Niamey, Niger – “Er is vandaag geen sprake van politiek”, zei Aissata* tegen haar tienerdochter op weg naar het huis van haar ouders voor hun traditionele wekelijkse bijeenkomst in Niamey.
‘We kunnen dit allemaal niet met de anderen bespreken. Ik wil geen spanning aan tafel.”
De 60-jarige moeder van vier kinderen en voormalig lerares keerde vijf jaar geleden met haar gezin terug naar Niger, nadat ze het grootste deel van haar volwassen leven in de Verenigde Staten had doorgebracht. Zij en haar man besloten zich terug te trekken in hun thuisland toen hun jongste dochter het huis verliet om te studeren.
Sinds de staatsgreep van 26 juli 2023 tegen Mohamed Bazum – een democratisch gekozen leider en nauwe bondgenoot van de Europese Unie die slechts twee jaar regeerde voordat hij uit zijn ambt werd gedwongen – heeft Aissata een militaire regering en de nieuwe president Abdourahamane Tchiani verwelkomd.
‘Ik denk dat sommige mensen Tchiani verkeerd beoordelen, omdat hij deel uitmaakte van het voormalige establishment dat hij vandaag de dag veroordeelt. Maar als voormalig hoofd van de presidentiële garde is hij niet verantwoordelijk voor het falen van eerdere regeringen’, zei ze tegen Al Jazeera.
“Tchiani zegt dat hij ons zal ontdoen van ons oude systeem en voorrang zal geven aan Niger en de Nigerianen. Dat is wat we nodig hebben, meer dan wat dan ook.”
Aissata heeft, net als veel van haar landgenoten, de nieuw leven ingeblazen term ‘Labou Sani no’ in het Djerma en ‘Zentchen Kassa’ in het Hausa omarmd, twee van de belangrijkste inheemse talen van het land.
Etymologisch geworteld in het idee van het ‘land van de vaderen’, roept dit concept op tot onwrikbare toewijding aan de natie, zelfs tot het punt van zelfopoffering. Het is een oproep tot eenheid en loyaliteit aan het thuisland, die alle andere identiteiten en loyaliteiten overstijgt.
Sinds hij zichzelf tot staatshoofd heeft uitgeroepen nadat het leger het stokje van Bazoum had overgenomen, hebben voormalig hoofd van de presidentiële garde, Tchiani, en zijn nieuwe regering de bevolking ertoe aangezet om prioriteit te geven aan de behoeften van het land, vooral in tijden van conflict.
Na de staatsgreep legde de regionale economische gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS) een reeks economische sancties op aan Niger.
Ruim zes maanden later, in februari, herzag het blok zijn strategie en koos het voor een gebaar van verzoening jegens de militaire regering door de sluiting van de land- en luchtgrenzen ‘onmiddellijk op te heffen’ en de opschorting van alle economische transacties tussen de ECOWAS-landen en Niamey op te heffen. , evenals het bevriezen van tegoeden van de Nigeriaanse overheid bij commerciële en centrale banken.
Maar de sociaal-economische schade is al aangericht.
‘gevecht’
Volgens het Nigeriaanse Nationale Instituut voor Statistiek (INS) is de prijs van sommige basisvoedingsmiddelen in het land tussen eind juli en eind augustus 2023 aanzienlijk gestegen; de prijs van rijst en sorghum steeg met ruim 16 procent, gevolgd door tarwe en maïs (12 procent), gierst (6,4 procent) en vlees (5,2 procent). Het Sahel-land heeft ook te maken gehad met stroomtekorten, omdat Nigeria, dat 70 procent van de elektriciteit in Niger levert, de elektriciteitstoevoer naar het land heeft afgesloten in overeenstemming met de ECOWAS-sancties.
Op dezelfde manier is een deal ter waarde van 400 miljoen dollar om ruwe olie naar China te gaan exporteren via een pijpleiding van 2.000 km (1.243 mijl) die het Agadem-olieveld in Niger met de haven van Benin verbindt, uitgesteld en bedreigd. Zelfs nadat de sancties van het blok waren opgeheven, maakte Benins vasthouden aan de sluiting van de landgrenzen de weg vrij voor een voortdurende ruzie tussen de twee landen.
Een deel van het grote publiek had ECOWAS en zijn westerse bondgenoten kwalijk genomen vanwege wat zij zagen als een veroordeling van het Nigeriaanse volk en hun feitelijke leiders.
In oktober 2023 besloten de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU sancties tegen Nigeriaanse militaire leiders te ontwikkelen, in lijn met de maatregelen van ECOWAS. Hoewel daarin humanitaire vrijstellingen waren opgenomen om de impact op de burgerbevolking te verzachten, zag de gemiddelde Nigeriaan deze stap als een manier om ECOWAS aan te moedigen, ten koste van hun eigen leven.
‘Je kon geen medicijnen krijgen in apotheken. We moesten vrienden en relaties hebben die ons alles uit het buitenland brachten”, legt Aissata uit.
“Maar de meeste Nigerianen hadden die connecties niet. Mensen hadden moeite om te overleven. Dat zijn ze nog steeds. Ik geef ECOWAS en de Europese landen die hen steunden de schuld.”
Niamey’s gebruikelijke ontspannen sfeer lijkt plaats te hebben gemaakt voor een zekere vermoeidheid ondanks de toenemende moeilijkheden. Maar Nigerianen zijn niet nieuw in de strijd. Het Wereldvoedselprogramma meldde dat 3,3 miljoen Nigerianen zelfs vóór de staatsgreep al met ernstige voedselonzekerheid kampten.
Toen het leger de macht overnam, beloofde het een einde te maken aan wat zij ‘de exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen van Niger door buitenlandse mogendheden’ noemden. Sindsdien is de kloof tussen Niger en Frankrijk, de voormalige koloniale macht, groter geworden.
Eind 2023 verlieten de laatste Franse soldaten het land en Frankrijk sloot zijn ambassade in Niamey. Op 20 juni maakte Niger bekend dat het de vergunning voor het exploiteren van een grote uraniumafzetting van het Franse bedrijf Orano had ingetrokken, na een ultimatum dat aan het bedrijf was gesteld.
Een paar jaar geleden begonnen in de Sahel-regio protesten uit te barsten die de terugtrekking eisten van Franse troepen die betrokken waren bij de anti-opstandoperatie van Barkhane in Mali. Met name eind november 2021 werd het militaire konvooi van Barkhane geblokkeerd en gestenigd in Burkina Faso en later in Niger. Deze krachten zijn bekritiseerd vanwege hun waargenomen ineffectiviteit en zijn zelfs beschuldigd van samenzwering met gewapende groepen.
‘We zijn getuige van de politieke instrumentalisering van de vijandigheid jegens bepaalde aspecten van de koloniale erfenis, zoals de CFA-frank en militaire samenwerking. Dit creëert een vruchtbare voedingsbodem voor autoriteiten die geen juridische legitimiteit hebben en die de legitimiteit van het volk nastreven”, legt Amadou Sadjo Barry, een onderzoeker in de ethiek van de internationale betrekkingen en hoogleraar filosofie in Quebec, uit in een interview met Le Monde na de staatsgreep.
Nadat Frankrijk uit Mali was verdreven, stationeerde het ongeveer 3.000 troepen in de Sahel, met een aanzienlijke aanwezigheid in Niger, een van zijn belangrijkste regionale bondgenoten. Bazoums veronderstelde band met Frankrijk mislukte uiteindelijk in de context van groeiende wrok jegens het voormalige koloniale rijk.
‘Pro-junta of pro-Bazoum’
Een jaar na de militaire staatsgreep lijkt de natie diep verdeeld.
‘Je bent óf voor de junta, óf voor Bazum,’ zei Fatima*, Aissata’s oudere zus.
Een voormalige ambtenaar wiens echtgenoot bij de overheid werkte, verloor haar baan na de staatsgreep.
‘Ze zijn gewoon uit op bloed. Sinds Niger aan de macht kwam, is er een heksenjacht gaande. Ze zijn niet geïnteresseerd in het creëren van een nieuw en verbeterd land of in het besturen van een land. Ze willen mensen neerhalen en rijkdom en macht vergaren”, zei ze over militaire leiders.
Verwijzend naar het idee van de nieuwe regering dat zij van plan is Niger en Nigerianen op de eerste plaats te zetten, beweerde Fatima: “Hun officiële discours is slechts propaganda en verdeeldheid zaaiende retoriek.”
De relatie tussen Aissata en haar zus was al enkele maanden gespannen. Ze kunnen nooit over politiek praten zonder dat het een explosief gevecht wordt. Ze besloten het onderwerp, en soms elkaar, te vermijden.
“Ik kan niemand vertrouwen – zelfs mijn zus niet – als ze denken dat het oké is dat de voormalige president en zijn familie behandeld worden zoals zij behandeld werden… beroofd van vrijheid, rechten en waardigheid,” voegde Fatima eraan toe.
Bazoum werd afgezet in wat internationale waarnemers omschrijven als een voorbeeldige democratische transitie. De coupplegers sloten het onmiddellijk op. Bijna een jaar lang zat de afgezette president samen met zijn vrouw en zoon gevangen in zijn woning. Hij weigerde hardnekkig de ontslagbrief te ondertekenen.
In een baanbrekend besluit op 15 juni heeft de Nigerese rechtbank Bazuma zijn immuniteit ontnomen. Deze ontwikkeling vormde de weg vrij voor de voormalige president om beschuldigd te worden van vermeend hoogverraad. Bazoums belangrijkste advocaat, Moussa Coulibaly, veroordeelde het vonnis en noemde het een duidelijke ontkenning van onafhankelijke gerechtigheid in Niger.
Amnesty International veroordeelde dit besluit ook en bestempelde het als een schending van procedurele normen en het recht op verdediging.
Bovendien heeft de Nationale Raad voor de Bescherming van het Thuisland (CNSP), ook wel bekend als de overgangsregering, de rekeningen van talloze familieleden, aanhangers en voormalige medewerkers van de afgezette president in Niger bevroren.
Een reeks staatsgrepen
De staatsgreep van 2023 in Niger was geen verrassing.
Sinds de onafhankelijkheid in 1960 zijn regeringen in het geheel door land omgeven West-Afrikaanse land vier keer omvergeworpen, te midden van talloze andere pogingen die de politieke geschiedenis van het land hebben bepaald.
De afgelopen jaren werd de Sahelregio gekenmerkt door instabiliteit; een reeks staatsgrepen die bestaande veiligheidsallianties, bedoeld om langdurige transnationale ‘terroristische’ agressie tegen te gaan, ter discussie hebben gesteld.
Op 2 december 2023 kondigden Burkina Faso en Niger hun terugtrekking uit de G5 Sahel en haar gezamenlijke strijdkrachten aan, na het vertrek van Mali in 2022. Vier dagen later kondigden Mauritanië en Tsjaad, de overgebleven leden, de aanstaande ontbinding van de G5 Sahel aan. De vereniging, opgericht in 2014, is bedoeld om West-Afrikaanse landen die worstelen met de verspreiding van ‘terroristische’ facties en de georganiseerde misdaad, samen te brengen. Het plan was om alle vormen van onveiligheid op een holistische manier te bestrijden, door militaire en ontwikkelingsbenaderingen te combineren.
Niger is nu verwikkeld in een andere strategische alliantie. Als onderdeel van de Alliantie van Sahelstaten (AES), waartoe ook Niger, Mali en Burkina Faso behoren, ondertekenden de drie regeringen ook een defensiepact gericht op de bestrijding van ‘terrorisme’.
Hoewel de militaire regering niet openlijk openbaar maakt hoe het leger van het land met de strijd omgaat, heeft het land zojuist een moorddadige aanval ondergaan. Twintig soldaten en één burger kwamen op 25 juni om het leven bij een aanval in de omgeving van Ter, in het westen van het land.
Aissata hoorde over de aanval op Facebook. “Het is een tragedie. Maar ik geloof met heel mijn hart dat we ons in deze verschrikkelijke situatie bevinden vanwege eerdere regeringen en hun laksheid. We hebben een verandering in onze strategie nodig. We moeten onze leiders ook de tijd geven om te slagen.”
Op een van de belangrijkste markten van Niamey zijn verkopers en consumenten terughoudend in het geven van commentaar op de veiligheidssituatie of het bestuur onder het leger.
“Je kunt het mij over een paar jaar nog eens vragen, als de spanning hopelijk niet zo hoog is”, zegt Abdoulaye, een groenteverkoper.
“Eén ding dat ik wil zeggen is dat ik mensen ken die naar bijeenkomsten gaan en zoveel vertrouwen hebben in wat de regering doet en dat Tchiani al hun problemen zal oplossen. Ik weet dat ik niet geloof dat hij dat zal doen.
‘Het was voor ons moeilijk om leiding te geven toen Bazoum aan de macht was. Het is nu moeilijk. We kunnen geen van deze leiders vertrouwen. Alleen God kan ons redden.”
*Namen zijn veranderd om de privacy te beschermen.