Het was 6 januari 2021 en de poging tot gewelddadige staatsgreep van de president, die wanhopig probeerde de macht vast te houden. Toen was het 24 juli 2024 en de president legde uit waarom hij de machtigste baan ter wereld neerlegde.
De toespraak van Joe Biden woensdagavond was een aangrijpend stukje politiek theater, het begin van een afscheidstournee voor de ‘stotterende jongen uit een bescheiden begin’ die in 1972 de politiek in ging en het helemaal tot aan het Oval Office bereikte. Voor de harde Democraten was dat het geval: als je tranen te vergieten hebt, bereid je dan voor om ze nu te vergieten.
De toespraak was ook een berisping van de autoritaire impulsen van zijn voorganger Donald Trump, zowel in woord als in daad. Hoewel hij zijn voorganger nooit bij naam noemde, schetste Biden twee radicaal verschillende visies op het Amerikaanse presidentschap die in november opnieuw met elkaar zullen botsen.
Afgelopen zondag maakte de 46e president een buiging voor een koor van mede-democraten die zijn leeftijd en mentale scherpte in twijfel trokken en aankondigden dat hij zich zou terugtrekken uit de presidentiële race. Woensdag, nadat hij hersteld was van het coronavirus, maakte de 81-jarige zijn eerste openbare opmerkingen om uit te leggen waarom.
Biden sprak tegen een achtergrond van ramen, twee vlaggen, gouden gordijnen en familiefoto’s, waaronder zijn overleden zoon Beau, en begon met het citeren van Oval Office-portretten van voormalige presidenten Thomas Jefferson, George Washington, Abraham Lincoln en Franklin Roosevelt.
‘Ik respecteer dit ambt, maar ik hou meer van mijn land’, zei hij. ‘Het is de eer van mijn leven geweest om als uw president te dienen. Maar bij de verdediging van de democratie, die op het spel staat, denk ik dat dit belangrijker is dan welke titel dan ook.”
Het was een definitieve berisping van Trump, een man die met zijn naam talloze gebouwen heeft getroffen en voor wie de titel alles is. Gesteund door de conservatieve denktank Heritage Foundation is de Republikeinse kandidaat van plan de presidentiële macht uit te breiden. Maar door de macht op te geven – in wat Hillary Clinton omschreef als ‘de puurste daad van patriottisme die ik ooit in mijn leven heb gezien’ – liet Biden zien dat hij altijd de grotere man zal zijn.
Ondanks dat ze maanden de tijd hebben om zich op deze onvoorziene gebeurtenis voor te bereiden, worstelt de Trump-campagne met het vinden van een strategie om het op te nemen tegen de nieuwe Democratische kandidaat, Kamala Harris. Misschien konden ze niet geloven dat Biden zou aftreden, omdat ze weten dat Trump dat nooit zal doen.
Biden droeg een marineblauw pak, een wit overhemd, een blauwe das en een Amerikaanse vlagspeld. Er waren geen grote fouten, maar er waren kleine pauzes bij bepaalde woorden. Links van hem zaten zijn zoon Hunter en andere familieleden. Volgens een zwembadverslaggever van Oval Office reikte Bidens dochter Ashley op een gegeven moment naar de hand van haar moeder, Jill Biden, die naast haar zat.
(Trump, die beweert dat hij onlangs ‘een kogel voor de democratie heeft opgevangen’, bekeek de toespraak in zijn vliegtuig na een typisch nep- en narcistische campagnebijeenkomst in North Carolina.)
Biden was de eerste president die in 1968 aankondigde dat hij zich niet herverkiesbaar zou stellen door Lyndon Johnson, hoewel sommige historici beweren dat Johnson heimelijk hoopte op een doorbraak in de oorlog in Vietnam en dat zijn partij hem zou komen smeken om terug te komen.
Sommige parallellen zijn echter overweldigend. Voor Johnson, die de jongere, meer glamoureuze John F. Kennedy opvolgde, werden opmerkelijke prestaties op wetgevingsgebied in eigen land overschaduwd door de oorlog in Vietnam. Voor Biden, die de jongere, meer glamoureuze Barack Obama opvolgt, zijn opmerkelijke prestaties op wetgevingsgebied in eigen land overschaduwd door de oorlog in Gaza. Verwacht, net als in 1968, protesten op de Democratische Nationale Conventie van volgende maand in Chicago.
Maar terwijl Johnson aankondigde dat hij zich niet herkiesbaar zou stellen aan het einde van een lange en kronkelige toespraak van veertig minuten, deed Biden, herstellende van Covid-19, dat eerst via Twitter/X. En hij zalfde snel een opvolger in Harris.
Biden heeft naar verluidt gemengde gevoelens over het feit dat hij buitenspel wordt gezet door een aantal van dezelfde Democraten die nu zijn lof zingen. Het presidentschap was zijn levenslange ambitie – hij was voor het eerst actief in 1988 – en zijn overwinning in 2020 was een rechtvaardiging voor iedereen die het overal moeilijk had. Bovendien heeft hij het behoorlijk goed gedaan. Maar ze hadden hem nu genoeg verteld. In zijn Oval Office-toespraak begroef hij die wrok diep in zijn ziel, hoewel hij een scherpe opmerking over zijn kwalificaties niet kon weerstaan.
‘Ik geloof dat mijn staat van dienst als president, mijn leiderschap in de wereld, mijn visie voor de toekomst van Amerika allemaal een tweede termijn verdienen’, zei hij. ‘Maar niets, niets kan het redden van onze democratie in de weg staan. Het gaat om persoonlijke ambitie.”
Hij riep op tot een generatiewisseling in een land dat voor de eerste presidentsverkiezingen staat zonder dat er een Bush, Clinton of Biden op het programma stond sinds 1976. “Ik besloot dat de beste manier om vooruit te komen was om de fakkel door te geven aan een nieuwe generatie.
‘Het is de beste manier om onze natie te verenigen. Ik weet dat er een tijd en een plaats was voor jarenlange ervaring in het openbare leven. Er is ook een tijd en een plaats voor nieuwe stemmen, frisse stemmen, ja, jongere stemmen. En die tijd en plaats is nu.”
Het lijkt er daardoor op dat Biden de komende zes maanden een lamme eend zal blijven. Maar hij beloofde vast te houden aan zijn plan en begaf zich op een belangrijke lijn toen hij opriep tot hervorming van het Hooggerechtshof – een rechtbank die verwikkeld is geraakt in ethische schandalen, het grondwettelijke recht op abortus heeft vernietigd en presidenten immuun heeft verklaard voor vervolging wegens officiële handelingen.
‘Het mooie van Amerika is dat koningen en dictators hier niet regeren – het volk regeert’, concludeerde Biden. “De geschiedenis ligt in jouw handen. De macht ligt in jouw handen. Het idee van Amerika ligt in jouw handen. Je hoeft alleen maar het geloof te behouden – het geloof te behouden – en te onthouden wie we zijn.
In 2020, een jaar van wereldwijde pandemieën, Black Lives Matter-protesten en Trump-trauma, maakte Bidens kenmerkende empathie, voortgekomen uit persoonlijke tragedies, hem tot de juiste man op het juiste moment om harten te genezen en de democratie te verdedigen. In 2024 is zijn tijd voorbij. Dat hij dit met tegenzin inzag en besloot het stokje door te geven, leerde een les over het presidentschap die Trump nooit zal leren.