Afgelopen mei was opnieuw een bijzonder uitdagende maand voor Oekraïne, toen Rusland zijn agressieoorlog tegen zijn buurland escaleerde.
Veel Oekraïners zijn echter al bezig met het plannen van hun naoorlogse toekomst.
Vertegenwoordigers van musea in het land kwamen eind deze maand bijeen tijdens een tweedaagse conferentie in Berlijn. De conferentie, getiteld ‘From Crisis to Future: New Responsibilities for Museums in Ukraine’, werd gelanceerd door OBMIN, een in Warschau gevestigde stichting opgericht in 2022 die dient als platform voor meer dan 100 musea uit alle delen van Oekraïne.
Tijdens het evenement, beschreven als de grootste bijeenkomst van Oekraïense museummedewerkers sinds de Russische invasie van het land in februari 2022, konden experts uit Oekraïne, Polen en Duitsland hun visies op het herstel van cultureel erfgoed in de nabije en verre toekomst bespreken.
De afgevaardigden ontwikkelden tien concrete voorstellen die benadrukken hoe musea kunnen bijdragen aan de wederopbouw van Oekraïne en het versterken van het maatschappelijk middenveld.
De voorstellen zullen worden gepresenteerd op de Ukraine Recovery Conference, een internationale jaarlijkse bijeenkomst die dit jaar van 11 tot 12 juni in Berlijn wordt gehouden. Tijdens dit politieke evenement op hoog niveau worden verschillende kwesties aan de orde gesteld die verband houden met de wederopbouw van Oekraïne, inclusief economische en sociale aspecten, en worden hervormingen gepland op regionaal, nationaal en EU-gerelateerd niveau.
Vernietiging van cultureel erfgoed als oorlogsstrategie
Volgens cijfers van OBMIN zijn 102 Oekraïense musea en galerijen beschadigd, waarvan er 12 volledig zijn verwoest sinds Rusland zijn grootschalige invasie in 2022 lanceerde.
Er zijn ook 1.062 culturele erfgoedsites die door de oorlog zijn beschadigd. Hiervan zijn er 123 van republikeins belang en 864 van lokaal belang.
Het aanvallen van cultureel erfgoed is lange tijd een oorlogsstrategie geweest; en hier willen de Russische bezetters de Oekraïense identiteit vernietigen door deze gebouwen te beschadigen.
Museumdirecteuren zijn ook een van de doelwitten van de Russen, legt Milena Chorna uit, een expert van de Subgroep voor het Behoud van het Cultureel Erfgoed van Oekraïne bij de Europese Commissie en hoofd van de Oekraïense Museumvereniging.
Terwijl museummedewerkers achterbleven om hun collecties in de bezette gebieden te bewaken, werden velen van hen ontvoerd door Russische troepen, opzettelijk het doelwit “als leiders van hun gemeenschap en als leiders van de publieke opinie”, vertelde Chorna aan DW. Het doel was om hen te laten samenwerken met de Russen. Omdat “ze daar over het algemeen niet toe bereid waren, stonden ze onder psychologische en fysieke druk.” Bij Russische aanvallen kwamen twee museumdirecteuren om het leven. Gelukkig, zo voegt de cultuurdeskundige toe, zijn de meeste museummedewerkers inmiddels uit de bezette gebieden geëvacueerd.
Verschillende definities van ‘toekomst’
Wetende dat het einde van de oorlog nog steeds onvoorspelbaar is, is de ‘toekomst’ een zeer vaag raamwerk.
Het is duidelijk dat alle deelnemers aan de museumconferentie hun eigen specifieke perspectief en tijdsbestek in gedachten hadden bij het bespreken van de toekomst van culturele instellingen in het land. De discussiepanels brachten een breed scala aan museumexperts samen, evenals mensen die betrokken zijn bij het behoud van het Oekraïense erfgoed.
Onder hen was Oleksandr Kostin, waarnemend directeur van het Departement Cultuur en Toerisme van het Militaire Bestuur van de oblast Charkov, die de specifieke behoeften voor de restauratie van beschadigde musea uiteenzette. De maatregelen die hij schetste – zoals het plannen van bunkers en barrièrevrije toegangen voor de vele mensen die door de oorlog zijn gehandicapt, en het vinden van manieren om mensen die het door oorlog verscheurde gebied hebben verlaten, aan te trekken om terug te keren – herinneren aan de fragiele toestand van het land. regio.
Vervolgens bood Andrea Jürges van het Architectuurmuseum in Frankfurt op een heel ander niveau tijdens hetzelfde panel een inspirerende bijdrage over hoe de musea van de toekomst een visie moeten ontwikkelen die verder gaat dan de traditionele definitie van deze instellingen, om zo de hun rol als ‘derde plaats’ – een sociologische term die wordt gebruikt om een omgeving aan te duiden die mensen samenbrengt buiten de eerste twee gemeenschappelijke sociale ruimtes, het huis en de werkplek. Door als plaats van ontmoeting en discussie te dienen, dragen musea zo bij aan de versterking van het maatschappelijk middenveld.
Yulia Vaganova, waarnemend directeur van het Khanenko Museum in Kiev, deelde later haar ervaring over hoe haar instelling – die ook beschadigd was door een Russische raketaanval – al als deze ‘derde plaats’ heeft gediend, waarbij diverse leden van de samenleving samenkomen.
Aan het begin van de oorlog openden ze hun ruimte voor het publiek, zodat mensen thee konden drinken en samen warm konden blijven. Het Khanenko Museum organiseerde later een speciale opera die bezoekers meenam door de lege tentoonstellingszalen van het museum – aangezien alle kunstwerken waren ontmanteld om ervoor te zorgen dat ze niet zouden worden beschadigd door raketaanvallen.
Berlijn als model voor de wederopbouw na de oorlog
Zelfs de locatie van de conferentie zelf was een voorbeeld van het langetermijnwerk dat nodig is voor de wederopbouw van door de oorlog verwoeste culturele instellingen, zoals Hermann Parzinger, voorzitter van de Pruisische Stichting voor Cultureel Erfgoed, opmerkte in zijn openingstoespraak op de conferentie.
De bijeenkomst vond plaats in een van de nieuwste instellingen op het Berlijnse Museumeiland, de James Simon Gallery. Het hele ensemble van het museum moest na de Tweede Wereldoorlog worden gerestaureerd en werd in 1999 toegevoegd aan de lijst van UNESCO-werelderfgoedlocaties.
Een ambitieuze visie
Het OBMIN-document, ontwikkeld door de deelnemers aan de conferentie, ‘Reconstructing Ukraine and Strengthening Civil Society: 10 Basic Principles of Oekraïense Musea’, toont het optimisme van Oekraïners voor de toekomst, ondanks alle huidige moeilijkheden.
Een van de principes benadrukt bijvoorbeeld hoe de wederopbouw van Oekraïne kan dienen als een kans om de musea van het land te transformeren in ‘de modernste, meest bezoekersgerichte ter wereld’. Zoals het document toevoegt, hebben veel musea in de momenteel bezette gebieden vanwege de oorlog enorme vooruitgang geboekt bij het digitaliseren van hun collecties.
Maar eerst moet de oorlog eindigen
Zoals Yulija Vaganova tijdens een van de paneldiscussies opmerkte, omvat de toekomst van het museum het garanderen dat het land weer veilig wordt, en daar hoort, zoals zij zei, ook het ondersteunen van Oekraïne bij met wapens, zodat het zichzelf tegen Rusland kan verdedigen.
Ondertussen voelt de bevolking van Polen ook steeds meer de dreiging van oorlog. Eén deelnemer, Barbara Golebiowska van het Maria Sklodowska-Kuri Museum in Warschau, vertelde DW dat ze de conferentie niet alleen zag als een kans om te netwerken met haar Oekraïense tegenhangers en te zien hoe ze hen kon helpen, maar ook om tijdens het evenement van hen te leren. oorlog in haar land zou uitbreken.
“In Polen denken we nu elke dag aan de oorlog, en als directeur van een culturele instelling is dit een heel belangrijke kwestie voor mij”, zei ze. “Het is verschrikkelijk, maar ik denk dat we voorbereid moeten zijn – en idealiter oorlog moeten vermijden natuurlijk.”
Bewerkt door Brenda Haas