Terwijl het Westen nog steeds in beslag wordt genomen door conflicten in Oekraïne en Gaza, grijpt Iran het moment aan om zijn invloed in de Zuidelijke Kaukasus uit te breiden – een regio waar oude rivaliteit nieuw leven wordt ingeblazen.
Eind mei bevond de Georgische premier Irakli Kobakhidze zich in het middelpunt van de controverse toen hij de begrafenis bijwoonde van de Iraanse president Ebrahim Raisi. Onder de aanwezigen bij de ceremonie was Ismail Haniyeh, de leider van Hamas die op 31 augustus in de Iraanse hoofdstad Teheran werd vermoord.
Na de dood van Raisi bij een helikoptercrash werd Mohammad Mokhber benoemd tot interim-president van Iran. Eind juli werd Masoud Pezeshkian tot president van Iran gekozen nadat hij officieel werd gesteund door de Iraanse Opperste Leider Ali Khamenei.
Volgens Janatan Sayeh, een onderzoeksanalist bij de in Washington gevestigde Foundation for Defense of Democracies (FDD), terwijl Kobakhidze ernaar streeft fundamentele diplomatieke banden te onderhouden door evenementen zoals de begrafenis van Raisi bij te wonen, loopt hij reputatierisico’s door zich te associëren met figuren van aangewezen terroristische organisaties. zoals Hamas.
“De bedoeling hierachter was om de diplomatieke betrekkingen te onderhouden en de nieuwe Iraanse president op een zeer basaal niveau te steunen”, zei Sayeh tegen VOA Georgian. “Het is echter twijfelachtig of zij dezelfde bijeenkomst bijwonen als terroristen als PIJ [Palestinian Islamic Jihad] of afgevaardigden van Hamas of Hezbollah. Het is dus een reputatieprobleem voor veel van deze landen.”
De verschijning van de Georgische president op de begrafenis van Raisi, die mogelijk deels een opzettelijke kritiek op Washington was na Amerikaanse kritiek op zijn regering, was ook een indicatie dat de ambities van Iran niet langer beperkt zijn tot het Midden-Oosten. De toegenomen aandacht van Iran voor de zuidelijke Kaukasus openbaart een strategische poging om zijn rivaliteit met Turkije en Israël te bevorderen.
“Iran heeft zijn aanwezigheid en invloed in de Kaukasus zeker geëscaleerd”, zei Sayeh. “Hij doet zijn best om de balans tussen Armenië en Azerbeidzjan te behartigen.”
Een complexe geschiedenis
De Zuid-Kaukasus was een slagveld voor het Ottomaanse, Perzische en Russische rijk en blijft, vanwege de complexe geschiedenis van de regio, een doelwit van concurrerende belangen waar strategische allianties noodzakelijk zijn.
“Armenië en Azerbeidzjan doen hetzelfde, in hun verschillende stijlen, en proberen de betrekkingen met Iran, Rusland en Turkije te beheren”, zegt Aslı Aydıntaşbaş, een gastonderzoeker bij het Center on the United States and Europe van het Brookings Institution, een denktank van Washington. tank.
“Het is een multi-vector hedging-beleid”, vertelde ze aan VOA.
In dit ingewikkelde web van allianties speelt ook de bittere rivaliteit tussen Iran en Israël een rol. Israël is samen met Turkije al jaren de belangrijkste leverancier van militair materieel aan Azerbeidzjan. In ruil daarvoor voorziet Azerbeidzjan Israël van 40% van zijn oliebehoeften.
Aan de andere kant vormt Iran, door zijn banden met bepaalde religieuze instellingen in Azerbeidzjan en zijn steun aan Armenië in de oorlog in Nagorno-Karabach, “een directe bedreiging voor de grenzen van Azerbeidzjan”, zei Sayeh van FDD.
“Azerbeidzjan bevindt zich in een moeilijke situatie”, zei hij. “Maar voor het geval de situatie escaleert, denk ik dat het in hun belang is om weg te blijven van een directe confrontatie tussen Iran en Israël.”
De relatie tussen Bakoe en Teheran wordt verder gespannen vanwege de grote Azerbeidzjaanse minderheid in Iran. Terwijl Turkije en Azerbeidzjan ervan worden beschuldigd het land als hefboom te willen gebruiken, “is Iran in staat zijn hele civiele samenleving te controleren, ongeacht zijn etniciteit”, zei Sayeh.
In deze context probeert Armenië, geleid door zijn gespannen betrekkingen met Turkije en Azerbeidzjan, zijn banden met Iran te versterken. Onbevestigde berichten dat Armenië voor 500 miljoen dollar aan Iraanse wapens heeft gekocht – door beide landen ontkend – kunnen duiden op een wanhopige poging van Jerevan om nieuwe allianties te smeden.
De officiële erkenning door Armenië van Palestina als een onafhankelijke staat verbindt Jerevan nog meer met Teheran.
“Het is Armenië dat slechte betrekkingen onderhoudt met alle drie deze megamachten in de regio, behalve misschien Iran”, zei Aydintaşbaş van Brookings. “En ik denk niet dat ze dat voordeel aan Azerbeidzjan willen verliezen.”
De zoektocht van Armenië naar nieuwe allianties is een reactie op de verminderde Russische steun tijdens het conflict in Nagorno-Karabach. Rusland heeft Armenië niet geholpen toen het in 2020 en 2023 tegen Azerbeidzjan over de regio vocht.
“De oorlog in Nagorno-Karabach opende de weg voor Iran om zijn steun aan Armenië te vergroten”, zei Sayeh.
“Nu Rusland zo in beslag wordt genomen door zijn oorlog aan zijn westelijke fronten, met Oekraïne, heeft het niet de militaire capaciteit of de middelen gehad om Armenië te steunen zoals in het verleden”, zei Sayeh. “Dit bood Iran de kans om met grotere intensiteit de zuidelijke Kaukasus binnen te dringen.”
Tegelijkertijd, zei Sayeh, zijn de inspanningen van Armenië om de banden met het Westen te verdiepen met moeilijkheden beladen.
“Armenië probeert zijn militaire samenwerking met het Westen open te stellen”, zei hij. Maar nu Rusland zich terugtrekt en Armenië niet tevreden is met de Amerikaanse toezeggingen, is het waarschijnlijk dat Armenië geen andere keuze heeft dan Iraanse wapens te kopen.
De status van Georgië is onzeker
Ondertussen vindt Georgië – ooit geprezen als het meest pro-westerse land in de zuidelijke Kaukasus – nu zijn status onzeker.
“In het Westen weten ze niet in welke richting de Georgische politiek zal gaan”, zei Aydintaşbaş. ‘Er is reden om voorzichtig te zijn tot [parliamentary] verkiezingen in Georgië [in October]in de hoop dat de richting die het Georgische publiek zal kiezen pro-westers zal zijn.”
Het bredere strategische doel van Iran is om de invloed van de Verenigde Staten in de Kaukasus te verminderen, door te profiteren van de kleine Amerikaanse voetafdruk in de regio.
Volgens Sayeh ziet Teheran mogelijkheden om zijn bereik uit te breiden en mogelijk zijn betrekkingen met landen als Georgië en Armenië te gebruiken om de westerse belangen tegen te gaan.
“Zolang ze welk land dan ook uit de westerse sfeer of uit de westerse baan kunnen krijgen, zou dat een overwinning zijn voor de Iraanse kant”, zei Sayeh.
“De focus van Teheran ligt vooral op waar de Amerikaanse belangen liggen. En nu is er een kans voor Iran om misschien Georgië te gebruiken, Armenië te gebruiken en, met passende Russische steun, zijn toegang tot het front van de Kaukasus uit te breiden.”
Analisten zijn het erover eens dat de aanhoudende conflicten in Oekraïne en Gaza een diepgaande invloed zullen hebben op de ontwikkeling van het ‘grote spel’ tussen de regionale machten in de zuidelijke Kaukasus, en vorm zullen geven aan de toekomstige dynamiek van de regio.
Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd door de Georgia-service van VOA.