Mensen hebben al heel lang seks. Het grootste deel van die periode waren we op zoek naar manieren om te maken seks leuker.
Afrodisiaca zijn voedingsmiddelen of andere stoffen die bedoeld zijn om ons libido te verhogen en ons seksueel genot en onze prestaties te verbeteren. Vernoemd naar de Griekse godin van de liefde, Aphrodite, worden afrodisiaca al duizenden jaren beschreven, aangemoedigd en geconsumeerd. Voorgestelde afrodisiaca zijn basisproducten zoals aardbeien, luxe opties zoals rauwe oesters en traditionele extracten zoals yohimbine, dat is afgeleid van de schors van een West-Afrikaanse wintergroen.
Maar werken deze verbindingen?
Het perfecte afrodisiacum
Het perfecte afrodisiacum zou zowel het verlangen naar seks als het plezier dat je uit seks haalt vergroten. De uitdaging is dat deze twee kenmerken in afzonderlijke hersencircuits werken, zegt Kent Berridge, hoogleraar psychologie en neurowetenschappen aan de Universiteit van Michigan.
Berridge zegt dat wetenschappers al meer dan vijftig jaar dachten dat de neurale oorsprong van plezier de mesolimbische route was, die de neurotransmitter dopamine door de hersenen transporteert. “We dachten allemaal dat het dopaminesysteem plezier was, dat het aanzetten van dopamine plezier zou genereren”, zegt Berridge.
Deze veronderstelling was heel logisch: het dopaminesysteem wordt geactiveerd door aangename prikkels in onze omgeving. Gedragsstudies hebben aangetoond dat signalen die plezier voorspellen ook deze dopamineroutes activeren. Later onderzoek heeft in plaats daarvan aangetoond dat dopamine het verlangen naar plezier regelt, en niet het plezier zelf. Het verhogen van dopamine bij proefdieren zorgde er niet voor dat ze meer genoten van plezierige stimuli.
In plaats daarvan zou het plezier kunnen worden vergroot door de opioïde- en endocannabinoïdesystemen van de hersenen te activeren, die neurotransmitters gebruiken die fungeren als de ‘natuurlijke heroïne’ en ‘natuurlijke marihuana’ van de hersenen, zegt Berridge.
Deze combinatie – dopamine dat ervoor zorgt dat we plezierig gedrag zoeken, en opioïden en endocannabinoïden om dat gedrag goed te laten voelen – lijkt een multifunctioneel hersenmechanisme te zijn dat veel externe prikkels bedient, zegt Berridge. “Er lijkt een gemeenschappelijke munt te bestaan die al deze verschillende genoegens creëert”, voegt hij eraan toe.
Dit gedeelde mechanisme zou het idee kunnen ondersteunen dat voedsel en medicijnen de hunkering naar voedsel kunnen vergroten. ‘Het lijdt geen twijfel dat zaken als cocaïne en methamfetamine op deze manier het verlangen kunnen bevorderen. En sommige mensen gebruiken drugs voordat ze seks hebben om de ervaring te verbeteren”, zegt Berridge. Uit een kleine studie bleek dat cocaïne het seksuele verlangen kan vergroten – een effect dat toeneemt naarmate de drug vaker wordt geconsumeerd.
Het bewijs achter afrodisiaca
Maar afgezien van illegale drugs is het bewijs achter afrodisiaca fragmentarisch. Uit een onderzoek uit 2015 van 50 onderzoeken waarin potentiële afrodisiaca werden geanalyseerd, bleek dat sommige producten risico’s met zich meebrachten die groter waren dan de voordelen. Gekke honing, die de nectar van planten uit het geslacht bevat RododendronYohimbine en Spaanse vlieg vallen allemaal in deze categorie. Yohimbine kan bijvoorbeeld manie, hartkloppingen en slapeloosheid veroorzaken. De auteurs zeiden dat andere extracten – waaronder maca, ginseng en ginkgo – ‘ontbrekende maar beperkte’ gegevens hebben om het gebruik ervan te ondersteunen. Hoewel een deel van dit bewijsmateriaal afkomstig is uit placebogecontroleerde onderzoeken, hebben ze vaak een kleine steekproefomvang, wat hun waarde beperkt. Een andere complicerende factor is de moeilijkheid om veranderingen in het seksuele verlangen te scheiden van veranderingen in de algemene stemming.
Het eenvoudigste bewijsmateriaal voor een afrodisiacum ondersteunt de werking van ‘prestatiebevorderende’ medicijnen zoals sildenafil – Viagra. Dit medicijn, berucht ontdekt tijdens de zoektocht naar een remedie tegen angina pectoris, werkt door de bloedtoevoer naar de penis te vergroten, waardoor erectiestoornissen worden verlicht. Dit fysiologische afrodisiacum, dat het verlangen niet beïnvloedt en het plezier niet vergroot, is buitengewoon populair gebleken. In 2022 zullen alleen al in de VS bijna 3,5 miljoen recepten voor het medicijn worden uitgeschreven. Ginkgo verhoogt ook de bloedtoevoer naar perifere weefsels, wat een mogelijk werkingsmechanisme is voor deze stof.
Maar Viagra werkt slechts voor de helft van de bevolking. Hypoactieve seksuele verlangensstoornis (HSDD) – het ontbreken van seksueel verlangen dat langer dan zes maanden ongemak veroorzaakt – treft 1 op de 10 vrouwen in de VS. Flibanserin – aanvankelijk gebruikt als antidepressivum – is goedgekeurd voor de behandeling van HSDD bij premenopauzale vrouwen. Verschillende klinische onderzoeken hebben gesuggereerd dat dit middel, wanneer het oraal wordt toegediend, het seksuele verlangen verbetert. Er wordt gedacht dat het werkt door neurotransmitters in de hersenen te beïnvloeden. Patiënten in deze onderzoeken meldden bijwerkingen, waaronder slaperigheid, misselijkheid en duizeligheid. Een andere optie is bremelanotide, dat de receptoren in de hersenen voor het hormoon melanocortine activeert. Het is aangetoond dat het medicijn intranasaal of als injectie vóór seksuele activiteit wordt toegediend en het seksuele verlangen en genot van seks vergroot. Net als flibanserin kan bremelanotide ook misselijkheid veroorzaken.
Beide medicijnen lijken ook bij mannen te werken. Eén casestudy beschrijft een man die op 28-jarige leeftijd zijn eerste orgasme bereikte nadat hij in de loop van een maand ongeveer 30 doses had gekregen.
Maar dat perfecte afrodisiacum, dat verlangenversterking en prestaties in bed combineert, blijft ongrijpbaar. Er is meer geld nodig voor onderzoek naar vermeende afrodisiaca in grote onderzoeken. Seksueel verlangen is afhankelijk van een delicaat evenwicht in onze hersenen, en het doorslaan van de balans kan onverwachte bijwerkingen hebben. Berridge wijst erop dat veel mensen met de ziekte van Parkinson, van wie de hersenen niet over de cellen beschikken die nodig zijn om dopamine te produceren, medicijnen kunnen worden voorgeschreven die dopamine-agonisten worden genoemd. Ze gedragen zich als ‘nep-dopamine’, voegt hij eraan toe. Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat deze medicijnen hyperseksualiteit bij patiënten kunnen veroorzaken – een aandoening waarbij de behoefte aan seks ervoor zorgt dat mensen zich onbeheerst en angstig voelen. Deze agonisten, die inwerken op het multifunctionele dopaminesysteem, kunnen andere vormen van verslaving veroorzaken. De duizenden jaren van zoeken naar afrodisiaca zullen misschien niet snel eindigen, maar de gevolgen van de ontdekking zijn duidelijker geworden.
Dit verhaal maakt deel uit van de populair-wetenschappelijke Ask Us Anything-serie, waarin we uw meest ongewone en verbijsterende vragen beantwoorden, van alledaags tot buitengewoon. Heb je iets dat je altijd al wilde weten? Vraag het ons.