Brexit-moment in West-Afrika. : NPR

LAGOS, Nigeria – Niger, Mali en Burkina Faso, drie landen geregeerd door een militaire junta, geteisterd door jihadistische opstanden en een reeks staatsgrepen in de afgelopen jaren, hebben deze week de banden met regionale West-Afrikaanse landen verbroken en het regionale blok genaamd ECOWAS verlaten.

Het werd zondag aangekondigd voordat het via officiële diplomatieke kanalen werd gecommuniceerd, waardoor naburige leiders werden overrompeld en de regionale crisis escaleerde. Maandenlang bleven de drie landen opstandig, geconfronteerd met een beleg van sancties en diplomatieke druk van ECOWAS, gesteund door Frankrijk en de VS, om terug te keren naar de democratie.

Maar de spanningen hebben nu geleid tot een breuk die sommige experts vergelijken met de ‘Brexit’, wanneer Groot-Brittannië de Europese Unie verlaat, vanwege de diepgaande gevolgen voor miljoenen mensen in de hele regio.

Wat is ECOWAS?

De Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten is een regionaal blok van vijftien landen dat in 1975 werd opgericht. Elk land neemt om beurten de leiding over het blok, dat momenteel wordt geleid door de economische grootmacht van de regio, Nigeria.

ECOWAS heeft tot doel de regionale samenwerking en handel te bevorderen door visumvrij reizen door de regio aan te bieden met als doel “de levensstandaard van zijn volkeren te verhogen en de economische stabiliteit te behouden en te bevorderen”.

Het speelt ook een sleutelrol bij het bewaren van de vrede in een zeer onstabiel deel van het continent en is een belangrijke veiligheidspartner voor het Westen, inclusief de Verenigde Staten.

Waarom verlieten Burkina Faso, Mali en Niger het blok?

Een golf van negen militaire overnames in de afgelopen jaren, door sommige leiders omschreven als een epidemie, heeft de regio in een politieke crisis gestort. In het hart liggen drie landen in de Sahel – een semi-aride gordel die zich uitstrekt van kust tot kust, ten zuiden van de Sahara. Mali heeft twee staatsgrepen meegemaakt: in 2020 en 2021, in 2022 in Burkina Faso binnen een jaar en ten slotte in Niger afgelopen zomer.

Als reactie hierop heeft ECOWAS alle drie de landen uit het blok geschorst en strenge sancties opgelegd aan Mali en Niger na een staatsgreep afgelopen juli. De grenzen en het luchtruim van Niger waren gesloten, de handel werd geblokkeerd, wat leidde tot een stijging van de voedselprijzen, terwijl dringend noodzakelijke medicijnen het land niet binnenkwamen. ECOWAS heeft zelfs gedreigd met militaire interventie tenzij de president van Niger, Mohamed Bazoum, wordt vrijgelaten van zijn huisarrest.

Maar de positie van deze regimes is alleen maar verhard. Bazoum blijft in hechtenis. Alle drie dreigden te reageren op elke militaire dreiging uit de regio, wat nooit is gebeurd. Vervolgens trokken ze zich terug uit de internationale strijdmacht die was opgezet om de islamisten te bestrijden in de regio die bekend staat als de G5, en eind vorig jaar vormden ze een wederzijds verdedigingspact, de Alliantie van Sahelstaten (AES).

Ten slotte gaven Niger, Burkina Faso en Mali zondag een gezamenlijke verklaring af in gecoördineerde televisieaankondigingen. Ze zeiden dat ze zich onmiddellijk terugtrokken uit het regionale blok, beschuldigden ECOWAS ervan beïnvloed te zijn door “buitenlandse machten” en zeiden dat hun terugtrekking uit de vakbond “onmiddellijk van kracht was”. Ze zeiden dat de sancties die hun werden opgelegd “onwettig, inhumaan en onverantwoordelijk” waren.

De terugtrekking markeert een nieuw hoofdstuk in de crisis in West-Afrika, een regio die in de greep is van politieke instabiliteit en toenemend geweld sinds in 2012 een jihadistische opstand uitbrak in Mali en zich verspreidde naar de buurlanden.

Wat was de reactie hierop in de regio?

Maandag bracht Nigeria, dat momenteel voorzitter is van het blok, een verklaring uit waarin hij zijn verdriet uitte over het besluit. “Nigeria heeft oprecht en te goeder trouw gewerkt om alle leden van de ECOWAS-familie te bereiken en de problemen op te lossen waarmee het land wordt geconfronteerd”, aldus het rapport.

Binnen Nigeria heeft de verdeeldheid er echter toe geleid dat de leiding van het blok van president Bola Tinubu sinds zijn verkiezing in mei vorig jaar in twijfel wordt getrokken, aldus Afolaba Adekaiyaoja, een politiek analist bij het Centrum voor Democratie en Ontwikkeling in Nigeria. de effectiviteit van het Nigeriaanse leiderschap in twijfel wordt getrokken.

“Toen president Tinubu werd geïnstalleerd als president van ECOWAS, beëindigde hij zijn toespraak door te zeggen dat Nigeria terug is, maar nu blijft de vraag: hoe effectief is Nigeria geweest in het beheren van de zaken van ECOWAS?”

De dreiging van een militaire interventie van de ECOWAS tegen Niger, een stap die door Frankrijk werd gesteund, duidde op een meer strijdlustige aanpak. Maar de dreiging bracht duizenden mensen er alleen maar toe om in de Nigeriaanse hoofdstad Niamey de straat op te gaan om de junta te steunen. Sancties hebben ook de wrok aangewakkerd, zegt Ulf Laessing, directeur van regionale Sahel-programma’s bij de Konrad Adenauer Foundation in Mali.

“Sancties tegen Niger hebben echt een spectaculair resultaat gehad. Het idee was van ECOWAS en enkele westerse landen, zoals Frankrijk, dat ze de militaire regering zouden kunnen dwingen de macht te verlaten als je feitelijk een totaal handelsembargo tegen het land zou opleggen,” zei hij, maar hij is het tegenovergestelde effect.

“Sancties treffen nooit de politici. Ze treffen altijd de verkeerde mensen, de arme mensen.”

Welke gevolgen zal dit besluit hebben voor deze landen, die tot nu toe voor hun handel sterk afhankelijk waren van ECOWAS?

Laessing vergeleek het besluit van de drie geheel door land omgeven landen om zich af te scheiden als een groot schisma, vergelijkbaar met de Brexit, toen Groot-Brittannië de Europese Unie verliet, omdat de economische impact dramatisch zal zijn.

“Mali, Burkina Faso en Niger zijn afhankelijk van import en consumptiegoederen uit West-Afrikaanse havens als Dakar, Abidjan en Lagos,” zei Laessing. “Als ze ECOWAS nu verlaten, zal het moeilijk worden om de voorraden op peil te houden.”

Desondanks was de beslissing om het blok te verlaten, zo zei hij, een zeer populaire beslissing van militaire leiders die graag aan de macht wilden blijven. Ze namen de macht over van regeringen die verbonden waren met Frankrijk, de zeer impopulaire voormalige koloniale heerser die naar verluidt te veel invloed of zelfs controle had over zijn voormalige koloniën, en smeedden nauwere banden met Rusland.

“Waarschijnlijk moedigt Rusland hen ook aan om ECOWAS te verlaten”, zei Laessing. De Russische paramilitaire groepering Wagner was vóór de ontbinding zeer actief in de regio.

Maar de beslissing is ook tweesnijdend. Onstabiele economische omstandigheden zouden uiteindelijk meer druk kunnen uitoefenen op militaire regimes, die toch al moeite hebben om de onveiligheid in bedwang te houden.