We hebben het allemaal meegemaakt: in de klas zitten, een rapport schrijven, of inloggen op een virtuele vergadering en moeite hebben om betrokken te blijven. Misschien heb jij een methode om ermee om te gaan. Misschien ben je een tekenaar, met een potlood, een paperclipbuiger of met een haar. Misschien heb je zelfs geïnvesteerd in een fidget-spinner, in de hoop dat deze je zal helpen bij je taak te blijven. Helpt al dat gehannes echt met de focus?
Blijkt dat het antwoord niet zo eenvoudig is, blijkt uit de wetenschap. Voor sommige mensen kunnen bepaalde soorten friemelen in sommige contexten helpen bij de concentratie. Maar de verkeerde combinatie kan uw aandachtsvermogen zelfs schaden. “Er zijn veel verschillende parameters”, zegt Julie Schweitzer, hoogleraar psychiatrie en gedragswetenschappen aan UC Davis, waar ze aandacht en friemelen bestudeert.
In haar onderzoek ontdekte ze dat mensen met ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) meer vatbaar zijn voor natuurlijke of intrinsieke bewegingen (denk aan herhaaldelijk wiebelen met de vingers, tikken met de voeten of zwaaien) dan hun neurotypische tegenhangers wanneer ze worden geconfronteerd met veeleisend cognitief werk. En dit soort bewegingen werken het lijkt de concentratie op een taak te helpen vergroten. Zowel kinderen als volwassenen met de diagnose ADHD die tijdens de taak meer interne bewegingen maakten (gemeten aan de hand van apparaten die op de polsen en enkels werden geplaatst), presteerden beter, blijkt uit twee afzonderlijke onderzoeken waarbij tientallen deelnemers betrokken waren.
“Dit is een hypothese, maar we denken dat het een manier is om onbewust de alertheid en opwinding te vergroten”, zegt Schweitzer. “Het heeft waarschijnlijk iets te maken met hersengebieden en neurotransmitters die betrokken zijn bij motorische functies”, die zich over het algemeen sneller ontwikkelen bij mensen met ADHD dan in andere cognitieve regio’s. Door de hormonen te stimuleren die ons wakker houden, zoals noradrenaline – een nauwe verwant van adrenaline – kan friemelen bepaalde mensen helpen hun evenwicht te bewaren of een groter deel van hun hersenen als geheel te betrekken. Op deze manier lijkt het friemelen met natuurlijke bewegingen zowel een symptoom van verveling als een manier om deze te verlichten.
Hetzelfde geldt echter niet noodzakelijkerwijs voor mensen zonder aandachtstekortstoornis. In een ander onderzoek waarin neurotypische adolescenten werden vergeleken met mensen met ADHD, “zagen we dat niet [fidgeting] enig waarneembaar effect had op de typische ontwikkeling”, zegt Schweitzer. “Maar er is nog te weinig onderzoek naar gedaan en ik denk dat het breder moet worden onderzocht om te zien of dat waar is”, voegt ze eraan toe.
Voor bepaalde taken waarbij de alertheid gedurende langere perioden moet worden gehandhaafd, kunnen geselecteerde versies van friemelen nuttig zijn, zelfs voor mensen zonder ADHD. Ze haalt bijvoorbeeld een anekdotisch voorbeeld aan van vrachtwagenchauffeurs die kauwgom kauwen om wakker te blijven tijdens lange ritten. “Ik denk dat veel mensen dit soort dingen doen zonder het zelfs maar te beseffen”, zegt Schweitzer Populaire wetenschap. En hoewel neurotypische mensen en mensen met aandachtstekortstoornissen zoals ADHD verschillend kunnen reageren op stimuli, is het niet zwart-wit. “ADHD verschijnt op een continuüm… je kunt gradaties van symptomen hebben”, zegt Schweitzer Populaire wetenschap.
Maar wie er ook aan het spelen is, sommige methoden zijn misschien niet het beste idee. De afgelopen jaren hebben we een explosie gezien van verschillende soorten fidget- en zintuiglijk speelgoed. De belangrijkste onder hen was de fidgetspinner – gehaat door leraren en aanbeden door een subgroep van Zoomers en Generation Alpha. Een draaiend apparaat wordt vaak op de markt gebracht met de bewering dat het de focus kan helpen vergroten, maar veel wetenschappelijke onderzoeken hebben het tegendeel aangetoond.
“We zagen geen bewijs van voordelen, en in feite zagen we bewijs van geheugenstoornissen geassocieerd met fidget-gebruik [spinner]’ zegt Julia Soares, cognitief wetenschapper en assistent-professor psychologie aan de Mississippi State University. In een onderzoek uit 2019, mede geschreven door Soares, ontdekte ze dat studenten gemiddeld 11 procent minder goed videodetails konden onthouden wanneer ze een fidget-spinner gebruikten dan wanneer ze geen fidget-spinner gebruikten. Uit een ander onderzoek onder jonge kinderen met ADHD bleek eveneens dat fidget-spinners een negatieve invloed hadden op de aandacht en het functioneren in de klas. Een derde analyse concludeerde ook dat fidgetspinners (en krabbels) de cognitieve prestaties van leerlingen kunnen verminderen. Ten slotte vond een review uit 2022 waarin meerdere onderzoeken werden geëvalueerd enig bewijs dat fidget-spinners en ander zintuiglijk speelgoed kunnen helpen bij emotionele regulering of stress, maar concludeerde: “de literatuur suggereert dat de negatieve effecten van fidget-speelgoed op aandacht en leren zwaarder wegen dan de potentiële sensorische voordelen.” in het klaslokaal.
“Dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat friemelen of het gebruik van fidget-objecten het voor ieder individu moeilijker maakt om te leren”, zegt Soares, maar het geeft wel aan dat fidget-spinners waarschijnlijk niet de beste keuze zijn voor een betere focus. Ten eerste zijn ze luidruchtig en visueel aantrekkelijk, wat betekent dat gebruikers eerder in de verleiding komen om met het speelgoed bezig te zijn dan met de taak, legt ze uit. Schweitzer voegt eraan toe dat spinners eigenlijk geen repetitieve bewegingen nodig hebben om te blijven draaien, dus het is mogelijk dat ze het type interne beweging dat volgens haar onderzoek nuttig is, niet aanmoedigen of repliceren.
Hoewel friemelen geen exacte wetenschap is, geen one-size-fits-all oplossing, en de wetenschap nog niet helemaal de meest ideale friemelingsstrategie heeft bedacht, hebben zowel Scweitzer als Soares enkele suggesties om hun focus te maximaliseren. Probeer in de eerste plaats elke vorm van friemelen te vermijden die u ervan zou weerhouden of afleidt van het doen van het werk dat u moet doen. Als u moet schrijven of aantekeningen maken, betrek de hand waarmee u dit moet doen dan niet bij een andere taak. Als je aandacht moet besteden aan video- of visuele signalen, doe dan niets wat je afleidt. Als u zich in een sociale omgeving bevindt, wees u er dan van bewust hoe uw acties anderen beïnvloeden, zegt Schweitzer.
Probeer dan dingen uit en kijk hoe het gaat. Deelnemers aan het onderzoek van Soares herkenden wanneer hun aandacht en geheugen verminderd waren. Met andere woorden, ze hadden een ‘metacognitief bewustzijn’, wat inhoudt dat mensen op betrouwbare wijze kunnen beoordelen of ze al dan niet afgeleid zijn. Als u een fidget-apparaat gebruikt, wees dan eerlijk tegen uzelf over hoe en of dit uw vermogen om te werken beïnvloedt. Als u merkt dat tekenen aantrekkelijker is geworden dan vergaderen in uw bedrijf, overweeg dan om opnieuw te kalibreren. En als je het niet zo zeker weet, kun je altijd proberen een taak te timen of de productiviteit te kwantificeren, zegt Schweitzer.
Tenslotte is concentratie balancerend. Het is moeilijk om gefocust te blijven op moeilijke taken, en we kunnen het niet eindeloos doen. De hersenen hebben pauzes nodig. Als friemelen niet helpt, kan het gebeuren dat u pauzeert, wegloopt van uw werk of de taak schuift. “Zelfs tijdens mijn laboratoriumvergaderingen staan we na een tijdje op en strekken we ons uit.” En soms zijn bepaalde afleidingen compromissen die de moeite waard zijn. Als het gebruik van een fidget-spinner of het spelen met een gekke walvis tijdens een virtuele vergadering ervoor zorgt dat je computercursor niet naar Wikipedia of YouTube afdwaalt, dan is het waarschijnlijk de moeite waard om een paar keer de aandacht te verliezen om een zekere mate van focus te behouden, zegt Soares. “Ik denk dat er zeker specifieke situaties zijn waarin mensen baat zouden hebben bij friemelen, waarin ze meer uit de taak zouden kunnen halen door andere dingen te doen”, zegt ze. Vergeleken met alle aandacht die onze digitale apparaten vragen, is friemelen waarschijnlijk het minste kwaad.
Dit verhaal maakt deel uit van de populair-wetenschappelijke Ask Us Anything-serie, waarin we uw meest ongewone en verbijsterende vragen beantwoorden, van alledaags tot buitengewoon. Heb je iets dat je altijd al wilde weten? Vraag het ons.