Johannesburg, Zuid-Afrika – Anita Odunyao Solarin, een 21-jarige Nigeriaanse die haar hele leven in Zuid-Afrika heeft doorgebracht, vindt het veiliger om haar West-Afrikaanse roots niet prijs te geven.
Ze doet haar best om zich aan te passen aan haar leeftijdsgenoten en geeft zelden haar achtergrond prijs. Dit beschermt haar, zegt ze, tegen aanhoudend pesten – een fenomeen waarmee ze sinds haar kindertijd te maken heeft gehad nadat ze als baby naar Zuid-Afrika was verhuisd.
“Ik probeer niet te laten zien waar ik vandaan kom en ik zie er niet Nigeriaans uit. Sociaal gezien verberg ik mijn identiteit”, zei Solarin tegen Al Jazeera. “Omdat ik het zo lang moest doen, werd het normaal.”
Haar vroegste herinneringen aan de spanningen tussen Zuid-Afrikanen en Nigerianen dateren uit de kleuterschool, waar ze werd gepest door een leeftijdsgenootje.
“Het was ontmoedigend. Een kind van nog maar vier jaar haatte me, ook al zaten we op dezelfde school, ze zagen er hetzelfde uit en deden dezelfde dingen”, zei Solarin.
“Mijn schoolleven was moeilijk omdat ik gepest werd vanwege mijn achtergrond. Ze noemden mij, met een bijzonder denigrerende term, makwerekwere [a local slur for foreigner]. Zuid-Afrikanen hebben het idee dat als je niet een van hen bent, je het niet verdient om hier te zijn,’ voegde ze eraan toe, haar frustratie nog steeds voelbaar.
Solarin groeide op in Pretoria, maar ze heeft niet het gevoel dat ze thuishoort in Zuid-Afrika. Zelfs decennia later zegt ze dat zij – en andere jonge Nigerianen – het nog steeds gemakkelijker vinden om hun erfgoed niet prijs te geven.
“Niet veel Nigeriaanse kinderen hier zullen zeggen: ‘Ik ben Nigeriaan’, omdat ze bang zijn voor terugslag en haat. Het is gewoon niet veilig voor hen”, zei ze.
Zuid-Afrika heeft een lange geschiedenis van sudderende anti-buitenlandse sentimenten, en de sociale spanningen gericht tegen andere zwarte Afrikanen in het land zijn in de loop der jaren gewelddadig geworden.
Recente gebeurtenissen hebben Solarino’s ontgoocheling over Zuid-Afrika echter nog vergroot toen de 23-jarige schoonheidskoningin Chidimma Adetshina vorige maand als finaliste van de Miss South Africa (Miss SA) met zulke ernstige xenofobe intimidatie te maken kreeg dat ze uiteindelijk de competitie verliet.
Het Chidimma Adetshine-debacle
Adetshina, geboren in Soweto, Johannesburg, uit twee immigrantenouders, sprak trots over haar Nigeriaanse afkomst tijdens Miss SA, wat tot verontwaardiging leidde onder Zuid-Afrikanen op sociale media.
Velen hielden vol dat ze niet in aanmerking kwam om Zuid-Afrika in de competitie te vertegenwoordigen.
Toen de Adetshine-controverse begon, zei Solarin dat ze de kwestie ter sprake had gebracht bij enkele van haar hoogleraren internationale betrekkingen aan de Universiteit van Pretoria, maar dat ze grotendeels werd genegeerd. Haar leeftijdsgenoten probeerden daarentegen hun overtuiging te rechtvaardigen dat Adeshina moest worden gediskwalificeerd op basis van ongegronde geruchten dat haar vader mogelijk in verband werd gebracht met misdaad.
“[Adetshina] online gepest omdat haar vader Nigeriaans was. Als ze een andere nationaliteit had, zou er geen probleem zijn”, aldus Solarin. “Mensen zeiden zelfs dat haar vader een drugsdealer was. Waar komt dat vandaan? De veronderstelling is dat alle Nigerianen criminelen zijn – dat is gênant.”
Adetshina heeft weken van trollen en misbruik doorstaan, terwijl online vitriool de bestaande Zuid-Afrikaans-Nigeriaanse spanningen verhoogde, aangewakkerd door economische frustraties en stereotypering van buitenlanders.
Zuid-Afrika kampt met wijdverbreide werkloosheid en trage economische groei. Hoewel de regering weinig doet om de situatie te verbeteren, is het voor velen gemakkelijker om zich tot de Afrikaanse migrantengemeenschappen te wenden en hen te beschuldigen van werkgelegenheid en toenemende criminaliteit. Deze spanningen vloeien onvermijdelijk over in debatten op sociale netwerken, waar xenofobe retoriek in opkomst is.
De situatie van Adetshina kwam tot een hoogtepunt toen een video waarin ze haar Miss SA-kwalificatie vierde met haar vader, die gekleed was in traditionele Nigeriaanse kledij, viraal ging. De reactie was snel en genadeloos.
De Zuid-Afrikaanse minister van Sport, Kunst en Cultuur Gayton McKenzie – bekend om zijn xenofobe retoriek – gooide alleen maar olie op het vuur.
“We kunnen echt niet toestaan dat Nigeriaanse vrouwen meedoen aan onze Miss SA-verkiezing. Ik wil alle feiten weten voordat ik commentaar geef, maar het geeft al een grappige sfeer, ‘postte McKenzie op X.
De verklaring veroorzaakte online een spervuur van misbruik, dat escaleerde in regelrechte bedreigingen – ondanks het feit dat Adetshina in Zuid-Afrika werd geboren en daarom gekwalificeerd was om te concurreren.
Het Zuid-Afrikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken is een officieel onderzoek gestart. Minister van Binnenlandse Zaken Leon Schreiber beweerde dat Adetsha’s moeder identiteitsdiefstal pleegde toen ze haar als Zuid-Afrikaans staatsburger registreerde.
Hoewel de regering toegaf dat Adeshina het misdrijf niet had gepleegd, werd haar moeder – die beweert van Zuid-Afrikaanse en Mozambikaanse afkomst te zijn – onderwerp van een strafrechtelijk onderzoek. Beide vrouwen ontkenden elk vergrijp, maar de druk dwong Adeshina uiteindelijk zich terug te trekken uit de Miss SA-verkiezing.
“Ik heb de moeilijke beslissing genomen om me terug te trekken uit de verkiezing voor de veiligheid en het welzijn van mijn gezin en mijzelf”, plaatste ze in augustus op Instagram, dagen voor de Miss SA-finale.
Het misbruik werd te zwaar om te verdragen, wat haar ertoe bracht sociale mediaplatform X te verlaten en haar betrokkenheid op Instagram te beperken. Adetshina ging later meedoen en won de Miss Universe Nigeria-verkiezing, die het thuisland van haar vader vertegenwoordigde op grond van het feit dat ze een dubbele nationaliteit heeft.
In interviews zei Adeshina dat haar beproeving haar deed afvragen of ze ooit naar Zuid-Afrika zou terugkeren. De emotionele littekens waren zo diep dat ze toegaf dat ze therapie zou zoeken om ermee om te gaan.
‘Teleurgesteld in Zuid-Afrika’
Voor Solarino was de terugtrekking van Adeshina ontmoedigend.
‘Ik was erg teleurgesteld in Zuid-Afrika’, zei ze met spijt in haar stem. Solarin, die ervan droomt ooit een publieke figuur in de politieke arena te worden, hoopt mensen voor te lichten over de gevolgen van sociale spanningen tussen Zuid-Afrikanen en Nigerianen.
“Ik zie echter geen toekomst voor mezelf in Zuid-Afrika”, gaf ze toe.
De moeder van Solarin, Doris Ikeri-Solarin, die aan het hoofd staat van de burgergroep Nigeriaanse Unie Zuid-Afrika, zegt dat Adetshina ten onrechte het doelwit is van anti-Nigeriaanse sentimenten.
“Deze jongedame is geboren, opgegroeid en opgeleid in Zuid-Afrika. Wat er ook gebeurde vóór haar geboorte, ze had er geen controle over. Ze groeide op met de ambitie om schoonheidskoningin te worden, en door die spanning werd ze plotseling het slachtoffer. Zelfs als blijkt dat haar moeder betrokken was bij identiteitsfraude, mag Chidimma niet de gevolgen ondervinden”, zei ze.
Ze ziet het pesten van Adetshine als een symptoom van een diepere rivaliteit.
“Dit gaat verder dan Chidimma. Je ziet het in de sport, bij schoolcompetities – als er een Nigeriaan bij betrokken is, is er sprake van jaloezie. Zuid-Afrikanen willen niet dat Nigerianen hen inhalen”, zei ze.
Ikeri-Solarin vergelijkt de ervaringen van haar twee dochters: de 21-jarige Anita, die in Zuid-Afrika studeert, en de 23-jarige Esther, die in de Verenigde Staten studeert.
“Er is een groot verschil. In Zuid-Afrika worden buitenlanders gezien als een bedreiging”, zei ze, eraan toevoegend dat de regering meer zou moeten doen om burgers voor te lichten. “Mensen migreren over de hele wereld. Er wonen Zuid-Afrikanen in het buitenland en zij worden niet behandeld zoals de Nigerianen hier.”
Zuid-Afrika was in 2008 en 2015 getuige van uitbraken van ernstig xenofoob geweld, waarbij tientallen mensen om het leven kwamen. De ngo Xenowatch rapporteerde ook 170 incidenten van vreemdelingenhaat in 2022 en 2023 en 18 incidenten in het eerste kwartaal van 2024.
De Zuid-Afrikaanse buitenlandse betrekkingenanalist Sanusha Naidu legde uit dat het anti-immigrantensentiment in Zuid-Afrika afrofoob is. Ze waarschuwde echter dat het Adeshina-debacle niet mag worden geïnterpreteerd alsof Zuid-Afrikanen zich meer op Nigerianen zouden richten.
“Laat ik het zo zeggen: Nigerianen geven wat ze krijgen”, zei ze over de online sociale rivaliteit tussen de twee landen.
Naidu zei dat de spanningen tussen de grote Afrikaanse landen politiek, economisch en sociaal zijn.
“Ik denk dat de uitdaging niet in Zuid-Afrika en Nigeria ligt, maar bij ons [are] Afrofoob voor hen… Er zijn veel concurrerende factoren en bewegingen en push- en pull-kwesties die bepalend zijn geweest voor de manier waarop we reageren, ‘zei ze.
‘Behoeften worden niet vervuld’
Harvest-Time Obadire, een Nigeriaan die in 2001 naar Johannesburg verhuisde om naar de middelbare school te gaan en later een masterdiploma in duurzame energie behaalde, had een andere ervaring dan Solarino.
‘Persoonlijk heb ik niet te maken gehad met xenofobie. Mijn interacties waren redelijk normaal. Maar dat is waar conflicten online plaatsvinden”, zei hij.
Obadire gelooft dat de wortel van sociale spanning frustratie aan beide kanten is.
“Elke dag hebben Zuid-Afrikanen het gevoel dat niet aan hun behoeften wordt voldaan, en dan zien ze dat iemand die anders is dan zij, lijkt te gedijen. Aan de andere kant zijn Nigerianen open over hun succes, wat voor wrijving zorgt”, legt hij uit.
In tegenstelling tot Solarino vond Obadire het universitaire leven in Johannesburg gastvrij en verzekerde hij zich zelfs van een baan na zijn afstuderen. Wanneer hem echter wordt gevraagd naar de Adetshine-controverse, geeft hij toe dat beide partijen er beter mee hadden kunnen omgaan.
Ondertussen beweert Joseph (niet zijn echte naam), een Zuid-Afrikaanse bewaker die werkt in het Chris Hani Baragwanath-ziekenhuis in Soweto – waar Adeshina werd geboren – dat veel buitenlanders in het ziekenhuis bevallen en proberen hun kinderen als Zuid-Afrikanen te registreren via illegale middelen.
‘Geld praat hier,’ zei Joseph, verwijzend naar de corruptie bij de overheidsdiensten.
In Soweto koestert de 22-jarige Patience Dlamini een negatieve houding ten opzichte van Nigerianen, wat een weerspiegeling is van wijdverbreide stereotypen.
‘Nigerianen begaan veel misdaden’, zei ze, hoewel ze toegeeft dat ze geen bewijs heeft. ‘Ik denk niet dat de regering over haar zou liegen [Adetshina’s] een moeder die iemands identiteit steelt. Ze moeten tot de bodem komen.”
Dlamini’s mening wordt gedeeld door andere jonge Zuid-Afrikanen die geloven dat Nigeriaanse immigranten sectoren als de horeca en de detailhandel domineren, terwijl ze bijdragen aan de werkloosheid en de criminaliteit.
De storm op de sociale media over Adetshine zorgde zelfs voor geklets tussen Zuid-Afrikanen en Nigerianen op het e-belplatform Bolt – dat in beide landen groot is. Met de taxi-app kunnen gebruikers ‘interstatelijke’ aanvragen boeken. Mensen in beide landen hebben hiervan de afgelopen maand geprofiteerd: Nigerianen zochten ritten in Zuid-Afrika en Zuid-Afrikanen zochten ritten in Nigeria voordat deze werden geannuleerd. De zogenaamde ‘Bolt-oorlog’ zorgde ervoor dat de prijzen stegen, waardoor sommige chauffeurs strandden en Bolt de interstatelijke claims beperkte.
‘Een succesvolle migrant zijn is een misdaad’
Alex Asakitikpi, een Nigeriaanse socioloog gevestigd in Johannesburg, waarschuwt dat online spanningen gevolgen in het echte leven kunnen hebben. Hij schrijft het conflict toe aan de economische rivaliteit tussen Zuid-Afrika en Nigeria.
“Commentaren van enkele Zuid-Afrikaanse ministers over Chidima hebben de kwestie zeker doen escaleren”, zei hij.
Asakitikpi, die in 2012 naar Johannesburg verhuisde, geeft toe dat hoewel hij vreemdelingenhaat ervoer, de meeste van zijn Zuid-Afrikaanse collega’s hem steunden.
“Ik zie de subtiele vijandigheid over het hoofd. Maar ik nam voorzorgsmaatregelen, zoals het verbreken van de communicatie met bepaalde mensen. Ik bezoek ze niet meer, en ik nodig ze ook niet uit om mij te bezoeken”, gaf hij toe.
Hij stelt dat verhalen uit de politiek en de media vaak xenofobie jegens Nigerianen aanwakkeren.
“Het is jammer. Onlangs heeft de Zuid-Afrikaanse regering visa geweigerd aan een Nigeriaans sportteam. Dergelijke acties internaliseren het antagonisme”, zei hij.
Olorunfemi Adeleke, een migrantenrechtenactivist, is het daarmee eens.
“In Zuid-Afrika lijkt het bijna alsof een succesvolle migrant een misdaad is. Zodra je daarin slaagt, krijg je te maken met een spervuur van onderzoeken”, zei hij.
Adetshina’s ervaring is tragisch, maar benadrukt wel de complexiteit van de Zuid-Afrikaans-Nigeriaanse betrekkingen, zeggen analisten.
Hoewel deze spanningen online het meest zichtbaar zijn, weerspiegelen ze diepere kwesties waarmee beide landen het hoofd moeten bieden als ze vrede en wederzijds begrip willen bevorderen.
Zowel Zuid-Afrikanen als Nigeriaanse sociale analisten zijn het erover eens dat de rivaliteit noch het land noch de bevolking ten goede komt.