Voor de tweede dag op rij liepen rouwenden zaterdag doelbewust rond in de met sneeuw bedekte tuinring van Moskou, met boeketten in de hand om neer te leggen bij een van de geïmproviseerde gedenktekens voor Alexei A. Navalny, de Russische oppositiefiguur die de dag ervoor stierf in een gevangeniskolonie. .
De bloemen, in papier gewikkeld om hem tegen de ijskoude wind te beschermen, waren niet alleen een symbool van rouw. Ze hebben ook gediend als een vorm van protest in een land waar zelfs de mildste afwijkende mening detentie riskeert. En de mensen die boeketten legden bij de Muur van Rouw, een gedenkteken voor de slachtoffers van politieke vervolging tijdens het Stalin-tijdperk, deelden de overtuiging dat de Russische staat achter de dood van de heer Navalny zat.
“Hij stierf niet, hij werd vermoord”, zegt Alla, 75, een gepensioneerde die weigerde haar achternaam te geven vanwege mogelijke gevolgen.
“Theoretisch wisten we dat ze hem wilden vernietigen”, zegt haar vriendin Elena, 77, wier hand verweven was met die van Allina. “Maar toen het gebeurde, was het zo’n schok, zinloze wreedheid, gewoon zinloos.” Ze ontdekte wat er gebeurde toen haar dochter en kleindochter haar in tranen belden om haar het nieuws te vertellen.
Beide vrouwen uitten hun trots dat mensen naar buiten zijn gekomen om hun onenigheid met de staat te uiten, ondanks het harde optreden tegen afwijkende meningen sinds de Russische president Vladimir V. Poetin bijna twee jaar geleden een invasie van Oekraïne lanceerde.
Bij de aankondiging van de dood van Navalny vrijdag zei de Russische gevangenisdienst dat hij zich plotseling onwel voelde tijdens een wandeling en dat de oorzaak “wordt vastgesteld”. De advocaat van Navalny zei dat er “aanvullende histologie” op het lichaam was uitgevoerd om de doodsoorzaak vast te stellen, en dat de resultaten volgende week klaar zouden moeten zijn.
Sommigen die bij de herdenkingsbijeenkomsten kwamen opdagen, betaalden de prijs. Sinds de dood van dhr. Navalny, aldus de mensenrechtenorganisatie OVD-Info. Onder hen was een priester, pater Grigory Miknov-Vaytenko, die een herdenkingsdienst zou houden voor de heer Navalny in Sint-Petersburg.
Het is de belangrijkste reeks arrestaties sinds de protesten tegen de algemene mobilisatie voor oorlog in Oekraïne in september 2022.
“Ze proberen ons zo bang te maken dat het onmogelijk is om te leven”, zei Elena, die eraan toevoegde dat ze zich zorgen maakte over het lot van honderden andere politieke gevangenen in Rusland.
Angst weerhield Andrej, een 17-jarige uit de 11e klas, ervan bloemen te kopen, maar hij wilde komen kijken wat er aan de hand was. Hij werd boos toen een voorbijganger de rouwenden bespotte en de erfenis van de heer Navalny in twijfel trok.
“Wat heeft hij voor ons land gedaan dat onze gebeden of rouw verdient?” zei Sergej, een gepensioneerde die alleen zijn voornaam gaf.
“Hoe zit het met slim stemmen?” Waagde Andrej, verwijzend naar een systeem dat in 2018 door het team van de heer Navalny werd geïntroduceerd en dat kiezers aanmoedigde zich rond één oppositiekandidaat te scharen, in de hoop de loyalisten van Poetin te overtroeven.
“Hij was een leeg persoon, slechts een marionet van het Westen”, antwoordde Sergei.
Terwijl ze aan het praten waren, keken tientallen politieagenten naar mensen die het complex binnenkwamen en communiceerden ermee, en een andere groep noodpolitie die bij de auto was gestationeerd, keek een half blok verderop toe. De Muur van Rouw, in het centrum van Moskou, bevindt zich aan de Sacharova Avenue, genoemd naar Andrei Sacharov, een Nobelprijswinnende natuurkundige wiens activisme werd gestraft met twaalf jaar interne ballingschap in Gorky, nu bekend als Nizjni Novgorod.
De regering gebruikte deze plek om protestbewegingen in bedwang te houden door er de enige plek van te maken die was toegestaan wanneer de publieke druk voor een mars een reactie afdwong. De heer Navalny heeft daar vaak demonstraties toegesproken.
Voor Olya, 39, dienden de stapels bloemen en kaarsen als een zeldzame maar waardevolle herinnering daaraan hij wil niet alleen een democratisch, vrij Rusland zonder oorlog.
‘In een tijd als deze is het zo belangrijk om te zien dat er mensen zijn die net als ik denken’, zei ze terwijl ze rozen naar de Muur van Verdriet bracht. Eerder zei ze dat ze bloemen had gelegd bij de Solovetsky-steen, een ander gedenkteken voor de slachtoffers van politieke repressie, tegenover het hoofdkwartier van de FSB, de opvolger van de KGB.
“En het is jammer dat er in korte tijd mensen komen en gaan, en je niet alle mensen kunt zien die de hele dag kwamen, en die voortdurend worden gevraagd om te vertrekken”, voegde ze eraan toe. “Maar je kunt de bloemen zien.”
Protesten zijn feitelijk verboden in Rusland, en de arrestaties van de afgelopen twee dagen laten zien in welke mate de autoriteiten bereid zijn publieke uitingen van woede of verdriet te onderdrukken.
“Een verantwoordelijke burger die van zijn vaderland houdt, gedwongen werd het te verlaten of tot het laatst probeert het niet te verlaten, heeft maar één wapen: een herdenkingskaars”, schreef Andrej Kolesnikov, een commentator uit Moskou, in zijn tekst, die hij De hoop zal binnenkort worden gepubliceerd en deze “het laatste wapen van de beschaafde mens, niet de wilde, persoon en burger” worden genoemd.
Vrijdag begonnen er video’s te circuleren van mannen met bedekte gezichten die bloemen van de Solovetskyi-steen verwijderden, wat werd geïnterpreteerd als een teken dat de autoriteiten niet wilden dat de omvang van de uitstorting van verdriet openbaar zou worden.
Toch was het leven in Moskou grotendeels ‘business as usual’, met bruisende restaurants en winkelstraten. En het nieuws over de dood van Navalny, geïmproviseerde herdenkingen en arrestaties ontbrak zaterdag grotendeels in het nieuws.
De staatstelevisiezenders Rossiya24 en Rossiya-1 bespraken in plaats daarvan de Veiligheidsconferentie van München en de Russische inbeslagname van Avdiivka in Oekraïne, en toonden de ‘Russische Internationale Tentoonstelling en Forum’, een patriottische tentoonstelling die het eten, de technologie en de cultuur van elk van de regio’s van het land viert.
Het Russische staatsbedrijf Channel 1 vermeldde de heer Navalny slechts drie keer in zijn nieuwsbulletins, elk ongeveer 30 seconden en zonder te vermelden dat hij een politicus is of zelfs maar de officiële reden voor zijn gevangenschap te vermelden.
Maar voor velen die in Moskou bijeen waren, zal de herinnering aan het protest onuitwisbaar zijn.
“Op een dag zal wat we zien misschien in de geschiedenisboeken staan”, fluisterde de student Andrej, terwijl de politieagenten hem en de verslaggever van de New York Times vroegen het pand te verlaten. Toen hij de gestage stroom mensen zag die bloemen droegen, en onder toenemende druk van de politieagent om in beweging te komen, glipte hij met een verzoek de onderdoorgang in.
‘Vergeet alsjeblieft niet dat er nog steeds veel goede mensen in dit land zijn’, zei hij.
Neil MacFarquhar Alina Lobzina, Milaan Mazaev En Oleg Matsnev bijgedragen aan de berichtgeving.