Een klein Afrikaans land met het hoogste zelfmoordcijfer ter wereld

Het is een steile klim vanaf de hoofdweg naar het huis van de 79-jarige Matlohang Moloi, door de bergen die Lesotho tot een van de hoogste landen ter wereld maken.

De moeder van tien kinderen verwelkomt me in haar nette huis en laat me foto’s zien van haar grote gezin. Ik ben hier om over een van haar kinderen te praten: haar eerstgeboren zoon, Tlohang.

Op 38-jarige leeftijd werd hij onderdeel van de duistere statistieken. Lesotho, het koninkrijk in de lucht, kent het hoogste zelfmoordcijfer ter wereld.

“Tlohang was een goede zoon. Hij vertelde me over zijn geestelijke gezondheidsproblemen”, zegt mevrouw Moloi.

“En die dag maakte hij zelfmoord. Hij kwam naar mij toe en zei: ‘Mama, op een dag zul je horen dat ik zelfmoord heb gepleegd.’

“Zijn dood heeft me veel pijn gedaan. Ik zou echt willen dat hij gedetailleerder had kunnen uitleggen wat er door zijn hoofd ging. Hij maakte zich zorgen als hij mensen zou vertellen dat ze zouden denken dat hij een zwak persoon was die zijn eigen problemen niet kon oplossen.”

Volgens gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie maken in Lesotho jaarlijks 87,5 mensen per 100.000 inwoners een einde aan hun leven.

Daarentegen is dat meer dan het dubbele van het volgende land op de lijst, Guyana in Zuid-Amerika, waar het cijfer iets boven de 40 ligt.

Het is ook bijna tien keer hoger dan het mondiale gemiddelde, namelijk negen zelfmoorden per 100.000 mensen.

Het is een statistiek die NGO’s – zoals HelpLesotho – vastbesloten zijn te veranderen, door jongeren uit te rusten met de vaardigheden om met hun geestelijke gezondheid om te gaan.

In de stad Hlotse, ongeveer twee uur rijden van de hoofdstad Maseru, zit ik in een van de reguliere groepstherapieën voor jonge vrouwen, gerund door maatschappelijk werkster Lineo Raphoka.

“Mensen denken dat het indruist tegen onze Afrikaanse principes, onze culturele ervaringen, tegen onze spiritualiteit als Afrikanen en als gemeenschap als geheel”, vertelt de 24-jarige Patience aan de groep.

“Maar we schrikken er ook voor terug dat het gebeurt. Ik spreek vanuit een perspectief waarin ik drie vrienden heb verloren door zelfmoord, ik heb het zelf geprobeerd.”

Iedereen hier heeft zelfmoordgedachten gehad of kent iemand die door zelfmoord is overleden.

De vijfendertigjarige Ntsoaki wordt emotioneel als ze de groep haar verhaal vertelt over haar verkrachting in het ziekenhuis.

‘De dokter zei dat ik te aantrekkelijk was. Toen pakte hij een pistool en vertelde me dat hij zich met mij wilde vermaken, en als hij dat niet deed, zou hij me vermoorden.

“Elke keer als ik zelfmoord pleegde, dacht ik altijd dat dit de enige oplossing was. Ik kon het niet, ik had er de kracht niet voor. Het enige dat me in beweging hield of in leven hield, waren de gezichten van mijn broers. geloof dat ik… ik ben sterk, maar ik ben zwak.”

De groep verzekert haar dat ze sterk is omdat ze haar gevoelens deelt.

Aan het einde van de sessie praten en lachen alle vrouwen en zeggen dat ze zich beter voelen als ze hun verhalen delen.

De redenen waarom mensen zelfmoord plegen zijn vaak ingewikkeld en het is moeilijk om één oorzaak aan te wijzen.

Toch zegt mevrouw Raphoka dat ze patronen ziet die verklaren waarom Lesotho zo’n hoog zelfmoordcijfer kent.

“Meestal maken ze situaties mee als verkrachting, werkloosheid, verlies door overlijden. Ze misbruiken drugs en alcohol.”

Volgens het World Population Review 2022 heeft 86% van de vrouwen in Lesotho te maken gehad met gendergerelateerd geweld.

Ondertussen zegt de Wereldbank dat twee op de vijf jongeren geen werk hebben en geen onderwijs volgen.

“Ze krijgen niet genoeg steun van hun familie, vrienden of welke relatie dan ook”, vervolgt mevrouw Raphoka.

Dit hoor je veel in Lesotho. Keer op keer zeggen mensen dat ze het niet prettig vinden om over hun geestelijke gezondheid te praten – en dat anderen hen misschien zullen beoordelen.

Terwijl ik op een avond in een bar in Hlotse zit, waar de mannelijke clientèle lokaal bier drinkt en over politiek praat terwijl er voetbal op tv wordt gespeeld, verleg ik het gesprek naar geestelijke gezondheid.

“We praten erover, we zeggen dat we ons open moeten stellen”, vertelt Khosi Mpiti.

Sommigen zijn bang dat er over hen wordt geroddeld als ze te veel onthullen. Toch zegt hij dat de zaken er beter uit zien.

“Als een groep [of friends] wij zijn zeer ondersteunend. Als ik een probleem heb, vertel ik het aan de groep en steunen we elkaar.”

Wanneer mensen echter hulp zoeken, worden ze geconfronteerd met een worstelend volksgezondheidssysteem.

De enige psychiatrische afdeling in het land werd vorig jaar bekritiseerd door de ombudsman – een ambtenaar wiens taak het is om de belangen van het publiek te behartigen – omdat hij sinds 2017 geen psychiater meer had.

Ze benadrukte ook wijdverbreide misstanden, waaronder ‘levensomstandigheden die de mensenrechten schenden’.

Ook bestond er voorheen geen nationaal beleid op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg om de crisis aan te pakken, hoewel de in oktober 2022 gekozen regering zegt dat dit beleid in voorbereiding is.

“De geestelijke gezondheid is een pandemie geworden”, geeft Mokhothu Makhalanyane toe, een parlementslid dat aan het hoofd staat van de parlementaire commissie die zich bezighoudt met gezondheidskwesties.

“Laten we ervoor zorgen dat de belangenbehartiging wordt geïntensiveerd, van de basisschool, via middelbare scholen tot plaatsen waar jongeren samenkomen, zoals voetbaltoernooien”, zei hij tegen de BBC.

“Het beleid zal ook specifiek zijn over de behandeling en zal de getroffenen de mogelijkheid bieden om te revalideren.”

Hij zegt ook dat Lesotho kan leren van zijn strijd tegen HIV/AIDS.

In 2016 werd het het eerste land dat een ‘test and treat’-strategie introduceerde, wat betekent dat mensen met de behandeling kunnen beginnen zodra bij hen de diagnose is gesteld. Het aantal besmettingen is gestaag gedaald.

“De ervaring die we hebben is dat het hebben van een open gesprek, in plaats van mensen de schuld te geven of te bekritiseren voor hun situatie, heeft geholpen de zaken om te draaien.”

Terug in de bergen maakt mevrouw Moloi een korte wandeling om naar het graf van Tlohang te gaan.

Zijn laatste rustplaats is een perceel met een prachtig uitzicht, bezaaid met beekjes, groen en kleine huisjes.

Mevrouw Moloi is een van de vele mensen in Lesotho die te maken hebben met het verdriet van zelfmoord.

Terwijl we het uitzicht zien, zegt ze dat ze een boodschap heeft voor degenen die zich in dezelfde ruimte bevinden als haar zoon.

“Ik zou tegen mensen willen zeggen dat zelfmoord plegen nooit de oplossing is. Wat je moet doen is praten met de mensen om je heen, zodat zij je kunnen helpen.”

Als u getroffen bent door de problemen in dit verhaal en lijdt aan angst of wanhoop en ondersteuning nodig heeft, kunt u praten met een zorgverlener of een organisatie die ondersteuning biedt.

In Groot-Brittannië is hulp beschikbaar via BBC-actielijn. Details over de hulp die in veel landen beschikbaar is, kunt u vinden op Bevrienden wereldwijd.