Ruim 150.000 demonstranten omsingelden de Reichstag. Geconcentreerd in de zee van kleurrijke vlaggen en borden die uit de menigte opstaken, waren talloze spandoeken versierd met de logo’s van de Berlijnse voetbalclubs en boodschappen als “geen voetbal voor fascisten!” en “voetbal verwelkomt vluchtelingen”.
“Ik denk dat het voor iedereen belangrijk is om nu over het uiterste te praten, omdat het een sleutelmoment is. En vooral sport en voetbal moeten opkomen omdat zoveel mensen samenkomen om te spelen en naar voetbal te kijken”, vertelde David Hoffmann aan DW.
Hoffmann is een onderdeel Gesellschaftsspieleeen in Berlijn gevestigde organisatie die zich richt op de cultuur van voetbalfans en politieke educatie, en heeft geholpen bij het mede organiseren van een ‘sportblok’ als onderdeel van bredere anti-extreemrechtse demonstraties.
Hij zei dat dertig organisaties, waarvan de meeste voetbalclubs en fangroepen zijn, variërend van de Bundesliga tot de onderkant van de Berlijnse voetbalpiramide, zich officieel hadden aangemeld om zich bij het protest aan te sluiten, maar dat er nog veel meer vertegenwoordigd waren tijdens de demonstratie van zaterdag.
Schakelt de rechtervleugel uit
De protesten van dit weekend, die ook in verschillende steden in Duitsland plaatsvonden, maken deel uit van een golf van massademonstraties door het hele land, waardoor honderdduizenden mensen de straat op gingen tegen extreemrechts.
Ze werden daartoe aangezet door een rapport van 10 januari waarin discussies van de extreemrechtse partij Alternatief voor Duitsland (AfD) en andere neonazistische groeperingen over geheime plannen om miljoenen mensen van immigrantenoorsprong, waaronder Duitse staatsburgers, het land uit te worden gezet, aan het licht kwamen.
“Het is heel belangrijk voor onze democratie dat we allemaal opstaan. Dat we tegen rechts zijn. Dat we ervoor zorgen dat onze democratie niet wankelt en dat de verkeerde partijen niet aan de macht komen”, zei Petra tegen DW. Petra is al meer dan dertig jaar Hertha-fan uit Berlijn en nam deel aan de demo met een groep Hertha-supporters.
Hoewel de steun voor de AfD is afgenomen sinds het begin van de protesten, heeft de AfD nog steeds 19% van de stemmen op nationaal niveau, waardoor het de op een na populairste partij in Duitsland is.
Het voetbal neemt een standpunt in
Voor Union Berlin-fan Max, die zich met zijn vrouw en twee tienerzonen aansloot bij het protestsportblok, is voetbal veel meer dan weekendplezier.
“Voetbal weerspiegelt de samenleving”, zei Max. Hij betoogde verder dat vechten voor de democratie betekent dat je ‘ernaar moet leven, of dat nu bij je voetbalclub, op school, op het werk of in je buurt is’.
Een aantal Bundesliga-clubs hebben fans aangemoedigd om deze demonstraties bij te wonen, waarbij coaches als Christian Streich van SC Freiberg en Xabi Alonso van Bayer Leverkusen hun steun betuigden. Maar de steun kwam niet alleen van de top van Duitsland.
“Voetbal heeft het potentieel om mensen samen te brengen – vooral mensen uit verschillende culturen, met verschillende talen, nationaliteiten, religies, geslachten of wereldbeelden. En je kunt deze kracht gebruiken om stelling te nemen tegen uitsluiting, discriminatie en racisme”, zegt Arne, die speelt voor FSV Hansa 07, een non-league team in de multiculturele wijk Kreuzberg in Berlijn, vertelde DW.
Politiek op het veld
Overvolle stadions en wijdverbreide burgerparticipatie maken voetbal niet alleen tot een krachtig middel om de massa te bereiken. In Duitsland is de voetbalcultuur zelf sterk gepolitiseerd.
Of het nu gaat om de toenemende commercialisering van sport, autocratische regimes die voetbal gebruiken om hun reputatie te wassen, of hervormingen van de politietoezichtwetten, Duitse voetbalfans zijn zelden verlegen om hun stem te laten horen.
Hoewel de inspanningen van betrokken fans, en meer recentelijk de clubs zelf, een groot deel van het rechtse hooliganisme hebben uitgeroeid dat het Duitse voetbal in de jaren tachtig en negentig kenmerkte, kent de Duitse voetbalgemeenschap nog steeds verdeeldheid die een weerspiegeling is van die in het hele land.
Racistisch misbruik, zowel online als in stadions, plaagt nog steeds het Duitse voetbal. En door fans geleide campagnes zoals de recente ‘Schop de nazi’s uit het stadion’ zouden niet nodig zijn als de voetbalvelden vrij waren van extreemrechts.
“Er zijn pogingen van extreemrechts om de voetbalcultuur te ondermijnen. Maar zoals je vandaag de dag ziet, zijn er veel voetbalorganisaties en fangroepen die deze pogingen proberen tegen te gaan en te laten zien dat voetbal meer gaat over het samenbrengen van mensen dan over het scheiden ervan.” zei David Hoffmann.
Duits voetbal in de kijker
De Duitse voetbalcultuur zal deze zomer aan de hele wereld te zien zijn, wanneer Duitsland in 2024 gastheer zal zijn van het Europees Kampioenschap.
Hoewel het organiseren van het belangrijkste voetbaltoernooi van de FIFA, het WK van 2006, hielp bij het normaliseren van massale uitingen van patriottisme, worden expliciete uitingen van nationalisme vaak in verband gebracht met extreemrechts.
Hofmann waarschuwde dat extreemrechts zou kunnen proberen te profiteren van de komende euro.
“Ik maak me zeker zorgen over het nationalisme in Duitsland tijdens een groot voetbalevenement. Maar ik denk dat dit ook een kans is om een kritisch discours aan te gaan over nationalisme en de rol van voetbal in nationalistische strategieën.
“En dat is wat we moeten doen: praten met onze buren, praten met onze vrienden en hen laten weten dat rechtsextremisten voetbal proberen te gebruiken.”
Voorlopig hebben fans die de anti-extreemrechtse demonstraties in Berlijn bijwoonden duidelijk gemaakt dat voetbal een belangrijke rol te spelen heeft bij het verdedigen van de democratie.
“Voetbal is de basis voor iedereen. Het is onze samenleving. Het is voor iedereen, ongeacht wie je bent, welk team je steunt. Net zoals onze democratie dat voor iedereen is”, aldus Petra.
Bewerkt door: Kalika Mehta