Vóór de verkiezingen van vorige week organiseerde de populairste politieke partij van Jordanië, het Islamic Action Front, regelmatig protesten tegen de Israëlische oorlog in Gaza en de recente invallen op de bezette Westelijke Jordaanoever.
Tijdens hen scandeerden aanhangers van de partij slogans als ‘we zijn allemaal Hamas’ en ‘Yahya Sinwar’. [who heads Hamas] is onze leider.” Aanhangers van het Islamic Action Front, of IAF, hebben ook vaak geëist dat Jordanië zijn al lang bestaande vredesverdrag met buurland Israël, ondertekend in 1994, zou schrappen.
Misschien had het, gezien de woede in Jordanië over de civiele impact van Israëls militaire campagne tegen de militante Hamas-groep in Gaza en het feit dat ongeveer de helft van de Jordaanse bevolking Palestijnse wortels heeft, geen verrassing moeten zijn dat de IAF het bijzonder goed deed in Gaza. De parlementsverkiezingen in Jordanië vorige week.
De IAF, de politieke partij die de belangen van de Moslimbroederschap in het land vertegenwoordigt, werd de grootste in het Jordaanse parlement en won 31 van de 138 zetels. De Moslimbroederschap, die in het hele Midden-Oosten bestaat, is de oudste en grootste islamitische organisatie in Jordanië.
De verkiezingsuitslag was voor de islamisten de beste van de afgelopen 35 jaar. Waarnemers zeggen dat de focus van de IAF op het Gaza-conflict een deel van de reden voor het succes was. Maar de partij is er ook in geslaagd stemmen te trekken van andere groepen buiten haar conservatieve moslimbasis.
Dit is gedeeltelijk te wijten aan wat Ahmad Sharawi, een onderzoeksanalist bij de conservatieve Amerikaanse Foundation for Defense of Democracies, beschrijft als een “klimaat van desillusie”.
Jordanië ervaart economische stagnatie en hogere werkloosheid, terwijl tegelijkertijd belangrijke sectoren zoals het toerisme hard worden getroffen door het conflict in buurland Israël. Kiezers geloven niet dat hun politieke systeem veel kan veranderen, zoals blijkt uit de lage opkomst van 32% vorige week.
“Islamisten hebben een reputatie opgebouwd als de enige politieke kracht die in staat en bereid is de status quo uit te dagen en de regering ter verantwoording te roepen”, schreef Sharawi vorige week in een beleidsbrief.
Hoeveel verandering kan de IAF werkelijk brengen?
Kortom: niet veel. Jordanië is een constitutionele monarchie en hoewel er verkiezingen zijn, is bijna alle politieke macht in handen van koning Abdullah II.
Het parlement heeft beperkte bevoegdheden en de koning kiest de premier, de senaat en de ministers van het land.
Toch is er enige beweging in de richting van politieke hervormingen, en dat is een van de redenen waarom de IAF het vorige week zo goed deed. Vanaf 2022 zou elke Jordaanse verkiezing een toenemend aantal zetels moeten toewijzen aan politieke partijen, in plaats van dat kiezers zich concentreren op tribale of religieuze leiders of etnische vertegenwoordiging.
Bij deze verkiezingen werden 41 zetels – of 30% – van de zetels in het parlement toegewezen aan politieke partijen. In 2028 zal dit stijgen naar 50 procent en in 2032 naar 65 procent van de zetels. Als de hervormingen doorgaan, zou de IAF het parlement kunnen domineren.
Op dit moment kunnen ze echter niet veel anders doen dan problemen in het parlement aanwakkeren met behulp van politieke instrumenten zoals hun recht om ministers op te roepen voor ondervraging, vertelde de Jordaanse onderzoeker Hassan Abu Haniya, een expert op het gebied van lokale islamistische partijen, aan DW.
“We zullen zeker getuige zijn van oproepen tot een motie van wantrouwen en meer vragen en oproepen tot opheldering”, opperde Abu Haniya.
“De IAF zou bijvoorbeeld kunnen proberen de inspanningen van de regering om bepaalde wetgeving goed te keuren te dwarsbomen”, zegt Neil Quilliam, onderzoeker en Midden-Oostenexpert bij de Britse denktank Chatham House. “Maar het moet het parlementaire protocol volgen en zo laten zien dat het deel uitmaakt van de formele structuur van de regering.”
En de IAF zou in de minderheid zijn als conservatieve politieke partijen als een blok zouden optreden, voegde Ghaith al-Omari, een senior fellow bij het Washington Institute for Near East Policy, eraan toe.
Kan de IAF de democratische hervormingen van Jordanië laten ontsporen?
“Conservatieven binnen het Jordaanse establishment zullen de resultaten zien als een bevestiging van hun zorgen over politieke hervormingen”, bevestigde al-Omari. Maar de koning is de drijvende kracht achter de hervormingen en lijkt zich daarvoor te engageren, zei hij tegen DW.
“Op de korte termijn zal Jordanië doorgaan met de hervormingen”, voorspelt al-Omari. “Op de lange termijn zal het afhangen van de vraag of de IAF ervoor kiest om samen te werken met de regering of een confronterende aanpak te hanteren.”
Hij zegt bijvoorbeeld dat het parlement de verkiezing van een nieuwe regering door de koning moet goedkeuren. Als ze een motie van wantrouwen aannemen, kunnen ze een geheel nieuw selectieproces afdwingen.
‘Voorlopig is er echter geen direct gevaar voor de politieke orde in Jordanië’, zei al-Omari. “Dit vertegenwoordigt een politieke uitdaging – maar nog geen crisis.”
Grotere zorgen dan islamisten
In zekere zin is het mogelijk dat de koning van Jordanië de overwinning van de IAF zelfs verwelkomde.
Het hebben van een gematigde religieuze beweging zoals de IAF in de regering biedt een manier voor de Jordaanse samenleving om “stoom af te blazen” terwijl de lokale bevolking steeds bozer en ontsteld raakt over de Israëlische militaire campagne in Gaza, vertelde Abu Haniya aan DW.
“Ik denk niet dat de koning zich zorgen maakt over de verkiezingsuitslag”, beaamde Chatham House-expert Quilliam. “Hij maakt zich meer zorgen over de oorlog van Israël tegen Hamas in Gaza, de activiteit van kolonisten op de Westelijke Jordaanoever en de opruiende acties en commentaren van Israëlische ministers. Deze vormen allemaal een bedreiging voor de stabiliteit van de regio en het welzijn van Jordanië.”
Door de jaren heen is de relatie van de Jordaanse regering met de Moslimbroederschap regelmatig veranderd, vervolgde Quilliam. De organisatie wordt soms verboden, en in andere gevallen betrokken bij het politieke proces.
“Gezien de huidige publieke gevoeligheid – met meer dan 40.000 Palestijnen gedood in Gaza – is de koning hoogstwaarschijnlijk blij dat de frustratie van het volk via het parlement wordt gekanaliseerd, waar deze kan worden beheerd”, concludeerde Quilliam. “De verkiezingsuitslag wordt noodzakelijk geacht, omdat het niet alleen stoom afblaast, maar de koning ook in staat stelt zijn internationale partners te waarschuwen dat de prijs van het steunen van Israël en het niet tot het einde steunen van zijn land grotere risico’s voor de regio met zich meebrengt.”
Aanvullende rapportage door Alaa Goma, DW Arabic.