Wals ik Café Brecht in Amsterdam binnenloop, wil ik meteen op de foto. De ouderwetse bar – met zijn zachte banken, vintage kunst en warme verlichting – is wat Nederlanders een ‘gezellig’ zouden noemen, een woord met vele betekenissen, maar misschien het beste samen te vatten als ‘gezellig’ of ‘gezellig’. Mijn instinct is om mijn telefoon te pakken en een foto te maken. Voor vrienden? Toekomstige referentie? Wie weet? Maar ik zal op mijn geheugen moeten vertrouwen, want ik controleerde hem bij de deur.
Ik ben in een koffieshop op een zondagochtend “digitale detox-bijeenkomst”, georganiseerd door een groeiende offline club. Ik liet mijn telefoon achter in de opening van zeven mooie afsluitbare compartimenten en beloofde de komende uren zonder stopcontact door te brengen. Er is een vast schema: we hebben eerst tijd om te praten, daarna 45 minuten voor onszelf, nog eens 30 minuten om verbinding te maken, gevolgd door nog eens 30 minuten stilte. Tijdens de stilte werden we voor elke activiteit uitgenodigd – ik heb een boek meegenomen – zolang we de anderen maar niet onderbraken.
Het publiek omvat alle leeftijden en nationaliteiten. Ada Popowicz, een 25-jarige masterstudente uit Polen, kwam naar het evenement omdat ze aan haar scriptie wilde werken en gelijkgestemden wilde ontmoeten. ‘Denk beter na, want je wordt niet gestoord’, zegt ze.
Nathalie Tura, uit Italië, is hier om een andere reden. Een 52-jarige gescheiden alleenstaande moeder wil een vrij weekend, wanneer haar dochter met haar vader op vakantie is, gebruiken om iets te doen dat niets met het moederschap te maken heeft. “De laatste keer dat ik zoiets deed, was lang geleden”, zegt ze.
Niet alleen Amsterdammers komen. De Amerikanen Shelley en Matt Nowak verblijven een week in Nederland. Recente smartphonegebruikers, die ze twee jaar geleden voor het eerst kochten, merkten dat ze in hetzelfde konijnenhol terechtkwamen als alle anderen. “We wilden ons herinneren hoe het was”, zegt Shelly. Ze hadden allerlei activiteiten voorbereid: een kruiswoordpuzzel van de Los Angeles Times, een dagboek, een gedrukte plattegrond en boeken.
Het lijkt misschien gek dat dit iets is waar mensen bereid voor zijn te betalen. De ervaring kost € 7,50 (ongeveer £ 6,50/$ 8), plus alles wat je in het café bestelt.
“Waarom zou ik betalen om te zitten en stil te zijn als ik het thuis kan doen”, grapt iemand. “Ik kan me niet voorstellen dat ik dit aan mijn grootouders zou vertellen”, klaagt een ander. “Ik ben blij dat het bestaat, maar de noodzaak ervan is belachelijk”, zegt Popowicz.
Digitale detox is niets nieuws, en de Offline Club is niet de enige groep in Nederland die voorop loopt. Organisaties zoals Power House bieden digitale detoxen aan voor een willekeurig aantal dagen. Off the Radar organiseert telefoonvrije muziekevenementen in Tilburg en moedigt bezoekers aan om “verbinding te maken door de stekker uit het stopcontact te halen”. Ook de Nederlandse overheid onderneemt stappen om de internettoegang te beperken. Vanaf 1 januari mogen leerlingen van 12 tot en met 18 jaar geen mobiele telefoons, tablets en smartwatches meer gebruiken tijdens de les.
Te veel tijd op internet kan om vele redenen schadelijk zijn, zegt Vassia Sarantopoulou, een psycholoog uit Nederland. Wanneer we onze telefoons gebruiken, laten we een deel van het feel-good hormoon dopamine vrij. De telefoon “geeft deze onmiddellijke verlichting”, zegt ze, en overmatig gebruik kan tot verslaving leiden.
“We zijn niet alleen verslaafd, maar we creëren, vormen en bouwen geen gezonde coping-mechanismen”, vervolgt ze. Een te grote afhankelijkheid van technologie en investeringen in relaties met sociale media kunnen ook de sociaal-emotionele ontwikkeling belemmeren. “We lossen onze problemen op, of we denken dat we onze problemen oplossen, door in te loggen op al deze apparaten en al deze accounts en al deze sociale mediaplatforms.”
Zelfs alleen al het scrollen door een app als TikTok kan vermoeiend zijn voor je geest, zegt ze: “Ook al kijk je naar video’s van kittens en puppy’s of wat dan ook, je hersenen zijn bezig en verwerken gegevens. De hersenen begrijpen niet of het goed of slecht is.”
Tijd offline zijn kan een deel van de schade ongedaan maken, zegt Sarantopoulou. “Het kan psychologische, sociale en emotionele effecten en voordelen hebben als we leren om uit te schakelen. En dat kan een heel bevrijdende ervaring zijn.”
Offline tijd inspireerde feitelijk de Offline Club. Medeoprichters Ilya Kneppelhout, Valentijn Klok en Jordy van Bennekom zijn vanaf 2022 begonnen met het organiseren van ‘het leest’-weekends, waarbij deelnemers twee volle dagen offline zouden zijn.
“We hebben echt het gevoel dat wanneer we offline gaan, we mentale ruimte creëren voor nieuwe ideeën. En we hebben een uitbarsting van creativiteit”, zegt Kneppelhout.
Tijdens een van deze evenementen kwamen ze op het idee om het concept terug te brengen naar de stad. “Het is een financiële investering en een tijdsinvestering die in het weekend weggaat”, zegt van Bennekom. “Dus we dachten: laten we dit beschikbaar maken voor het grote publiek en hen echt toestaan het in hun dagelijks leven te integreren.”
Sinds de officiële lancering begin februari is de Offline Club enorm populair geworden, biedt evenementen aan in steden door heel Nederland en is vaak vroegtijdig uitverkocht. Ze rekruteerden anderen om te helpen bij het organiseren van evenementen om de activiteiten uit te breiden. Terwijl ik in de Offline Club in Amsterdam was, vonden er rond dezelfde tijd andere evenementen plaats in Utrecht en Nijmegen. Oprichters hebben zelfs hun baan opgezegd om aan de toegenomen vraag te voldoen.
Ironisch genoeg heeft de groep veel aandacht gekregen op sociale media. De offline club heeft talloze reels uitgebracht die viraal zijn gegaan en in twee maanden tijd bijna 200.000 Instagram-volgers hebben verzameld. “Het is een beetje overweldigend”, zegt Kneppelhout. “Maar we wisten dat het iets was waar mensen naar verlangden. We leven in een tijdperk van burn-outcultuur, waarin iedereen praat over de negatieve effecten van schermtijd en zegt dat ze meer tijd op hun telefoon doorbrengen dan ze willen.’
Off the Radar voelde ook dat mensen hunkeren naar telefoonvrije ruimtes, vooral voor muziek. Veel liveoptredens worden geblokkeerd doordat mensen hun telefoon omhoog houden om op te nemen, zegt mede-oprichter Jori van der Jagt. “Veel jongeren willen plezier maken zonder hun telefoon of iets doen zonder hun telefoon”, vult mede-oprichter Daan Biemans aan. En hoewel sommige locaties, zoals de Berlijnse Berghain-club, al lang een ‘geen telefoons’-beleid voeren, bestaat dit meestal uit het plakken van een sticker op de camera of het gewoon vragen aan mensen om hun telefoon in hun zak te houden. Off the Radar besloot een andere aanpak te kiezen. Net als bij de Offline Club moeten deelnemers hun telefoon inleveren voordat ze de locatie betreden.
De groep heeft tot nu toe drie evenementen georganiseerd, waarvan er in september nog één wordt verwacht. Net als de Offline Club erkennen de oprichters dat offline tijd belangrijk is in onze met technologie gevulde samenleving. Maar voor hen zorgen telefoonvrije evenementen ook voor betekenisvollere en vrijere ervaringen. “Het draait allemaal om het creëren van een veilige omgeving voor mensen daarbuiten, waar je kunt zijn wie je maar wilt, zonder bang te hoeven zijn dat je de volgende dag op sociale media zit”, zegt Biemans.
Een mogelijke kritiek is dat de offline beweging zelfgemotiveerd moet zijn. Hebben we een invloed van buitenaf nodig om ons weg te trekken van onze telefoons?
“Sommige mensen zeggen: ‘Maar het is jouw verantwoordelijkheid! Waarom zou je naar een evenement gaan – dat kun je ook zelf doen?”, aldus van Benekom. ‘Maar ze vergeten dat deze apparaten en toepassingen zijn ontwikkeld door de beste psychologen en neurowetenschappers, die precies weten hoe ze je aan de haak kunnen slaan. Deze apparaten maken je verslaafd. Je hebt er bijna geen macht over.”
Terug bij Cafe Brecht vinden veel bezoekers de unieke structuur van de Offline Club – gelijke tijd alleen en samen – aantrekkelijk, inclusief mijzelf. Er is iets speciaals aan het gezelschap zijn van anderen die ernaar verlangen manieren te vinden om afstand te nemen van hun telefoon, al is het maar voor een paar uur. “Het is die menselijke connectie van het hebben van mensen om je heen”, zegt de persoon naast mij. Een ander noemt het een goede ‘derde ruimte’: een plek tussen huis en werk of school, waar mensen verbinding kunnen maken en kunnen uitrusten. Blijkbaar werkt het. Sommige mensen van het zondagse evenement komen voor de derde of vierde keer terug.
Aan het einde van de sessie leidt presentatrice Catrien de Vries ons in een soort samenvatting. Ze sloot zich aan bij de Offline Club tijdens een van hun weekenduitstapjes, een ervaring die zij als ‘levensveranderend’ beschouwde. Ze werkte bij een bedrijf in een grote stad en had het gevoel dat ze nooit tijd voor zichzelf had. Via de Offline Club kon ze in contact komen met andere gelijkgestemde mensen.
“Hoe was het zonder de telefoon?” vraagt ze ons. Eerlijk gezegd was het niet gemakkelijk. Velen, waaronder ikzelf, voelden zijn afwezigheid. “Ik had de drang om de telefoon te pakken, als een verslaafde”, zegt Popowicz. Maar voor haar is offline tijd een manier om uitgestelde bevrediging te leren.
“Ik voel me meer verbonden met de mensheid”, zegt een ander.
Natuurlijk is drie uur niet genoeg om alle problemen in verband met chronisch internet op te lossen. Sarantopoulou ziet het als een vaardigheid die ontwikkeld moet worden. “We moeten een interne motivatie creëren om door te gaan zonder betutteld of eraan herinnerd te worden”, zegt ze. “In het begin zal het moeilijk zijn, maar je moet leren: hoe je bewust kunt zijn, hoe je in het moment kunt blijven, hoe je bij ongemak kunt blijven. Het is een reis.”
Dat is tenslotte waar de Offline Club over gaat. De oprichters zijn geen complete Luddieten. In plaats daarvan moedigen ze individuen aan om zich meer bewust te worden van hun relatie met technologie. “We willen mensen inspireren om vaker een offline levensstijl in hun leven te implementeren en een relatie te hebben met hun digitale apparaten waar ze blij mee zijn en waar ze geen negatieve gevolgen van ondervinden”, zegt Kneppelhout. “We hopen mensen te laten zien dat het leven anders geleefd kan worden, waardoor ze gelukkiger en vervulder worden.”
De wens om zich los te maken van technologie is niet uniek Nederlands, maar Sarantopoulou wijst erop dat het aansluit bij enkele kernwaarden. “Het hebben van een balans tussen werk en privé is belangrijk voor de Nederlandse cultuur”, zegt ze. “Ze zijn ook erg proactief als het gaat om het gemeenschapsgevoel. Ze houden ervan om rond te hangen, ze doen graag dingen samen, organiseren graag barbecues en borrels [informal drinks gatherings]. Ik zie dat dit goed zou passen bij die cultuur.”
Dit zie je ook terug in de evenementen van de Offline Club. Hij kiest plaatsen en ondersteunt lokale bedrijven die authentiek en uniek zijn. Momenteel worden de meeste sessies gehouden in gezellige cafés die plaats bieden aan ongeveer 30 personen (hoewel hij ook andere ruimtes heeft uitgeprobeerd, zoals yogastudio’s en zelfs een co-workingruimte). De groep organiseert op 22 mei haar eerste evenement voor 300 personen in de Westerkerk, een protestantse kerk in Amsterdam. Ook op de lijst: een weekendje op het platteland eind juni voor 10 tot 12 personen. Prijzen beginnen bij € 425.
“We willen hier echt een gemeenschap omheen bouwen”, zegt Klock.
“Wij zien het als je bijvoorbeeld naar Berlijn verhuist, en de Offline Club is een manier om nieuwe coole lokale plekken te leren kennen, gemakkelijk nieuwe mensen te ontmoeten en meteen iets te hebben om mee in contact te komen”, zegt van Bennekom.
De oprichters zeggen dat ze al verzoeken van mensen over de hele wereld behandelen, in de hoop een soortgelijk concept naar hun stad te brengen. “De wereld schreeuwt om minder schermtijd en meer verbinding”, zegt Kneppelhout.
Terug bij Cafe Brecht ben ik een van de laatsten die vertrekt. Terwijl ik de deur uitloop, kom ik nog iemand tegen die terugkomt. Verlicht door die ervaring slaagde ze erin de telefoon achter te laten.