Toen de Hongaarse premier Viktor Orbán op 5 juli de gelederen verbrak met de rest van de Europese Unie om de Russische president Vladimir Poetin in Moskou te bezoeken, presenteerde hij zichzelf als een vredestichter.
“Het aantal landen dat met beide strijdende partijen kan praten neemt af”, zei Orbán, verwijzend naar de Russische oorlog in Oekraïne, die hij op 2 juli bezocht.
“Hongarije wordt langzaamaan het enige land in Europa dat met iedereen kan praten”, voegde hij eraan toe, verwijzend naar het diplomatieke en economische isolement van Rusland ten opzichte van Europa sinds het in februari 2022 een grootschalige invasie van Oekraïne lanceerde.
Terwijl hij het zes maanden durende roulerende voorzitterschap van de Europese Raad van Leiders op zich nam, zocht Orban het prestige van een bemiddelaar, vertelden analisten aan Al Jazeera.
“Het vooruitzicht op vrede is zo aanlokkelijk, iedereen wil de overwinning claimen en zeggen: ‘Ik heb vrede naar Europa gebracht'”, zegt Victoria Vdovichenko, directeur van het veiligheidsstudieprogramma van het Oekraïense Centrum voor Defensiestrategieën, een denktank.
“Om met Poetin te praten en Poetin luistert echt – dat is wat iedereen wil, omdat Poetin alleen naar zichzelf luistert”, zei Vdovychenko tegen Al Jazeera.
Poetin luisterde duidelijk.
Toen Orbán aan zijn reis begon, deed het Kremlin dit af als onbelangrijk.
“We verwachten niets”, zei Poetins woordvoerder Dmitri Peskov op 2 juli, toen Orbán Kiev bezocht.
Drie dagen later, toen Orban in Moskou met Poetin sprak, was de toon anders.
‘Wij beschouwen het heel, heel positief. Wij geloven dat het zeer nuttig kan zijn”, zei Peskov tegen verslaggevers.
‘Het gesprek met Trump is een nieuwe zet’
Orban reisde vervolgens op 8 juli naar Peking voor gesprekken met de Chinese leider Xi Jinping, een onaangekondigd deel van de reis, voordat hij vorige week de 75e NAVO-top in Washington DC bijwoonde.
Vervolgens had hij een ontmoeting met de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump in Florida. Trump zal het ‘repareren’, zei hij op 11 juli.
Trump pochte vorig jaar dat hij de oorlog in Oekraïne zou beëindigen binnen 24 uur nadat hij president werd, wat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky als ‘zeer gevaarlijk’ omschreef.
‘Donald Trump, ik nodig je uit naar Oekraïne, naar Kiev. Als je de oorlog 24 uur lang kunt stoppen, denk ik dat het genoeg is om te komen”, zei Zelenski in een interview in januari.
“Het gesprek met Trump is een nieuwe zet en Orban denkt als een zeer pragmatische zakenman”, zei Vdovichenko. “Wat zit erin [his] interesse? Een fantastische manoeuvre die alle autocratische regimes samenbrengt en bij Trump brengt.”
Heeft Orbán iets bereikt? Hij leek dat te denken.
In een uitgelekte brief aan de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, zei Orban dat Poetin “bereid was om elk voorstel voor een staakt-het-vuren te overwegen dat niet bevorderlijk is voor de geheime verplaatsing en reorganisatie van de Oekraïense strijdkrachten.”
Zowel Rusland als Oekraïne verwierpen het idee van een staakt-het-vuren, met het argument dat het de andere kant de tijd zou geven om zich te hergroeperen.
De Europese reacties op het vredesinitiatief van Orbán waren onmiskenbaar kritisch.
‘Dit gaat over kalmeren. Het gaat niet om vrede’, zei woordvoerder Eric Mamer van de Europese Commissie.
Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken, zei dat Orbán “op geen enkele manier de EU vertegenwoordigt”.
De capriolen van Orbán zijn niet nieuw. Hij is de enige EU-leider die niet toestaat dat wapens voor Oekraïne over zijn grondgebied gaan. Hij en de Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer waren de enige EU-leiders die Moskou sinds de invasie bezochten.
Vorig jaar was hij de enige Europese leider die de viering in Peking bijwoonde van de tiende verjaardag van het Belt and Road Initiative, een mondiaal programma voor de opbouw van infrastructuur.
Nu zeggen de EU-lidstaten dat ze de vredestop die Orbán op 28 en 29 augustus wil houden, niet zullen bijwonen en hun eigen afzonderlijke bijeenkomst zullen houden.
Het land dat het roulerend voorzitterschap van de EU bekleedt, is nog nooit eerder op deze manier in diskrediet gebracht.
Europese functionarissen vertelden de Financial Times dat er particuliere voorstellen waren geweest om alle ministeriële bijeenkomsten tijdens het Hongaarse presidentschap te boycotten of haar het presidentschap helemaal te ontnemen – een ongekende stap.
Splitsing tussen Hongarije en de EU
Orbán lijkt te gedijen bij confrontatie.
Afgelopen december was hij de enige EU-leider die zich verzette tegen een uitnodiging aan Oekraïne om lidmaatschapsgesprekken te openen. De andere 26 EU-leiders hebben zijn veto gedeeltelijk terzijde geschoven door aan te bieden 10 miljard euro aan EU-subsidies vrij te geven.
In februari verzette Orban zich tegen een toezegging van 50 miljard euro aan financiële hulp aan Oekraïne over een periode van vier jaar. Hij gaf toe aan een deal waarvan de details niet werden bekendgemaakt.
In maart werd Zweden het 32e lid van de NAVO, nadat het één enkel Hongaars veto had overwonnen.
“Er was een grote druk binnenin [the alliance] het maakte duidelijk dat zijn mening niet serieus zou worden genomen als het slechts een obstructieve mening was”, vertelde Benjamin Tallis, een expert op het gebied van internationale betrekkingen bij het Center for Liberal Modernity, een Berlijnse denktank, aan Al Jazeera.
De EU regeert bij consensus, en het exceptionele karakter van Hongarije heeft veel mensen boos gemaakt.
De juridische dienst van de Europese Commissie zei dat de vredesacties van Orbán in strijd zijn met EU-overeenkomsten die ‘elke maatregel verbieden die de verwezenlijking van de doelstellingen van de Unie in gevaar zou kunnen brengen’.
In januari veroordeelde het Europees Parlement het veto van Orbán in december en vroeg het de Raad van Regeringsleiders Hongarije te onderzoeken wegens “ernstige en aanhoudende schendingen van de EU-waarden”.
Dit had kunnen leiden tot de opschorting van het stem- en vetorecht van Hongarije, maar Europa lanceerde in 2018 een dergelijke procedure, bekend als Artikel 7, tegen Hongarije en die mislukte, omdat het systeem unanimiteit in de Raad vereist. Polen steunde Hongarije toen, en er wordt aangenomen dat Slowakije of Nederland dat nu ook zullen doen.
‘Hij werd niet genoeg over de rellen gelezen op een manier die hem op de lange termijn zou afschrikken. Hij denkt niet dat we het menen,’ zei Tallis.
Net als velen die Oekraïne in Europa steunen, gelooft Tallis dat Orban het EU-voorzitterschap gebruikt om de Europese waarden te ondermijnen.
“Orban heeft duidelijk gemaakt dat hij de overwinning van Oekraïne niet steunt. Als Oekraïne niet wint, zal het ook helpen de Europese liberale democratie te ondermijnen, omdat het een grijze zone creëert in het hart van de Europese geopolitiek, die voortdurend tegen ons zal worden gebruikt”, aldus Tallis.
Tallis is van mening dat de tijd is gekomen voor een hardere aanpak: de EU moet overwegen de hulp die Brussel afgelopen december heeft vrijgegeven opnieuw te bevriezen en Hongarije te dwingen een kant te kiezen.
‘We hebben het Hongaarse volk nog niet gedwongen druk uit te oefenen op Orbán, omdat we hen niet hebben gedwongen te kiezen tussen de voordelen die zij hebben door te leven onder een corrupt regime dat EU-geld naar hen doorsluist. [and] het voldoen aan alle verplichtingen van de democratie”, zei hij.
‘Ze hebben Orbán vier keer gekozen. Ze waren duidelijk. Als er een kans bestaat dat we uit de EU worden gezet, dat we een beperkt lidmaatschap van de NAVO krijgen, niet veel, dan denk ik dat dit de vergelijking begint te veranderen.”
Hij voegde eraan toe: “Er moet een pauze komen.”