Het is eindelijk duidelijk dat de NAVO een nieuwe secretaris-generaal zal krijgen. Jens Stoltenberg zal binnenkort aftreden na bijna een decennium in functie te zijn geweest, waar hem vier keer werd gevraagd om aan te blijven – één keer zelfs nadat hij een nieuwe baan als hoofd van de Noorse centrale bank had aanvaard.
Gezien de verbroken relatie met Rusland en de reële transatlantische spanningen met de voormalige Amerikaanse president Donald Trump was het in die jaren niet verwonderlijk dat niemand het risico wilde nemen de stoïcijnse Stoltenberg te vervangen, die vanwege zijn bekwaamheid de bijnaam ‘Trump Whisperer’ kreeg. om de harde Amerikaanse leider te sussen. Maar naar verwachting zal het stokje nu worden doorgegeven tijdens de 75-jarig jubileumtop van de alliantie in Washington in juli, waarbij de ambtstermijn van Stoltenberg officieel afloopt op 1 oktober 2024.
Geen afleiding, geen complicaties, alstublieft
De voormalige woordvoerder van Stoltenberg suggereerde dat er eerder een nieuwe chef moest worden gekozen om afleiding en complicaties te voorkomen.
Oana Lungescu, zelf de langstzittende woordvoerster van de NAVO, benadrukte dat “het heel belangrijk is dat de keuze vroeg genoeg wordt gemaakt en dat deze los staat van zowel de verkiezingen voor de Europese Unie als de verkiezingen voor de Europese Unie.” [in June 2024] en campagne voeren voor verkiezingen in de Verenigde Staten.”
Lungescu, nu een vooraanstaand lid bij de denktank van het Royal United Services Institute in Groot-Brittannië, waarschuwde dat ‘het ergste dat zou kunnen gebeuren zou zijn dat de secretaris-generaal van de NAVO een soort ‘overblijfsel’ zou zijn van de nachtelijke onderhandelingen in het Verenigd Koninkrijk. EU-tafel of betrokken raken bij zeer rommelige verkiezingen in de Verenigde Staten.”
‘We zijn aan het huren! Solliciteer hier niet’
Maar ze maken het zeker niet gemakkelijk. Het is een van de meest prominente banen ter wereld, maar er is geen formele functiebeschrijving, geen checklist met vereiste vaardigheden en geen manier om te ‘solliciteren’. Degenen die naar de post verlangen, worden niet uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek en mogen niet te enthousiast overkomen om geselecteerd te worden.
Hoewel Washington algemeen wordt gezien als een kingmaker (meer over elke ‘queenmaker’-mogelijkheid hieronder), kan elk van de 31 NAVO-regeringen een spoiler spelen. “Het is echt veel diplomatie achter de schermen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan”, zegt Ian Lesser, vice-president van het Duitse Marshall Fonds van de Verenigde Staten, een in Brussel gevestigde denktank. “Alles, van paperclips tot nucleaire strategie, gebeurt bij consensus, dus dit maakt deel uit van dat proces.”
In die zin moet de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO zich verzetten tegen Rusland – maar niet zo fel dat angst voor escalatie ontstaat – en bereid zijn het voortbestaan van het bondgenootschap te verdedigen zonder de tegenstanders verder te provoceren. Jarenlang is er nagedacht over het nieuwe hoofd en zijn er ‘nice to have’-kwaliteiten genoemd, zoals afkomstig zijn uit een land met hoge defensie-uitgaven, of voor de verandering van een zuidelijke of oostelijke bondgenoot na bijna vijftien jaar Noords leiderschap. En wat dacht je ervan om eindelijk een vrouw de leiding te geven?
De draaideur van hoop
Er zijn veel namen verschenen… en verdwenen. Eerdere potentiële koplopers zoals de Deense premier Metta Frederiksen en de voormalige Britse minister van Defensie Ben Wallace hebben naar verluidt zelfs persoonlijk met de Amerikaanse president Joe Biden gesproken over hun kansen, maar beiden hebben sindsdien zonder uitleg de overweging achterwege gelaten.
Momenteel willen de Estse premier Kaja Kallas, de Letse minister van Buitenlandse Zaken Krisjanis Karins en de vertrekkende Nederlandse premier Mark Rutte openlijk de baan. Rutte kwam langzamerhand als favoriet naar voren. Rutte, de op één na langst zittende premier onder de NAVO-bondgenoten, na de Hongaarse Viktor Orbán, wordt gezien als een “veiligere” keuze dan de Baltische politicus, waarbij de oorlog van Moskou tegen Oekraïne de agenda van het bondgenootschap domineert.
De uitgesproken Kallas is zowel populair als polariserend, en Karins krijgt, hoewel voormalig premier, niet veel aandacht.
“Er bestaat het gevoel dat iemand uit de Baltische staten aan het hoofd van de NAVO in sommige opzichten contraproductief zou zijn, in plaats van behulpzaam”, aldus Kristi Raik, adjunct-directeur van het Internationaal Centrum voor Defensie en Veiligheid in Tallinn. Zij is het daar niet mee eens.
“Het is moeilijk om precies te zien wat het probleem is, omdat de betrekkingen met Rusland momenteel bevroren zijn. We hebben het in ieder geval niet over de waarschijnlijkheid dat we binnenkort de diplomatieke betrekkingen zullen gaan herstellen”, zei ze.
Hoe dan ook, en veelzeggend, Rutte is de enige kandidaat die door de NAVO-ambassadeurs wordt besproken, onthulde Lungescu, in een informeel proces parallel aan het overleg tussen de leiders, genaamd de ‘Dean’s Coffee’. Dit gebeurt wanneer de hoogste staatsvertegenwoordiger, momenteel de Kroatische ambassadeur Mario Nobilo, zijn dertig collega’s belt om belangrijke kwesties te bespreken.
“Voor zover ik weet zijn er een aantal landen die hun standpunten nog moeten finaliseren”, zei Lungescu, “maar ze werken aan een consensus.” [on Rutte].
Over dat ‘lijstje’…
Hoewel dit allemaal achter de schermen gebeurt, doet Kalas niet alsof ze het niet heeft gemerkt. Spreken op een evenement met Politiek in de VS maakte ze in november publiekelijk grapjes over de schijnbare achteruitgang van de kwaliteiten die onder de nieuwe secretaris-generaal als prioriteiten werden beschouwd.
‘Het zou zeker afkomstig moeten zijn uit een land dat 2% van zijn bbp aan defensie besteedt. En het zou leuk zijn als het een vrouw was,’ herinnerde ze zich grappend, ‘dus het is logisch dat het Mark Rutte is.’ De menigte lachte ongemakkelijk en de teleurstelling van Kalas was duidelijk. De defensie-uitgaven van Estland zullen volgend jaar 3% van het bbp bereiken, terwijl Nederland de doelstelling van 2% niet helemaal zal halen. Op de vraag van de gastheer of ze nog in aanmerking wilde komen voor de baan, antwoordde Kalas met één woord: “Ja.”
Hoe zou het militaire moeras zich in de VS afspelen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen waarvan de uitkomst, zoals Ian Lesser zegt, “een zeer politieke uitdaging voor Europa” zou kunnen zijn?
Kallas staat misschien achter zijn begroting, maar Rutte heeft misschien wel zijn troefkaart. Tijdens een bijeenkomst in het Witte Huis in 2019 waren Rutte en Trump grapjes te zien en elkaar vrolijk op de rug te klappen. ‘We zijn de afgelopen jaren vrienden geworden’, zei Trump.
Rutte-wegversperring?
Ondanks de duidelijke consensusvorming rond Rutte zou de Nederlander in Europa op korte termijn een tegenslag kunnen ervaren in de vorm van de Hongaarse Orban, met wie hij jarenlang botste in het stadsdeel van de Europese Unie en die naar verluidt zijn plannen al had aangekondigd. verzet tegen de benoeming.
Waarnemers sluiten de mogelijkheid niet uit dat er op het laatste moment een dark horse-kandidaat opduikt die meer onofficiële vakjes zou kunnen aanvinken. ‘Niets is beslist totdat alles beslist is’, waarschuwde Lungescu. Wie er ook ‘wint’, zei Kristi Raik, ‘het zal ongetwijfeld een behoorlijk hobbelige weg worden. Hoe dan ook, het is onze taak als Europeanen ervoor te zorgen dat de VS zich blijven inzetten.’
Het enige dat op dit moment zeker lijkt, is dat Stoltenberg zelf uit een andere race zal stappen: die voor het record van langst dienende NAVO-secretaris-generaal. Hoewel het dichtbij komt, is de Nederlandse politicus Joseph Luns al dertien jaar in functie.
Bewerkt door: Andreas Illmer