De paastoespraak van de paus, bekend als de Urbi et Orbi – of toespraak ‘tot de stad’ [of Rome] en de wereld” – haalt niet vaak nieuws, maar dat doet het wel, met een toespraak gehouden met Kerstmis, een van de belangrijkste op de pauselijke kalender. Zijn woorden dienden om de kwalen te concretiseren die een fragiele, gewelddadige wereld teisteren en onthulden dat de paus van 1,3 miljard katholieken de rol vervult die hij vaak op zich neemt: het geweten en het morele kompas van de mensheid.
Omringd door de pracht van het Vaticaan en 35.000 bloemen geleverd door Nederlandse bloemisten, leek Franciscus standvastig, ook al was hij af en toe gespannen tijdens het spreken, nadat hij zijn deelname aan verschillende evenementen tijdens de Goede Week vóór Pasen had overgeslagen of verminderd. Deze week wordt beschouwd als een van de fysiek meest belastende voor de 87-jarige en is dit jaar gekomen omdat de zorgen over zijn gezondheid zijn toegenomen.
Maar na een Paasdienst, gekenmerkt door pracht en praal en gevierd met de hulp van kardinalen, leek Franciscus geanimeerd, zelfs gemoedelijk, terwijl hij vanuit zijn rolstoel senior geestelijken de hand schudde. Later nam hij zijn pausmobiel om naar extatische fans te zwaaien, van wie sommigen riepen: “Lang leve de paus!”
In zijn latere toespraak vanaf het balkon van de Sint-Pietersbasiliek – waar op een stormachtige dag zijn witte jas af en toe achter hem wapperde – ging Franciscus in op de twee conflicten waarover zijn opmerkingen de meeste controverse hebben veroorzaakt: Oekraïne en Gaza.
Hij zei dat zijn gedachten uitgingen naar “Israël en Palestina” en riep opnieuw op tot een staakt-het-vuren en garanties voor humanitaire hulp in Gaza. Zondag riep hij, zonder Hamas bij naam te noemen, op tot de vrijlating van de Israëlische gijzelaars die op 7 oktober door de groep waren ontvoerd. Hij vestigde ook de aandacht op de moeilijke situatie in Libanon, waar een grote christelijke bevolking leeft.
Franciscus heeft eerder de woede van Israël gewekt vanwege opmerkingen waarin hij suggereerde dat zijn aanval op de Gazastrook neerkwam op “terrorisme”.
“Laten we niet toestaan dat de huidige vijandelijkheden ernstige gevolgen blijven hebben voor de burgerbevolking, die tot nu toe aan de grens ligt van het uithoudingsvermogen, en vooral voor de kinderen”, zei Franciscus zondag. ‘Hoeveel lijden zien we in de ogen van deze kinderen. Die kinderen in die oorlog vergaten hoe ze moesten lachen. Met die ogen vragen ze ons: Waarom? Waarom al deze doden? Waarom al deze vernietiging?”
De paus heeft scherpe kritiek geuit in Oekraïne vanwege zijn suggestie dat de NAVO Rusland tot actie zou aanzetten. Deze maand begreep hij in een interview met de Zwitserse publieke omroep RSI het woord dat zijn gesprekspartner gebruikte om te suggereren dat er kracht schuilt in het hijsen van de ‘witte vlag’ door degenen die ‘verslagen’ zijn.
Zondag riep de paus op tot een uitwisseling van gevangenen tussen Rusland en Oekraïne en tot een einde aan de vijandelijkheden.
Hij schetste een beeld van een wereld in crisis en uitte zijn verdriet over het geweld in Haïti, het lot van de Rohingya in Myanmar en het conflict in Afrika. Hij waarschuwde voor de terugkeer van etnische spanningen op de Westelijke Balkan. ‘Laat etnische, culturele en confessionele verschillen geen oorzaak van verdeeldheid zijn, maar een bron van verrijking voor heel Europa en de wereld als geheel’, zei hij.
Papi’s mobiliteit wordt beperkt door pijn in zijn knie, en hij onderging vorig jaar een darmoperatie. Maar de afgelopen maanden zei het Vaticaan dat zijn voornaamste ziekte ademhalingsproblemen was. Hij sloeg herhaaldelijk evenementen over en hield toespraken voor assistenten te midden van aanhoudende aanvallen van bronchitis en griep. Vorige maand, terwijl hij tegen de griep vocht, bracht hij een onaangekondigd bezoek aan een ziekenhuis in Rome voor diagnostische tests.
Op Palmzondag – de week voor Pasen – zagen miljoenen mensen over de hele wereld hoe Franciscus op het laatste moment besloot zijn preek te staken.
Tijdens een reguliere pauselijke audiëntie op woensdag verscheen hij opgewekt en relatief sterk, terwijl hij met alleen de hulp van een stok het podium in de Paulus VI-zaal van het Vaticaan opliep.
Twee dagen later zag hij echter af van een daad van nederigheid die hij in het verleden had gedaan: zich op de grond van de Sint-Pietersbasiliek neerwerpen tijdens de Passiedienst op Goede Vrijdag. En hij sloeg de reconstructie van de kruisiging van Jezus in het Romeinse Colosseum over. Het Vaticaan zei dat deze stap bedoeld was om zijn kracht te behouden in de aanloop naar een drukke week vol paasverplichtingen. Zaterdagavond leidde hij de Paaswake in de Sint-Pietersbasiliek, naar binnen geduwd in zijn rolstoel en klonk hij een beetje gespannen en soms buiten adem.
Tijdens de Paasweek probeerde Franciscus zich ook op vrouwen te concentreren en zijn toewijding aan de hoeksteen van zijn pausdom te hernieuwen: nederigheid. Na zijn hemelvaart op de troon van Sint-Pieter in 2013 bracht hij een revolutie teweeg in de traditionele voetwassing – een knipoog naar het christelijke geloof dat Jezus de voeten van zijn twaalf discipelen waste de nacht vóór zijn kruisiging – door vrouwen, vluchtelingen en moslims erbij te betrekken. Op Witte Donderdag dit jaar besloot hij de Rebibbia-gevangenis in Rome te bezoeken en voor het eerst uitsluitend de voeten van vrouwen, allemaal gevangenen, vanuit zijn rolstoel te wassen.
De gezondheidsproblemen van de paus hebben de discussie aangewakkerd over de vraag of hij in de voetsporen van zijn voorganger Benedictus XVI zou kunnen treden door met pensioen te gaan. In zijn onlangs gepubliceerde autobiografie suggereerde de paus echter dat zijn toestand voor hem buitengewoon moeilijk zou moeten zijn om zo’n stap te zetten. In reactie op de geruchten onder zijn critici schreef hij: ‘Sommigen hadden misschien gehoopt dat ik vroeg of laat, misschien na een verblijf in het ziekenhuis, een dergelijke aankondiging zou doen, maar dat risico bestaat niet.’