De stenen tempel in de oude stad Caracol verheft zich boven de jungle in het westen van Belize, een blijvend symbool van de Maya-dynastieën die eeuwenlang Midden-Amerika regeerden. De centrale tempel van Caracol en soortgelijke tempels worden lange tijd gezien als symbolen van de autoritaire structuur van de oude Maya-regering, waarbij koningen alle macht in handen hadden. Maar wat zich onder de jungle schuilhoudt, vertelt een ander verhaal.
Met behulp van lidar vanuit de lucht, een teledetectietechnologie die het aardoppervlak in kaart brengt met behulp van lasers die op vliegtuigen zijn gemonteerd, hebben archeologen de afgelopen jaren de overblijfselen ontdekt van uitgestrekte stedelijke gebieden onder de vegetatie bij Caracol en andere Maya-locaties. Deze ontdekkingen helpen de geschiedenis van de Maya-samenleving te herschrijven.
“Het wordt steeds duidelijker dat Maya-steden op veel meer manieren georganiseerd waren dan vaak werd gedacht”, vertelde gedragswetenschappelijk schrijver Bruce Bauer me.
In de coverstory van dit nummer doet Bower verslag van nieuwe onderzoeken naar deze enorme stadsuitbreiding. In Caracol, dat hetzelfde gebied besloeg als Milwaukee, hadden gemeenschappen verder weg van de centrale piramide bijvoorbeeld een verscheidenheid aan artefacten en stenen constructies die erop wijzen dat deze ‘buitenwijken’ hun eigen culturele praktijken en lokale overheden hadden.
De oude Maya-samenleving is niet de enige beschaving waarin archeologen het koning-vazal-paradigma in twijfel trekken. Vorig jaar rapporteerde Bower over onderzoek waaruit bleek dat sommige samenlevingen al 3000 jaar geleden praktijken van ‘goed bestuur’ volgden, waaronder eerlijke belastingheffing, controle op de macht van politieke functionarissen en een stem voor alle burgers. Voorbeelden zijn onder meer de 16e-eeuwse stad Tlaxcallan in Mexico en inheemse clans in het oosten van Noord-Amerika (SN: 5-11-22, blz. 16).
Op het ritme van de archeologie doet Bower al tientallen jaren verslag van nieuwe ontdekkingen over de oude Maya’s en andere beschavingen. In 1998 rapporteerde hij de ontdekking van grotten onder Mayatempels die werden gebruikt voor rituele ceremonies. Hij schreef dat “grote pleinen, uitgebreide gebouwen gereserveerd voor machtige functionarissen, en balvelden waar een soort georganiseerd spel werd gespeeld regelmatig verschijnen als winkelcentra in nederzettingen in de voorsteden” (SN: 24.1.98, p. 56).
Het is slechts een van de vele suggestieve beschrijvingen van Maya-steden die Bower door de jaren heen schreef, ook al heeft hij er nooit een bezocht. “Dat zou echt gaaf zijn”, zegt hij. “Ik ben nog nooit op de sites geweest waarover ik schrijf. Ik ben nog nooit in Stonehenge geweest.”
En er is nog een ander thema in Caracols verhaal, merkt Bower op, een thema dat door de geschiedenis heen in beschavingen over de hele wereld terugkeert. Regeringen komen op en vallen; meer pluralistische samenlevingen kunnen worden vervangen door autoritaire samenlevingen, en omgekeerd. “Er is iets nederigs aan lidar-gegevens”, zegt Bower. ‘Hier waren die grote steden en beschavingen die nu bedekt zijn met jungle. Klassieke Maya, dat is verdwenen en die steden zijn verlaten.” Maar dat is niet het einde van het verhaal. “De Maya-cultuur bleef bestaan”, zegt Bower. “Het is vandaag de dag nog steeds van cruciaal belang.”