Verschillende Europese steden die vooral populair waren bij toeristen, waren getuige van protesten van lokale bewoners. In Venetië hebben sommige demonstranten de afgelopen jaren zelfs appartementen gekraakt. Ze zeggen dat hun stad wordt geplaagd door toerisme, waardoor er weinig betaalbare huizen zijn voor de lokale bevolking.
Er wonen ongeveer 49.000 mensen in het historische centrum van Venetië. Volgens verschillende schattingen wordt de stad jaarlijks door ruim 20 miljoen toeristen bezocht. En zo vormt het dagelijkse leven van sommigen het decor voor vakantieherinneringen voor anderen.
Europa is het continent dat de meeste internationale toeristen trekt. En Venetië is niet de enige Europese stad die lijdt onder de invloed van het massatoerisme. Er zijn steeds meer berichten over protesten tegen het toerisme in Barcelona en andere Spaanse steden. En in de Portugese hoofdstad Lissabon, de Tsjechische tegenhanger Praag en de Nederlandse stad Amsterdam stapelen de berichten zich op over spanningen tussen bezoekers en de lokale bevolking.
In elke stad zijn de redenen die voor deze oplopende spanningen worden aangevoerd vergelijkbaar: stijgende huurprijzen, astronomische vastgoedprijzen en de vraag wie welke hulpbronnen mag gebruiken.
De inkomsten uit toerisme zijn vaak onvoldoende
Toerisme is vaak de belangrijkste bron van inkomsten voor steden en regio’s in heel Europa. Volgens schattingen van de Europese Unie (EU) is het toerisme goed voor ongeveer 10% van het bruto binnenlands product (bbp) van het blok, en zijn er ongeveer 12,3 miljoen mensen werkzaam in de sector.
“Dit zijn echter abstracte cijfers”, zegt Sebastian Zenker, een toerisme- en marketingexpert aan de Copenhagen Business School. Hij legde uit dat lokale bewoners niets van dit inkomen zouden krijgen als de huurprijzen mee zouden stijgen, als onroerend goed onbetaalbaar zou worden of als restaurants prijzen zouden vragen die alleen toeristen zich konden veroorloven. Om dit te voorkomen, zegt hij, moet de lokale bevolking het gevoel hebben dat de zaken in evenwicht zijn.
Hij zei dat hoewel veel mensen geld verdienden met het toerisme, slechts enkelen erin slaagden een goed inkomen te verwerven, laat staan een bestaan, omdat de meeste lonen te laag waren.
In Portugal bedraagt het minimumloon € 4,85 ($5,25) per uur. In Spanje is het 6,87 euro. Italië kent helemaal geen minimumloon.
Waar gaat het geld naartoe?
Waar gaat al het geld naartoe dat reizigers naar de landen rond de Middellandse Zee uitgeven? Volgens Paul Peeters, die onderzoek doet naar duurzaam toerisme en transport aan de Breda University of Applied Sciences in Nederland, gaat een groot deel hiervan naar luchtvaartmaatschappijen, grote hotelketens, internationale bedrijven en de cruise-industrie.
Als het gaat om het berekenen van de cashflow uit het toerisme, kan de gekozen transportwijze een doorslaggevende factor blijken te zijn. Mensen op cruises slapen en eten meestal aan boord. Mensen die vakantiepakketten kopen en vluchten, hotels en maaltijden boeken via grote aanbieders geven zelden veel geld uit aan de grond.
Ze dragen echter bij aan de vervuiling en verspillen waardevolle hulpbronnen zoals water, waardoor de lokale bewoners extra lasten krijgen, wat gevoelens van ongelijkheid kan verergeren en de spanningen tussen bezoekers en de lokale bevolking kan aanwakkeren.
“Alle actoren zijn zich ervan bewust dat ze toerisme willen”, aldus Zenker. “Maar de vraag is: ‘Hoe?’, en ‘Wat voor soort?'”
Demarketing, regels en verboden
Op veel plaatsen hebben politici actie ondernomen. In Amsterdam is bijvoorbeeld de bouw van nieuwe hotels verboden. De stad heeft ook geprobeerd het feesttoerisme en het drugstoerisme te bestrijden met gerichte demarketingcampagnes: strategieën die de vraag naar een specifiek product onder specifieke doelgroepen verminderen.
In Lissabon en Palma de Mallorca is de huurmarkt de behoeften van de bewoners en de economische realiteit al lang ontgroeid. De autoriteiten proberen deze ontwikkeling nu in te dammen. Zo worden er geen nieuwe vergunningen meer afgegeven om woningen te verhuren via online platforms als Airbnb. Palma stelt ook termijnen vast voor het verhuren van eigendommen aan toeristen.
Barcelona pakt het drastischer aan: de Catalaanse stad heeft aangekondigd dat de vergunningen voor zo’n 10.000 vakantieappartementen in 2028 aflopen. Het idee is om enige druk weg te nemen van de vastgoedmarkt in een stad waar de huurprijzen de afgelopen tien jaar met meer dan 60 procent zijn gestegen.
Cruisers worden ook geconfronteerd met meer beperkingen en hogere vergoedingen. Grote schepen mogen vanaf 2021 niet meer aanmeren in het centrum van Venetië, en Amsterdam is van plan om in 2026 soortgelijke beperkingen in te voeren. Dit zou niet alleen het aantal toeristen dat de stad binnenkomt beperken, maar ook de luchtvervuiling verminderen.
Bevordering van ‘hoogwaardig’ toerisme
Net als Amsterdam probeert ook Mallorca zijn imago als feestbestemming van zich af te schudden. Over het geheel genomen wil het eiland minder toeristen aantrekken, maar geeft het de voorkeur aan degenen die bereid zijn geld uit te geven. Maar is het bevorderen van zogenaamd ‘kwaliteitstoerisme’ werkelijk de oplossing?
Nee, zegt Macia Blázquez-Salom, hoogleraar aardrijkskunde en activiste die in Palma de Mallorca woont. Ze vertelde DW dat het focussen op luxetoerisme de ongelijkheid alleen maar zou vergroten.
“Feest- en strandtoerisme is beperkt tot bepaalde locaties, het werkt eigenlijk als een fabriek”, legde ze uit. Hierdoor bleef de directe impact van deze toeristen beperkt tot een klein deel van de gemeenten op het eiland.
Ze zei dat welgestelde toeristen hogere verwachtingen hebben, meer water verbruiken, kortere reizen maken en indien nodig ook onroerend goed kunnen kopen. Ze legde uit dat dit ‘gentrificatie en vastgoedspeculatie’ aanmoedigde, wat een veel directere impact had op de levens van lokale bewoners.
Groei is geen optie meer voor omwonenden
Het grootste deel van de toeristische sector denkt nog steeds alleen maar in termen van groei. Jaarlijks wordt een recordaantal bezoekers verwelkomd op toeristische hotspots. Maar voor veel locals in Barcelona, Venetië en Palma is meer groei geen optie meer. Wat gedaan kan worden?
Peeters zei dat één aanpak zou zijn om het aantal toeristen op een niveau te houden dat steden en gemeenten nog aankunnen. Hij zei dat ecologische en sociale factoren hierbij een centrale rol moeten spelen.
Maar daarvoor zijn passende afspraken nodig met luchtvaartmaatschappijen en havenautoriteiten, wier financiële modellen vooral gericht zijn op overcapaciteit en dus op verdere groei.
Dit artikel is vertaald uit het Duits.