Kinderen die oorlog meemaken, krijgen niet vaak de kans om hun verhaal te vertellen. Eén museum in Sarajevo hoopt daar verandering in te brengen.
MA ADRIAN, VOORZITTER:
Jasminko Halilović was 4 jaar oud toen de oorlog uitbrak in Bosnië en hij overleefde het beleg van Sarajevo. Hij zegt dat zijn herinneringen aan de eerste dagen van de oorlog vaag zijn. Maar naarmate de oorlog voortduurde, vormden zich sterkere herinneringen, moeilijke herinneringen.
JASMINKO HALILOVIĆ: Een van mijn vrienden werd gedood in de oorlog, en zij werd gedood door een sluipschutter. En dat was de gebeurtenis van 1994, die voor mij eigenlijk de oorlog markeerde. En dat was een van de redenen waarom ik later, vele jaren later, eigenlijk iets aan dit onderwerp wilde doen.
MA: Geïnspireerd door zijn eigen ervaringen met de oorlog in Bosnië en Herzegovina richtte hij het War Childhood Museum op in Sarajevo. Het museum verzamelt en bewaart de verhalen en voorwerpen van mensen die als kind oorlog hebben meegemaakt, maar ook van kinderen die nog steeds in oorlogsgebieden over de hele wereld leven. Jasminko hoopt een ruimte te bieden waar ze zich begrepen en gehoord voelt. Ik sprak hem vorige week.
Voor degenen die er nog nooit zijn geweest: kun je vertellen hoe de collecties in dit museum zijn? En wat hoop je te bereiken door dit aan de wereld te laten zien?
HALILOVIĆ: Nou, vandaag ben ik zeven jaar oud. Heel binnenkort zullen we zeven jaar geleden zijn sinds het museum zijn deuren opende in 2017. En vandaag zijn er in onze collectie meer dan 6.000 persoonlijke spullen en spullen uit 18 verschillende gewapende conflicten, omdat ik nooit wilde dit het museum beperken tot de grenzen van ons land of tot onze oorlog. We hebben nu onderwerpen en verhalen uit de Tweede Wereldoorlog tot hedendaagse conflicten zoals bijvoorbeeld de Russische agressie tegen Oekraïne. Als mensen het Museum of Wartime Childhood zien, verwachten ze natuurlijk speelgoed. En het klopt, we hebben veel speelgoed in onze collectie. Maar we hebben ook enkele onverwachte voorwerpen. We hebben alledaagse hulpmiddelen die u thuis gebruikt en waar kinderen misschien mee hebben gespeeld. We hebben veel handgemaakte artikelen. Wij hebben kleding. Wij hebben meubelstukken. Wij hebben een fiets. We hebben een aantal kunstwerken die de kinderen hebben gemaakt. We nemen ook videogetuigenissen op, dat wil zeggen mondelinge verhalen met overlevenden. Het is dus van nature een zeer diverse collectie als het gaat om de objecten die we hebben gedocumenteerd, maar ook als het gaat om de verhalen die bij die objecten horen.
MA: Weet je, veel mensen kunnen nadenken over wat er in oorlog gebeurt, vooral met kinderen, en ze denken dat het een nogal moeilijk en emotioneel onderwerp is, en misschien te moeilijk om over te praten. Wat denk je daarvan?
HALILOVIĆ: Weet je, ik werk in een museum als dit en ik creëer het. Ik ben me daar zeer van bewust en hoor het vaak. Ik hoor het van mijn beste vriend. Sommige van mijn beste vrienden hebben nog nooit een museum bezocht, omdat ze er nogal huiverig voor zijn, omdat ze bang zijn dat het een te emotionele ervaring zou zijn. En natuurlijk kiest iedereen met wat voor soort inhoud ze willen communiceren, vooral als het gaat om de mensen die deze ervaring delen. Sommige van mijn vrienden zouden nooit naar een oorlogsfilm kijken omdat ze de oorlog hebben meegemaakt en daar niet aan herinnerd willen worden. En dat is volkomen normaal.
En wij als museum denken niet dat iedereen het wil bezoeken. Wij denken niet dat iedereen zijn verhaal wil delen. Voor ons is het belangrijk dat het platform er is voor degenen die zin hebben om hun verhaal te delen of die zin hebben om hen te bezoeken. En wat we als museum echt proberen te doen – en misschien hebben mensen soms andere verwachtingen – als ze aan oorlog en kinderen denken, denken ze alleen aan lijden, en lijden is onvermijdelijk onderdeel van deze ervaring.
Maar wat wij door onze collectie zien en wat wij mooi vinden, is dat uit deze verhalen de veerkracht van kinderen voortkomt. Het is de creativiteit van kinderen. Dat is de kracht van kinderen. En sommigen verwachten dat: deze tentoonstelling zal slechts één gevoel van verdriet of bitterheid opwekken. Maar dat is niet echt wat overlevenden willen. Ze willen respect afdwingen. Ze willen dat iemand van hun ervaringen leert. En ze willen dat hun waardigheid behouden blijft.
MA: Maakt het deel uit van de hoop dat mensen ook genezing vinden?
HALILOVIĆ: Weet je, dit proces waarbij je je object of je verhaal aan de museumcollectie schenkt, is niet zomaar een schenking. Het heeft veel betekenissen, want je moet eerst nadenken: ben je hier klaar voor? Dan kunt u met uw familie bespreken wat u zou geven. Dan kun je er misschien met je familie over praten, of zij het met je eens zijn, want deze spullen zijn vaak heel kostbaar voor het hele gezin. Zo voer je deze gesprekken in het gezin. Dan zult u uw beslissing nemen. U geeft het item vervolgens aan het museum. Vervolgens wordt u gevraagd wanneer het object wordt weergegeven. Dan mag u nu uw kinderen of uw vrienden of partner of collega’s meenemen om uw item en uw verhaal te zien. En dit hele proces heeft voor veel mensen zo’n genezend effect. En dat is waarschijnlijk de kern van onze missie en ons doel.
MA: Omdat je je zo concentreert op het proberen te begrijpen van de ervaringen van hoe het is voor kinderen om oorlog te doorstaan, wil ik me nu richten op het conflict in Gaza. Duizenden kinderen zijn verwikkeld in dit conflict tussen Israël en Hamas, beginnend met de aanval van Hamas op 7 oktober en bijna drie maanden voortdurend toen Israël de belegering van Gaza ophief. Duizenden kinderen werden gedood of ontheemd. Ze hebben te maken met honger en dorst en met onhygiënische omstandigheden. Ik ben dus geïnteresseerd in uw mening over de kinderen die zonder keuze in deze situatie betrokken zijn.
HALILOVIĆ: Het is heel moeilijk – niet alleen voor mij, maar ook voor ons team als museum, voor mensen die zich met dit onderwerp bezighouden, en velen van hen zijn zelf oorlogsoverlevenden, om waar dan ook nieuw nieuws over een nieuw conflict te horen. Het hertraumatiseert ons in zekere zin. En het is moeilijk te begrijpen dat dingen zich herhalen, dat soort dingen. Het is moeilijk om naar te kijken. Het is zelfs moeilijk om het vertrouwen te behouden in wat we als museum doen, omdat ik je nu over deze ervaring vertel. Ik vertel je hoe belangrijk het is om kinderen een stem te geven. Ik zeg je dat het een complexe ervaring is, dat we de veerkracht van kinderen willen benadrukken. Ik vertel je al deze dingen. Maar tegelijkertijd worden sommige kinderen vermoord en zullen ze nooit de kans krijgen om hun verhaal te vertellen. Voor mij persoonlijk is dit dus erg lastig.
We hebben zelfs een collectie uit Gaza. We hebben een kleine, heel kleine verzameling van 15 verhalen verzameld in 2021 en 2022 door onze veldonderzoeker in Gaza. En met de meeste van deze kinderen hebben we niet eens contact kunnen krijgen. We weten niet of ze nog leven. En we besloten: oké, we hebben deze verhalen in de collectie. We moeten deze verhalen nu tenminste naar buiten brengen om ze naar buiten te brengen. Daarom publiceren wij ze op onze website en sociale netwerken. Maar zelfs bij die daad post je een verhaal over je collega, bijvoorbeeld een 15-jarig meisje, en je kunt niet eens verifiëren dat ze nog leeft. Het daagt dus echt alles uit wat je doet en alles wat je gelooft.
MA: Ik moet me afvragen, als iemand die zoveel jaren heeft besteed aan het vastleggen van de ervaringen van anderen als kinderen die oorlog doormaken, wat zou je zeggen als je kon – wat zou je zeggen tegen de kinderen die nu proberen te overleven per dag in dit verschrikkelijke conflict?
HALILOVIĆ: Ik bedoel, die van jou – dus de vraag is buitengewoon moeilijk. Het is moeilijk om iets zinnigs te zeggen. Maar uw vraag doet mij ook denken aan een situatie die wij hadden tijdens ons veldwerk in Libanon met Syrische vluchtelingenkinderen. En dan was er ook nog onze onderzoeker uit Bosnië, die een aantal kinderen ontmoette die aan onze collectie hebben bijgedragen. Ze sprak ook met hen over haar eigen ervaringen en deelde delen van haar eigen verhaal. En toen vertelden deze kinderen haar dat het belangrijk voor hen was om te horen dat er iemand is die soortgelijke dingen heeft meegemaakt en het heeft overleefd en museumprofessional is geworden en nu hun verhaal kwam documenteren. Het geeft hen dus het perspectief dat als ze kunnen overleven, er misschien dit soort licht aan het einde van de tunnel is, waarmee ze hun leven kunnen opbouwen, hun carrière kunnen opbouwen en een aantal van hun dromen kunnen vervullen.
Dus ik denk gewoon niet dat het op de een of andere manier juist is om welke boodschap dan ook te sturen naar kinderen die direct getroffen zijn door oorlog. Maar ik hoop dat sommige verhalen uit onze collectie, uit ons museum, deze kinderen de hoop zullen geven dat er hopelijk vrede en gerechtigheid zal zijn en dat er hopelijk een kans zal zijn om hun leven opnieuw op te bouwen.
MA: Dat was Jasminko Halilović, de oprichter van het War Childhood Museum in Sarajevo. Aanvullende rapportage komt van Rhitu Chatterjee van NPR.
Copyright © 2023 NPR. Alle rechten voorbehouden. Bezoek onze pagina’s met gebruiksvoorwaarden en licenties op www.npr.org voor aanvullende informatie.
NPR-transcripties worden direct gemaakt door NPR-artiesten. Deze tekst heeft mogelijk nog niet de definitieve vorm en kan in de toekomst worden bijgewerkt of herzien. Nauwkeurigheid en beschikbaarheid kunnen variëren. Het gezaghebbende record van de programmering van NPR is de audio.