Aurich Lawson | Getty-afbeeldingen
We hebben veel over ons heelal kunnen ontdekken vanuit ons relatief beperkte gezichtspunt hier op aarde. Veel van deze ontdekkingen zijn niets meer waard dan een bijgewerkte vermelding in een catalogus. Maar sommige zijn diepgaand revolutionair geweest en hebben de manier waarop we naar de kosmos kijken en onze relatie daarmee volledig veranderd.
Wat volgt is een lijst van wat volgens mij, een theoretisch kosmoloog, de meest opmerkelijke ontdekkingen zijn die ooit in de astronomie zijn gedaan. Om de mogelijkheden te beperken tot een top vijf, moest ik een aantal criteria bedenken. In de eerste plaats kijken we naar ontdekkingen die zowel breed als diep zijn (in wetenschappelijke zin), ontdekkingen die verder reiken dan welke eerdere ontdekking dan ook en die ook een nieuw paradigma of een nieuwe tak van de astronomie mogelijk maken (of op zijn minst versnellen).
Ten tweede wil ik ontdekkingen onder de aandacht brengen die niet voor de hand lagen en waarvoor niet alleen iemand een telescoop nodig had die groot genoeg was of een computer die krachtig genoeg was. Ik wil ontdekkingen die radicale sprongen in intuïtie en wetenschappelijke durf vereisten – waarbij de ondernemende wetenschapper op de rand stond en zijn nieuwsgierigheid volgde waar die ook heen leidde.
Ten slotte zal dit soort lijsten altijd gepaard gaan met vooringenomenheid, dus laat ik de mijne voorop stellen. Ik ben een theoreticus, dus ik zal uiteraard eerder geneigd zijn om theoretische inzichten interessanter, relevanter en breder te vinden dan puur observationele exploits. Die filosofie zal mij helpen mijn lijst vorm te geven.
Ik ben er zeker van dat u uw eigen keuzes zult hebben, en dat u het misschien niet eens bent met de ranglijst die ik ga presenteren. Dat is goed. Sterker nog, ik hoop dat de volgende lijst een springplank biedt voor discussie en, omdat wetenschap leuk is, een viering van onze vele prestaties.
Dus zonder verder oponthoud, gepresenteerd in chronologische volgorde omdat ik mezelf er niet toe kon brengen ze in volgorde van belangrijkheid te rangschikken, presenteer ik u de grootste astronomische ontdekkingen aller tijden.
Tot nu. Volgens mij.
1) We hebben een grotere boot nodig
Deze eerste ontdekking is zo oud dat we niet eens directe toegang hebben tot het werk van de man die haar heeft gemaakt, een zekere Griekse polyhistor genaamd Eratosthenes. Eratosthenes, die rond 250 voor Christus leefde, was de eerste die een nauwkeurige methode ontwikkelde voor het meten van de omtrek van de aarde. En net als alle grote theoretici daarvoor en daarna hoefde hij niet eens zijn pyjama uit te doen om dit te doen.
We kennen het werk van Eratosthenes alleen uit een samenvatting die eeuwen later werd gegeven door een andere Griekse astronoom, Cleomedes, die vooral bekend staat omdat hij ons over Eratosthenes vertelde. Volgens zijn samenvatting berekende Eratosthenes de omtrek van de aarde terwijl hij wachtte op de zomerzonnewende. Ten tijde van de zonnewende stond de zon om 12.00 uur recht boven de stad Siena (nu Aswan) in het zuiden van Egypte. Eratosthenes woonde in Alexandrië, enkele honderden kilometers naar het noorden, dus op dat moment stond de zon op korte afstand recht boven ons hoofd. Door de hoek van de positie van de zon te meten en die te combineren met de bekende afstand tot Syene (iets berekend door professionele landmeters), kon Eratosthenes de omtrek van de aarde berekenen. Hij kwam tot een verbazingwekkend nauwkeurige meting, binnen een paar procent van de moderne waarde.
Er wordt aangenomen dat iedereen die oplet in de tijd van Eratosthenes al wist dat de aarde rond was – het doel van dit artikel was niet om de vlakheid aan te vechten, maar om de omtrek van de reeds aangenomen bol te meten. Maar Eratosthenes kan de eerste persoon in de geschiedenis zijn geweest die iets heeft gemeten dat veel verder gaat dan de directe menselijke waarneming. Het was onmogelijk dat iemand teams van loopmeters zou sturen om de hele omtrek te bestrijken; in plaats daarvan bedacht Eratosthenes een slimme truc die onze relatie met de hemel gebruikte om de zon het meten voor ons te laten doen.
Eratosthenes maakte ruzie met de hemellichamen en dwong hen zijn bevelen uit te voeren. Dit was niet zomaar astrologie, met zijn gemartelde pogingen om de sterren en planeten te gebruiken om het lot van ons stervelingen op aarde te voorspellen. Dit was astronomie, waarbij zorgvuldige en slimme metingen werden gebruikt om iets nieuws over de wereld te ontdekken.