Hoe Eskom de lichten aanhield

Regelmatige black-outs zijn een kenmerk van het leven in Zuid-Afrika geworden en hebben het gevoel aangewakkerd dat het land de verkeerde kant op gaat, maar de macht is sinds maart ononderbroken geweest, waardoor mensen zich afvragen wat er is veranderd.

Het is een frisse winterdag in Johannesburg, een helderblauwe lucht schijnt boven de bruisende stad Alexandra, of Alex zoals deze hier in Zuid-Afrika beter bekend staat.

Sizeka Rašamosa staat in haar restaurant, een stroom mensen dwarrelt om haar heen, sommigen komen kratten bier bezorgen, anderen grillen vlees op het fornuis. Een groep jonge mannen zit aan een zonovergoten tafel.

‘Ik kan niet praten’, zegt ze, ‘ik heb het druk.’

Het is heel anders dan toen we elkaar voor het eerst ontmoetten in maart vorig jaar, op het hoogtepunt van de stroomcrisis in Zuid-Afrika en de frequente stroomuitval, de officiële term voor geplande stroomuitval.

Op dat moment had mevrouw Rašamosa heel weinig elektriciteit en slechts één klant. Een weerspiegeling van de bredere impact op de economie.

“Kracht is alles”, zei ze destijds. “Ik ben erg gestresseerd. We hebben geen geld vanwege de elektriciteit, je ziet dat het donker is. Ik denk niet dat ik het zal overleven in mijn werk. Na 25 jaar moeten we sluiten. Het is verschrikkelijk.”

Maar nu hij eindelijk een paar minuten de tijd krijgt om te praten, zijn de zaken positiever.

“De lastafscheiding is nu veel beter”, zegt ze. ‘Zie je, er is elektriciteit. En nu ben ik bezig. Ik blijf open, er zijn geen plannen om te sluiten, niet meer.”

Het is een opmerkelijke ommekeer.

De ontlading begon in 2007 en bereikte vorig jaar een dieptepunt met stroomuitval die vaak langer dan een halve dag duurde.

De verwachting was dat het dit jaar nog erger zou worden. Maar nu is er al ruim vier maanden geen sprake van verlichting – sinds 05.00 uur op 26 maart om precies te zijn – de langste onderbreking in meer dan vier jaar.

Hoe heeft de omkering plaatsgevonden en zal de stroom weer uitvallen?

Dit is grotendeels te danken aan een reeks programma’s van de staatselektriciteitsleverancier Eskom en de overheid in de afgelopen twee jaar.

In juli 2022 kondigde president Cyril Ramaphosa een energieactieplan aan en in februari daarop werd de nationale staat van ramp uitgeroepen vanwege de elektriciteitscrisis.

Kort daarna bekleedde hij de rol van minister van Elektriciteit en benoemde Kgosientsho Ramokgopa.

En vervolgens lanceerde Eskom een ​​tweejarig Generation Operational Recovery Plan, waarvan de belangrijkste doelstelling was om de hoeveelheid energie – bekend als de “Energy Availability Factor” (EAF) – te verhogen tot 70% van het potentieel van het elektriciteitsnet.

Tegelijkertijd heeft Eskom zijn leiderschap herzien, wat volgens de meesten een sleutelfactor is.

Het bedrijf werd onder voormalig president Jacob Zuma jarenlang geplaagd door corruptie, ook wel ‘state capture’ genoemd, toen het slachtoffer werd van diefstal en sabotage. De voormalige CEO beweerde zelfs dat hij vergiftigd was.

“Als je ze nu bekijkt, is het een goede combinatie. Je hebt technische mensen, je hebt financiële mensen, je hebt mensen met vaardigheden”, zegt energieanalist Ruse Moleshe.

“Onze 40.000 medewerkers zijn meer betrokken en gemotiveerder, omdat de lastenverlaging ons allemaal echt ontmoedigde. Het moreel was erg laag”, zegt Daphne Mokwena, de nationale woordvoerster van Eskom.

Een andere belangrijke stap vorig jaar was een schuldenverlichtingspakket van 254 miljard rand van het ministerie van Financiën om het financiële zwarte gat van Eskom te dichten.

Als gevolg hiervan is er een aanzienlijke vermindering van de ongeplande uitval bij de energiecentrales van Eskom, die werd veroorzaakt door blokstoringen.

Dit betekende op zijn beurt dat een gepland onderhoudsprogramma kon worden geïmplementeerd.

Dit leidde tot een grotere energiecapaciteit, die op 23 juli 35.000 MW bereikte, het hoogste niveau in de afgelopen zes jaar.

“Er zijn een aantal van dit soort grote projecten geweest”, zegt energie-expert Chris Yelland, verwijzend naar plannen die sinds juli 2022 liggen.

“Het is alsof je een buis hebt waarin je knikkers in het ene uiteinde stopt en je blijft ze erin stoppen, omdat het lang duurt en uiteindelijk beginnen de knikkers eruit te springen.”

Dan zijn er externe factoren.

“Het eerste wat we kunnen zeggen is dat de totale vraag naar elektriciteit dat is [from Eskom] door de Zuid-Afrikaanse economie als land al tien jaar aan het achteruitgaan is”, zegt de heer. Geel.

Het komt neer op twee factoren: stijgende energierekeningen en de verspreiding van alternatieve energiebronnen.

“Elk jaar zien we een stijging van de elektriciteitsprijs van Eskom die meerdere malen hoger is dan de inflatie, dus de werkelijke prijs van elektriciteit stijgt al jaren”, zegt de heer Yelland.

“Er is over de hele wereld sprake van een aanzienlijke toename van zonne-energie- en batterij-energieopslagsystemen, van individuele residentiële toepassingen tot commerciële, industriële mijnbouw- en landbouwtoepassingen.”

De trage economische groei heeft ook minder druk uitgeoefend op de toenemende vraag naar elektriciteit.

Minister Ramokgopa houdt regelmatig persconferenties in de hoofdstad Pretoria, veruit de meeste in de Zuid-Afrikaanse regering, en bezoekt regelmatig de energiecentrales van Eskom.

Tijdens zijn laatste briefing was hij doorgaans optimistisch en vooral trots op het feit dat er zoveel werd bereikt in de winter, de tijd van het jaar waarin de vraag naar stroom het grootst is.

Maar had dit allemaal veel eerder kunnen gebeuren?

“Ik denk dat we deze situatie beter hadden kunnen beheersen toen ons veel eerder werd verteld ‘je zult geen capaciteit meer hebben, investeer in nieuwe productiecapaciteit'”, zei Ramokgopa tegen de BBC.

“We dachten dat de markt dat probleem zou oplossen, maar in feite moet de staat het voortouw nemen, en we hebben niet de voorwaarden geschapen waarin de markt op passende wijze zou kunnen reageren.”

Hij geeft ook toe dat het verlies aan vracht een rol heeft gespeeld in de desastreuze verkiezingsuitslag van mei voor het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), toen het stemaandeel voor het eerst onder de 50% daalde.

“Onze kern was er niet van overtuigd dat de regering in staat en bereid was het probleem op te lossen. We hebben de boete betaald, we zijn hier, de regering van nationale eenheid zet zich hiervoor in en wil het Zuid-Afrikaanse probleem oplossen. Ik heb er vertrouwen in dat we het goed zullen doen.”

Behoort het lastenverlies nu tot het verleden als gevolg van de veranderingen?

‘Het is te vroeg om te winnen’, zei president Ramaphosa vorige maand in een toespraak.

“Ons energiesysteem is nog steeds kwetsbaar en we kunnen mogelijke uitdagingen in de toekomst nog steeds niet uitsluiten.”

Er is nog steeds zo nu en dan een stroomstoring – wat bekend staat als ‘load shedding’ – waarbij Eskom de stroom uitschakelt in gebieden met een hoog verbruik om schade aan de lokale infrastructuur, zoals transformatoren, te voorkomen, wat op zijn beurt tot langere stroomuitval zou leiden.

Eskom schrijft dit grotendeels toe aan illegale verbindingen en overbevolking van het landgoed – wat zij en de regering ‘achtertuinbewoners’ noemen.

De regering zegt dat 5% van de Zuid-Afrikaanse huishoudens te maken krijgt met lastenverlaging.

Maar het ziet er echt positief uit.

“We zijn nog niet uit de problemen, maar de kans dat we weer teruggaan naar het afwerpen van lasten is erg klein als we blijven doen wat we nu doen”, zegt Daphne Mokwena.

Terug bij Alex bereidt mevrouw Rašamosa zich voor op een druk weekend, iets wat ze zich vorig jaar rond deze tijd niet had kunnen voorstellen.

‘Het leven is nu zoveel beter’, zegt ze, en rent dan naar de achterkant van haar restaurant.