In een jaar waarin Europees extreemrechts in verschillende landen verkiezingen won, bleek Polen een uitzondering te zijn. Deze maand verliet de regerende partij Pravo i Pravda de regering.
ROB SCHMITZ, HOST:
Het was een donker jaar in het internationale nieuws. De Russische oorlog in Oekraïne is zijn tweede jaar ingegaan. Het dodental aan beide kanten blijft stijgen. In oktober viel Hamas Israël aan, en de wereld had plotseling een nieuwe oorlog te verduren. Vanuit mijn positie in Europa, als correspondent van de NPR in Berlijn, heb ik gezien hoe de stijgende inflatie en migratie de anti-immigrantenpolitiek aanwakkerden, wat leidde tot de opkomst van extreemrechtse partijen, waarvan sommige tot doel hebben de democratische instellingen te ontmantelen die de basis vormden van Europa, decennia lang beheerd. Maar door de mist van oorlog, desinformatie en door angst aangewakkerde politieke bewegingen is de democratie opnieuw opgedoken in een deel van Europa dat lang als een hopeloos geval werd afgedaan: Polen. Op 15 oktober bleek een recordaantal kiezers een extreemrechtse regering af te zetten, waardoor de democratie weer kon groeien na acht jaar van systematische ontmanteling van het rechtssysteem, de vrije pers en de burgerrechten.
(GELUID VAN GEARCHIVEERDE OPNAME)
ONBEKENDE PERSOON #1: (Pools sprekend).
SCHMITZ: Het duurde bijna twee maanden voordat de regerende Pravo i Pravda-partij de macht opgaf. En de dag dat ze dat eindelijk deden. Honderden mensen verzamelden zich in een van de grootste bioscopen van Warschau om de zeven uur durende parlementaire zitting te bekijken die het laatste standpunt van de partij was.
(GELACH)
SCHMITZ: Ze lachten en joelden als de camera op Jaroslaw Kaczynski gericht was, de 74-jarige leider van de samenzweringstheoretici op het gebied van recht en gerechtigheid, en ze joelden toen de vertrekkende premier er wanhopig bij de aantredende liberale regering op aandrong de weg van een open dialoog met hen te blijven volgen. hen.
(GELUID VAN GEARCHIVEERDE OPNAME)
JAROSLAW KACZYNSKI: (Spreekt Pools).
ONBEKENDE PERSOON #2: (Spreekt Pools).
(APPLAUS)
SCHMITZ: Marija Savinska (ph) applaudisseerde.
MARIA SAVINSKA: Als je iets wilt vieren, wil je het met mensen vieren. En we vieren de regeringswisseling, de verandering van autocratie naar democratie – wederom heel belangrijk voor mij. En ik kijk dit al sinds de start van het nieuwe parlement op YouTube. Dus toen er een gelegenheid was om het gewoon met andere mensen te vieren, was het – ik bedoel, het is ongelooflijk mooi, en ik vind het geweldig.
SCHMITZ: Het bekijken van parlementaire zittingen is een nieuw tijdverdrijf geworden voor jonge mensen als Savinska. De live-uitzending van het Poolse parlement heeft nu meer dan tien keer meer abonnees dan een jaar geleden, een bewijs dat jonge Polen de interne werking van de regering nauwlettend volgen. Een ongelooflijke 70% van de Polen onder de 30 jaar bleek te stemmen bij de verkiezingen van oktober. Andrzej Bobinski van het nationale tijdschrift Polityka Insight zegt dat nog maar een jaar geleden slechts een kwart van de ondervraagde jonge Polen zei dat ze het gevoel hadden dat ze echte inspraak hadden in de politiek.
ANDRZEJ BOBINSKI: Nu, na de verkiezingen, is dit gestegen tot 54%. Dit is dus een enorme verandering en dit is het resultaat van verkiezingen. En we zagen dat ze die dag voor de stembureaus stonden en – tot 3 uur ‘s nachts, ook al waren er uitslagen. En een plaatselijke pizzeria deelde gratis pizza’s uit aan deze mensen, en het was eigenlijk een straatfeest voor mensen die wachtten om te stemmen.
SCHMITZ: Bobinski, die jarenlang naar het Parlement keek voordat het cool werd en het aantal livestreams op YouTube explodeerde, heeft de afgelopen weken een verandering opgemerkt in het gedrag van parlementariërs.
BOBINSKI: Nu wil iedereen praten omdat ze het gevoel hebben dat iedereen naar hen kijkt. Dus weet je, iedereen schrijft zich in. En keer op keer zie ik dezelfde gezichten praten zonder er veel zin in te hebben, omdat ze weten dat ze op televisie komen. Het zal op YouTube staan.
SCHMITZ: Als mensen om politiek geven, geven politici om mensen. Dat lijkt tenminste zo. Bobinski is een realist. Hij denkt niet dat dit politieke ontwaken zal aanhouden als jonge mensen urenlang discussiëren over de pijnlijke details van het herstel van de Poolse democratie uit de as waartoe deze door de Partij voor Recht en Rechtvaardigheid werd teruggebracht.
MIROSLAW WYRZYKOWSKI: Polen is een constitutioneel mislukte staat.
SCHMITZ: Dit is Miroslaw Wyrzykowski en hij weet iets over de stand van zaken in de Poolse grondwet. Hij hielp het schrijven. Ik ontmoette hem voor het eerst in juni, maanden vóór deze historische verkiezingen, toen het onduidelijk was wat er zou gebeuren met de Grondwet die hij en een tiental andere advocaten schreven na de democratische beweging van 1989 die de communistische regering omver wierp. Dit is wat hij toen zei.
WYRZYKOWSKI: Ik voel me een van de honderden moeders en vaders van dit constitutionele systeem in Polen. En ik heb het gevoel dat mijn kind doodgaat.
SCHMITZ: Hoe voelt hij zich nu, zes maanden en één verkiezing later?
WYRZYKOWSKI: Ik hoop dat we een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Polen zijn begonnen.
SCHMITZ: Wyrzykowski zegt dat de nieuwe centrumlinkse regering van Donald Tusk veel werk te doen heeft. Om te beginnen benoemde de Partij voor Recht en Rechtvaardigheid ruim tweeduizend rechters die haar trouw waren, via wat Wyrzykowski een ongrondwettelijk proces noemt. Dat zal gecorrigeerd moeten worden, zegt hij.
WYRZYKOWSKI: Het alternatief is dat het testament accepteert wat er is gebeurd. Maar dat kunnen we niet doen vanwege de fundamentele fundamenten van een democratische rechtsstaat. Het moet dus andersom zijn.
SCHMITZ: Maar hoe kunnen we de vijfjarige rechterlijke uitspraken van ongrondwettelijk benoemde rechters ongedaan maken? De nieuwe Poolse minister van Justitie is al begonnen met pogingen. Hij verwijderde deze rechters uit het willekeurige toewijzingssysteem, waardoor in feite 2.000 van hen werden uitgesloten van het besluitvormingsproces.
MALGORZATA GERSDORF: (Spreekt Pools).
SCHMITZ: Malgorzata Gersdorf, een onlangs gepensioneerde Poolse rechter bij het Hooggerechtshof, zegt dat ze tevreden is met de verkiezingsuitslag, maar dat deze waarschijnlijk te laat kwam.
GERSDORF: (Spreekt Pools).
SCHMITZ: “Beter laat dan nooit”, geeft ze toe. Maar ze zegt dat de vernietiging van de Poolse rechterlijke macht op het gebied van recht en gerechtigheid, inclusief het Hooggerechtshof waar ze diende, angstaanjagend is en jaren kan duren voordat het ongedaan gemaakt kan worden. Ik ontmoette Gersdorf voor het eerst vier jaar geleden, toen ze moeite had om haar baan te behouden. Ze was de president van het Poolse Hooggerechtshof en de partij Wet en Rechtvaardigheid deed er alles aan om haar af te zetten, inclusief het verlagen van de verplichte pensioenleeftijd. Ze vertrok uiteindelijk op haar eigen voorwaarden. Gersdorf is 71. Ze maakte in de jaren tachtig deel uit van de solidariteitsbeweging en hielp bij de opbouw van de rechterlijke macht van het land. Ze zegt dat de strijd tegen communistische autocraten anders was dan de huidige strijd tegen rechtse autocraten.
GERSDORF: (Spreekt Pools).
SCHMITZ: ‘Destijds’, zegt ze, ‘was de natie verenigd. We wilden allemaal een democratische rechtsstaat. Nu’, zegt ze, ‘zijn we verdeeld en slecht geïnformeerd door staatsmedia die er alles aan doen om onze verdeeldheid uit te buiten. .” Ze vergelijkt de situatie in Polen met de situatie in de Verenigde Staten. ‘Wie denk je dat de verkiezing gaat winnen’, vroeg ze me met zichtbare bezorgdheid. ‘Europa’, zegt ze, ‘houdt nauwlettend in de gaten.’ Gersdorf is van mening dat een gezonde democratie vereist dat jonge mensen worden geïnformeerd over waarom democratie überhaupt belangrijk is en hoe deze werkt. Te weinig jongeren begrijpen dat, zegt ze. Daarom wijdt hij zijn pensioen aan het onderwijzen van rechten en grondwet aan jonge Polen. Vraag haar hoe lang ze van plan is les te geven.
GERSDORF: (Spreekt Pools).
SCHMITZ: “Tot de dag dat ik sterf”, zegt ze glimlachend.
ONBEKENDE MUZIEKGROEP: (zingend) Moeten we een bekende vergeten…
SCHMITZ: Op een kerstmarkt in Warschau langs de oude stadsmuren verkoopt een universiteitsstudent genaamd Ksenia chocoladefiguurtjes en een broodjeskraam, ingeklemd tussen gluhwein- en pierogi-kraampjes. Ze zegt tevreden te zijn met de verkiezingsuitslag. Ze is vanuit Rusland naar hier geëmigreerd en ze zegt dat de vorige regering haar deed denken aan de autocraten van haar geboorteland, door hen hun rechten af te nemen wanneer ze maar wilden.
KSENIA: Omdat ik een vrouw ben. Voordat we dus die abortuszaken hadden, is het in Polen eigenlijk niet mogelijk om op dit moment een abortus te plegen. En ik wil hier recht op hebben.
SCHMITZ: De vorige regering verbood abortus in bijna alle gevallen, en de nieuwe regering is van plan de abortusrechten te herstellen. Gersdorf, een gepensioneerde rechter bij het Hooggerechtshof, gelooft dat het verbod de laatste druppel was voor de rechtsstaat en gerechtigheid, omdat het vrouwen in het hele land mobiliseerde om te stemmen. Ksenija, die haar achternaam niet heeft gegeven uit angst voor vergelding, weet niet zeker wat de toekomst brengt, maar dit weet ze wel.
KSENIJA: We zullen zien. We zullen wel zien. Zoals mijn vriend zei: we zullen net zo arm zijn als nu, maar we zullen tenminste rechten hebben.
SCHMITZ: En het hebben van rechten, zegt ze, is een goed begin van de wederopbouw van de democratie.
(GELUIDSITE VAN HET LIED, “AULD LANG SYNE”)
ROYAL PHILHARMONIC: (niet-Engelse zang).
Copyright © 2023 NPR. Alle rechten voorbehouden. Bezoek onze pagina’s met gebruiksvoorwaarden en licenties op www.npr.org voor aanvullende informatie.
NPR-transcripties worden direct gemaakt door NPR-artiesten. Deze tekst heeft mogelijk nog niet de definitieve vorm en kan in de toekomst worden bijgewerkt of herzien. Nauwkeurigheid en beschikbaarheid kunnen variëren. Het gezaghebbende record van de programmering van NPR is de audio.