De ambtstermijn van vijf jaar van president van Oekraïne, Volodimir Zelenski, eindigt formeel op 20 mei. Normaal gesproken zouden de verkiezingen eind maart hebben plaatsgevonden, maar het parlement heeft de stemming uitgesteld omdat het land nog steeds in oorlog is en de noodtoestand heerst. Maar de belangrijkste vraag blijft voor de Oekraïners: wie zou Zelenski kunnen opvolgen nadat hij zijn ambt heeft neergelegd?
Begin 2024 dachten weinig politici en commentatoren openlijk na over wie Zelenski zou kunnen of moeten volgen. Toen Zelenski eind februari terugkeek op de afgelopen twee jaar van strijd met Rusland, deed de president alle gesprekken over het in twijfel trekken van zijn legitimiteit af als een ‘vijandig verhaal’.
In een gesprek met verslaggevers zei Zelenskyy dat noch de bondgenoten van het land, noch iemand in Oekraïne dergelijke vragen stelt. Hij zei dat dergelijke speculaties “deel uitmaken van het programma van de Russische Federatie”.
Oekraïense juridische experts, geraadpleegd door DW, zeiden dat ze verwachten dat Zelensky aan de macht zal blijven totdat er een nieuwe president is gekozen. “De Oekraïense grondwet zegt dat duidelijk”, zegt Andriy Mahera van het Centrum voor Politieke en Juridische Hervormingen in Kiev. “De president verliest zijn bevoegdheden niet automatisch vijf jaar na de inauguratie. Die bevoegdheden worden pas ingetrokken wanneer de nieuw gekozen president aantreedt, dat wil zeggen na de verkiezingen.”
Presidents- en parlementsverkiezingen zijn momenteel uitgesloten. De Oekraïense grondwet legt een tijdelijke limiet op aan het eerste, terwijl de noodtoestand beide verbiedt – gedeeltelijk, zeiden functionarissen, om de kiezers tegen schade te beschermen.
Moet Zelenski aftreden?
De staat van beleg beperkt ook bepaalde burgerlijke vrijheden. “Sommige grondwettelijke rechten en vrijheden zijn beperkt, bijvoorbeeld het recht op vrijheid van meningsuiting, vreedzame vergadering en bewegingsvrijheid”, zei Mahera. De Centrale Verkiezingscommissie en het Instituut voor Wetgeving en Wetenschappelijk-Juridische Expertise van de Nationale Academie van Wetenschappen van Oekraïne hebben eerder dit jaar soortgelijke beoordelingen gemaakt.
Ook ervaren Oekraïense politici namen deel aan het debat. Hryhoriy Omelchenko, voormalig parlementariër en lid van de commissie voor het opstellen van de grondwet halverwege de jaren negentig, zei dat het geen toeval is dat de verlenging van presidentiële ambtstermijnen ongereguleerd blijft, en voegde eraan toe dat dit als een waarborg dient.
Desondanks schreef Omelchenko een brief aan Zelenski – gepubliceerd in Oekraïne Moloda krant in maart – waarin hij er bij de president op aandringt “de staatsmacht niet toe te eigenen” en in mei vrijwillig af te treden.
De legitimiteit van Zelenski komt niet alleen voort uit de wet, maar ook uit de brede steun van het volk. Onderzoek uitgevoerd door het Oekraïense Razumkov Centrum in januari werd vastgesteld dat 69% van de respondenten Zelenski vertrouwt. Minder dan een kwart zei de president niet te vertrouwen.
Onderzoek door het Kiev International Institute of Sociology (KIIS) Begin februari ontdekten ze dat 69% van de respondenten vindt dat Zelenski aan de macht moet blijven totdat de noodtoestand eindigt. Slechts 15% van de ondervraagden was voorstander van het houden van de verkiezingen onder de huidige omstandigheden, en 10% wilde dat Zelenski de macht zou overdragen aan parlementsvoorzitter Ruslan Stefanchuk.
KIIS-directeur Anton Hrushetskyi vertelde DW dat beide scenario’s het risico lopen de legitimiteit van de regering te ondermijnen en Oekraïne te destabiliseren.
“Miljoenen mensen zijn in het buitenland, miljoenen leven onder bezetting, honderdduizenden dienen in het leger – als burgers niet kunnen deelnemen aan de verkiezingen, noch als kiezers, noch als kandidaten, zal dat de legitimiteit van de verkiezingsresultaten ondermijnen”, zei hij.
Het Constitutionele Hof zou kunnen beslissen over de bevoegdheden van de president
Juridische experts vertelden DW dat het Constitutionele Hof het debat over de bevoegdheden van de president en de timing van verkiezingen moet beslechten. “Alleen het Constitutionele Hof kan de grondwet interpreteren om te bepalen of andere wetten ermee in overeenstemming zijn”, zei Mahera.
De president, de regering, het Hooggerechtshof, een groep van 45 parlementariërs of de parlementaire commissaris voor de mensenrechten zouden het Constitutionele Hof moeten uitnodigen om deze kwestie te overwegen.
Dzerkalo Tyzjnia meldde eind februari dat het kantoor van Zelenski bezig was met een petitie bij het Constitutionele Hof. Volgens nieuwsberichten was het de bedoeling dat 45 leden van Zelenski’s Dienaar van het Volk-partij de petitie zouden indienen.
Volgens de fractie heeft Zelenski volledige legitimiteit. De oppositie is het daar in grote lijnen mee eens.
Verschillende partijen in Oekraïne hebben gezegd dat ze niet van plan zijn in beroep te gaan bij het Constitutionele Hof, daarbij verwijzend naar een overeenkomst tussen de partijen om geen verkiezingen te houden totdat de noodtoestand is geëindigd.
Dit artikel is oorspronkelijk in het Duits geschreven.