electoraat
Vóór oktober werden de kansen dat de officier van justitie een landelijke rel zou ontketenen steeds groter.
Bij de algemene verkiezingen van 2019 bedroeg de opkomst slechts 49 procent – het laagste sinds de eerste democratische verkiezingen van het land in 1994.
Het ANC leek ook een partij in het ongewisse, waarbij minder dan 50 procent van de respondenten in een onderzoek van de Social Research Foundation (SRF) in oktober het steunde. Protesten tegen de stijgende kosten van levensonderhoud kwamen steeds vaker voor, en de herverkiezingscampagne van Ramaphosa ontaardde in schandaal nadat ongeveer $ 500.000 aan contant geld uit zijn wildboerderij was gestolen.
Maar de verschillende standpunten van de partijen over de oorlog hielpen de kansen van het noodlijdende ANC vergroten.
In de provincie West-Kaap, die sinds 2009 wordt bestuurd door de DA en waar deze traditioneel domineert, is een herschikking van het electoraat aan de gang. De provincie, een van de grootste van Zuid-Afrika, is de thuisbasis van Kaapstad, de parlementaire hoofdstad van het land en de op één na grootste stad.
Luwayne Pretorius, een 46-jarige medewerker in de schoonheidsindustrie, zegt dat het ANC hem als homoseksuele Afrikaner meer rechten gaf dan enig ander land ter wereld, maar dat zijn loyaliteit overging naar de vervolging toen Ramaphosa’s voorganger, Jacob Zuma, de macht overnam in 2009.
Zuma, die in 2006 zei dat het homohuwelijk “een schande voor de natie en voor God” was, was tijdens zijn ambtstermijn, die in 2018 eindigde, ook verwikkeld in verschillende corruptieschandalen.
De houding van Pretorius is echter drastisch veranderd als gevolg van de actualiteit.
“Om zo’n hartstochtelijk standpunt in te nemen tegen de apartheid van Israël, zegt dat echt iets over het ANC”, zei Pretorius. “Maar met de DA kan de partij, vooral na de apartheid, op geen enkele manier de steun aan een ander land rechtvaardigen dat een etnische zuivering heeft uitgevoerd en tegelijkertijd een apartheidsstaat simuleert die vergelijkbaar is met wat we in Zuid-Afrika hebben gezien.”
Historisch gezien heeft het buitenlands beleid de stembeslissingen van Zuid-Afrikanen niet beïnvloed, zegt Robert Mattes, hoogleraar regerings- en overheidsbeleid aan de Universiteit van Strathclyde en medeoprichter van Afrobarometer, een pan-Afrikaanse politieke onderzoeksorganisatie.
“Er is veel activisme in Kaapstad, vooral in de gekleurde gemeenschap en het islamitische deel van die gemeenschap, maar dit is waarschijnlijk een deel van het electoraat dat al op het ANC stemt. Voor moslimkiezers die zeer gemotiveerd zijn door de benadering van Palestina door een partij, zullen degenen die DA stemmen geïrriteerd en in opstand komen, maar niet genoeg om over te stappen naar het ANC. Als ze afstand nemen van DA, zal het in kleinere partijen zijn.”
Na’eem Jeenah, senior onderzoeker bij de in Johannesburg gevestigde denktank Mapungubwe Institute for Strategic Reflection (MISTRA), is het met Mattes eens dat Zuid-Afrikanen over het algemeen vooral over binnenlandse kwesties stemmen.
Maar deze keer zal het anders zijn, zegt hij.
“Er zullen zeker kiezers afhaken bij de DA als gevolg van de steun aan Israël en de weigering om over de genocide in Gaza te praten”, zei Jeenah tegen Al Jazeera.
Hij voorspelt dat terwijl sommigen op het ANC zullen stemmen vanwege zijn pro-Palestijnse acties, vele anderen andere partijen zoals de Al Jama-ah Muslim-partij zullen kiezen om tegen de DA te protesteren zonder “het ANC te belonen met hun stem”.
Veranderende posities, veranderende loyaliteiten
Sommigen zeggen dat het oorspronkelijke standpunt van de Aanklager is veranderd vanwege de groeiende woede in zijn grote en belangrijkste moslim- en zwarte kiesdistricten, vooral in de West-Kaap, over de oorlog.
Maar de inspanningen van de partij leveren nog niet het gewenste resultaat op.
De burgemeester van Kaapstad, Geordin Hill-Lewis, DA, beloofde 400.000 rand ($20.790) en gratis gebruik van het stadion voor twee vriendschappelijke wedstrijden tussen het Palestijnse nationale herenteam en twee Zuid-Afrikaanse teams in februari.
Maar toen de eerste wedstrijd werd gespeeld, werd president Ramaphosa, die de wedstrijd bijwoonde, verwelkomd en toegejuicht. Hill-Lewis daarentegen, van wie Pretorius zegt dat hij “kruimels naar de bevolking gooit”, werd uitgejouwd.
Het ANC en de DA reageerden niet op de verzoeken van Al Jazeera om commentaar op de kwestie van de oorlog in Gaza die de kiezersbeslissingen bij de komende verkiezingen zou beïnvloeden.
Maar binnen het electoraat hebben velen al besloten op welke partij ze zullen stemmen.
Nazeck Booley, een voormalig DA-kiezer, stapt over naar een kleinere partij.
“Deze oorlog heeft mij meer bewust gemaakt van wat er in de stad gebeurt [Cape Town] en dat de apartheid springlevend is. Het voelde als een schok voor de realiteit. Ik heb altijd de visie gehad dat de officier van justitie burgergericht zou zijn en de stad beter zou kunnen onderhouden dan anderen in Zuid-Afrika, maar ik begreep niet wat hen werkelijk drijft… iedereen met een geweten zal niet op een officier van justitie stemmen.”
Wiedaad Achmat, een gepassioneerde DA-aanhanger, is er ’99 procent zeker van’ dat ze op het ANC zal stemmen, wat haar naar eigen zeggen trots heeft gemaakt Zuid-Afrikaan te zijn en ‘op te staan tegen veel misdadigers’.
Haar beslissing, zegt ze, is omdat “de vervolging racistisch is en de moordzuchtige, genocidale, gemene, oorlogszuchtige Israëlische regering dient.”
“Vroeger kon ik niet met een goed geweten op het ANC stemmen, omdat ze de schatkist hebben geplunderd en hun zakken hebben gevuld en corrupt en immoreel zijn… eigenlijk zijn alle overheidsinstellingen een grote mislukking”, voegde ze eraan toe. “Het is die ene procent die mij tegenhoudt, maar voor mij overtreft de houding van het ANC tegen Israël de problemen met de lastafbouw en de toestand van onze economie.”