Hoog verscholen in de Zwitserse bergen is de badplaats Bürgenstock geen onbekende in het schrijven van geschiedenis. Gedurende de 20e eeuw waren er filmsterren en machtsmakelaars aanwezig, en in 2002 kwamen de Soedanese regering en de rebellen hier tot een staakt-het-vuren.
Maar toen leiders, ministers en gezanten uit meer dan negentig landen naar de locatie kwamen voor de eerste vredesbesprekingen in Oekraïne, waren de doelstellingen bescheidener. Rusland was niet uitgenodigd en toonde geen interesse om aanwezig te zijn, wat zijn bondgenoot China ertoe aanzette de gesprekken te boycotten. De Zwitserse gastlanden zeiden dat ze hoopten alleen maar de basis te leggen voor toekomstige onderhandelingen, en zo een stap voorwaarts te zetten op de lange weg naar vrede.
Maar toen de gesprekken begonnen, benadrukte de Oekraïense president Volodimir Zelenski dat de historische gebeurtenissen plaatsvonden.
Het is geen sinecure om meer dan vijftig wereldleiders in een zaal te krijgen om de vrede in Oekraïne te bespreken. Het is zelfs nog moeilijker om de vertegenwoordiging van enkele tientallen op alle continenten te garanderen.
Het was het resultaat van maanden van nauwgezette diplomatie en kwam tot stand ondanks een Russisch politiek tegenoffensief dat erop gericht was de bijeenkomst in diskrediet te brengen.
Tijdens de tweedaagse gesprekken werden landen verwelkomd die buiten de gebruikelijke gastenlijst stonden op bijeenkomsten van Kiev’s aanhangers, een stap verwijderd van de beschuldigingen van kamerpolitiek die vaak aan het adres van de westerse machten worden geuit.
De Keniaanse president veroordeelde Moskou maar vroeg ook “alle partijen in de oorlog” om “hun standpunten te verzachten” – terwijl de minister van Buitenlandse Zaken van Saoedi-Arabië sprak over de “moeilijke afwegingen” die voor ons liggen.
Deze brede uitnodigingslijst zorgde ervoor dat de kloven tussen Oekraïense fans en hoofdrolspelers in Afrika, Azië en Latijns-Amerika ook in de Zwitserse bergen zichtbaar werden. En ook de aarzelingen en no-shows spraken boekdelen.
Tientallen steunden de verklaring over de territoriale integriteit van Oekraïne
De gesprekken culmineerden in een verklaring die werd gesteund door de overgrote meerderheid van de aanwezigen – ongeveer 80 landen, waaronder alle lidstaten van de Europese Unie, de VS, Ghana, Kenia, Argentinië, Colombia, de Filipijnen, Qatar en Guatemala.
“De aanhoudende oorlog van de Russische Federatie tegen Oekraïne blijft op grote schaal menselijk lijden en vernietiging veroorzaken, en creëert risico’s en crises met mondiale gevolgen voor de wereld”, aldus de verklaring.
“We herbevestigen ons engagement om af te zien van de dreiging of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van welke staat dan ook, en tegen de principes van soevereiniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit van alle staten, inclusief Oekraïne.”
De ondertekenaars veroordelen ook nucleaire dreigingen, waarschuwen voor wapens voor voedselveiligheid en roepen op tot een “volledige uitwisseling van gevangenen” en de terugkeer van “alle gedeporteerde en illegaal ontheemde Oekraïense kinderen”.
India, Zuid-Afrika en Indonesië weigeren te ondertekenen
Maar de woorden werden niet door iedereen in de kamer uitgesproken. Diplomatieke zwaargewichten India, Zuid-Afrika, Indonesië en Mexico behoorden tot verschillende landen die de gesprekken bijwoonden, maar ervoor kozen de definitieve tekst niet te steunen.
Deze landen hebben al blijk gegeven van enige terughoudendheid door diplomaten of ministers – en niet hun leiders – naar Zwitserland te sturen.
Claude Rakisits, analist bij het Brusselse Centrum voor Veiligheid, Diplomatie en Strategie, is niet verrast. Hij zegt dat sommige landen “de boot niet willen laten schommelen” terwijl ze proberen de banden met het Westen, Rusland en China in evenwicht te brengen.
Voorafgaand aan de top beschuldigde Kiev Moskou en Peking ervan diplomatieke druk uit te oefenen op andere landen om hen ervan te overtuigen niet te komen, wat China ontkent. Rakisits zegt dat elementen van de betrekkingen tussen individuele landen waarschijnlijk een rol hebben gespeeld bij de berekeningen om gehoor te geven aan de uitnodiging van Zwitserland, zoals de afhankelijkheid van India van Rusland voor wapenleveringen of de historische banden van Zuid-Afrika met Moskou.
“Deze conferentie gaat over veel meer dan alleen Oekraïne. Het gaat over het handhaven van de internationale orde”, zei Rakisits tegen DW.
Oekraïne zegt dat top laat zien dat internationale steun ‘niet afneemt’
De Oekraïense president Zelensky verwierp vragen over de vraag of hij teleurgesteld was dat sommige landen hadden besloten de verklaring niet te ondertekenen, maar zei in plaats daarvan dat het feit dat de resultaten samenkwamen een “groot succes” was.
“Deze top laat zien dat de internationale steun niet verzwakt. Ze is sterk”, zei hij zondag tegen verslaggevers.
De westerse bondgenoten van Kiev herhaalden de optimistische toon.
“Het is absoluut de grootste en hoogste bijeenkomst van landen over de hele wereld die praten over hoe we naar vrede in Oekraïne gaan sinds het uitbreken van de oorlog. Dat is op zichzelf veelzeggend”, zei de Ierse premier Simon Harris aan de zijlijn van de gesprekken tegen DW. .
Westerse leiders verwierpen het voorstel van Rusland
Voorafgaand aan de top onthulde Rusland zijn veronderstelde vredesplan – een plan dat vereist dat Oekraïne grote delen van zijn grondgebied afstaat en zijn ambities om lid te worden van de westerse militaire alliantie NAVO moet opgeven.
Rakisits zei dat het voorstel waarschijnlijk deel uitmaakte van de poging van Moskou om te ontsporen en de aandacht af te leiden van de gesprekken in Zwitserland. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz deed het af als ‘frivool’.
“Ik denk niet dat Poetin in een positie verkeert om voorwaarden te stellen”, zei de Ierse Simon Harris tegen DW. “De realiteit is dat elke vredesoplossing, elk vredesproces in overeenstemming moet zijn met het internationaal recht. En al het internationaal recht respecteert de territoriale integriteit van het land.”
Maar terwijl de leiders langs de slogans van de ‘weg van de vrede’ zwaaiden die de muren en looppaden rondom het terrein sierden, bestond er weinig twijfel over dat er zonder Moskou geen echte vooruitgang zou kunnen worden geboekt.
En de landen die in Zwitserland bijeen waren, wisten nog steeds niet hoe ze dit moesten bereiken.
“Eén belangrijke vraag blijft: hoe en wanneer kan Rusland bij het proces worden betrokken?” zei de Zwitserse president Viola Amherd zondag bij de afsluiting van de onderhandelingen.
“Uit de discussies van de afgelopen twee dagen is gebleken dat er verschillende standpunten bestaan. Nog belangrijker is ons inzicht dat de weg naar vrede in Oekraïne gebaseerd moet zijn op het internationaal recht.”
Een vast pad voor vervolggesprekken?
Er is geen officiële vervolgtop aangekondigd, maar de Zwitserse president Amherd zei dat verschillende landen zich bereid hebben verklaard toekomstige gesprekken te organiseren. Ondertussen heeft Canada plannen aangekondigd om ministers van Buitenlandse Zaken samen te brengen voor besprekingen over humanitaire kwesties in Oekraïne.
“Het is duidelijk dat het beëindigen van de oorlog vereist dat beide partijen aan tafel zitten”, zei de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Kuleba tegen verslaggevers buiten de zaal.
“Mijn taak en de taak van alle Oekraïense diplomaten en de belangrijkste prioriteit van president Zelenski is om Oekraïne in de sterkst mogelijke positie aan deze tafel te brengen.”
Bewerkt door Rana Taha