Washington, DC – De roep om hervorming van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten weergalmt al tientallen jaren in het politieke ecosysteem, te midden van schandalen en onderzoek naar de waargenomen politieke voorkeuren van de instelling.
Alleen al het afgelopen jaar zijn twee rechters ervan beschuldigd luxe vakanties van Republikeinse donoren te hebben aanvaard. Eén van hen werd betrapt terwijl hij buiten zijn huis politieke vlaggen wapperde – een van de vele onthullingen die critici ertoe hebben gebracht de onpartijdigheid van de conservatief gedomineerde rechtbank in twijfel te trekken.
Maar het besluit van president Joe Biden maandag om ingrijpende hervormingen aan de rechtbank voor te stellen, betekent een keerpunt, zeggen experts.
Biden heeft zich eerder gedistantieerd van dergelijke oproepen tot rechterlijke toetsing. Het besluit van deze week om publiekelijk een reeks hervormingen te omarmen, duidt echter op een verschuiving in de reguliere politiek.
‘Joe Biden is geen radicaal. Hij is een industrialist”, zegt Devon Ombres, senior directeur van rechtbanken en juridische hervormingen bij het Center for American Progress (CAP), een organisatie die al lang pleit voor verandering van de rechtbank.
Ombres zei dat de oproep van Biden kan worden gezien als een kanarie in de kolenmijn, wat aantoont hoe urgent de hervormingen zijn geworden.
“Dat hij op dit punt komt, toont volgens mij aan dat de huidige versie van het Hooggerechtshof verder is gegaan dan we dachten dat mogelijk was.”
Een keerpunt
Tijdens zijn 36 jaar in het Congres heeft Biden zich tegen dergelijke hervormingen verzet in zijn rol als topdemocraat in de rechterlijke commissie van de Senaat.
Hij distantieerde zich ook van pogingen om het hof opnieuw vorm te geven tijdens het campagneseizoen van de Democratische Partij in 2020, toen hij naar voren kwam als de presidentskandidaat van de partij.
In 2021 ondertekende Biden als president een uitvoerend bevel tot oprichting van een commissie om mogelijke veranderingen in de rechtbank te bestuderen. Maar in de twee en een half jaar sinds de commissie haar eindrapport heeft uitgebracht, heeft Biden grotendeels gezwegen over haar bevindingen.
Dat veranderde maandag. Bij de aankondiging van zijn voorgestelde hervormingen zei Biden dat de verandering nodig was om het vertrouwen van het publiek in het Hooggerechtshof te herstellen, de instelling die belast is met het nemen van definitieve beslissingen over het Amerikaanse recht en de grondwettelijke rechten.
“Wat er nu gebeurt is niet normaal en ondermijnt het vertrouwen van het publiek in rechterlijke beslissingen, inclusief beslissingen die de persoonlijke vrijheden aantasten”, schreef Biden in een hoofdartikel van de Washington Post, waarin hij de conservatieve struikelblokken en ethische schandalen van het afgelopen jaar erkende.
Bidens poging komt te midden van een cruciaal verkiezingsjaar. Vice-president Kamala Harris streeft naar het presidentschap als de opvolger van Biden, tegenover de Republikeinse uitdager Donald Trump, waarbij de controle over het Congres voor het oprapen ligt.
Thomas Moylan Keck, hoogleraar constitutioneel recht en politiek aan de Universiteit van Syracuse, betwijfelt of Bidens voorstel in het huidige, diep verdeelde Congres zal worden aangenomen.
Maar hij wees erop dat het een opening zou kunnen creëren voor latere veranderingen. Harris heeft al gezegd dat ze de voorstellen steunt.
‘Het punt ervan is op de korte termijn symbolisch’, zei Keck tegen Al Jazeera, waarbij hij het publieke imago van Biden als een ‘gematigde democraat en institutioneel’ opmerkte.
‘Maar als Biden er nu bij betrokken raakt, helpt dit in theorie Democratische leden van het Congres en Democratische aanhangers in het electoraat om aan deze ideeën te wennen.’
De steun van Biden zou nuttig kunnen zijn als de Democraten in november een grote overwinning behalen, voegde hij eraan toe, omdat het de weg zou kunnen vrijmaken voor de partij om hervormingen door te voeren.
“Als en wanneer de Democraten tegelijkertijd de controle hebben over beide huizen van het Congres en het Witte Huis, dan zijn ze misschien bereid om op zijn minst een deel daarvan te gebruiken.”
Wat zegt het voorstel van Biden?
In zijn voorstel schetste Biden drie specifieke hervormingsgebieden.
Ten eerste riep hij op tot termijnbeperkingen voor de rechters van het Hooggerechtshof, aangezien zij momenteel voor het leven dienen, behoudens vrijwillig aftreden of afzetting.
‘De Verenigde Staten zijn de enige grote constitutionele democratie die levenslange zetels toekent aan het Hooggerechtshof’, schreef Biden in de Washington Post.
Volgens de voorstellen van Biden zou elke rechter maximaal achttien jaar dienen, en zou de president elke twee jaar een nieuwe rechter benoemen.
Dat zou ‘de timing van rechterlijke benoemingen voorspelbaarder en minder willekeurig maken’, legde Biden uit.
Zijn tweede voorstel was dat het Congres een standaard – en afdwingbare – gedragscode voor de rechters van het Hooggerechtshof zou vaststellen. Dat zou vereisen dat ze ‘geschenken openbaar maken, zich onthouden van publieke politieke activiteiten en zich terugtrekken in gevallen waarin zij of hun echtgenoten een financieel of ander belangenconflict hebben’, schreef hij.
Deze nieuwe waarborgen zouden een zelfopgelegde ethische code vervangen die het Hooggerechtshof vorig jaar heeft aangenomen – een maatregel die waakhondgroepen van de overheid als zwak hebben omschreven.
Een derde voorstel roept op tot een grondwetswijziging die een controversiële rechterlijke beslissing ongedaan zou maken die Amerikaanse presidenten ruime immuniteit tegen vervolging verleende.
Biden noemde de voorgestelde verandering ‘Niemand staat boven de wet’. Hij noemde de vermeende rol van voormalig president Trump bij de aanval op het Amerikaanse Capitool van 6 januari 2021 als voorbeeld van waar een dergelijk amendement zou kunnen worden gebruikt.
“Als een toekomstige president een gewelddadige menigte aanzet om het Capitool aan te vallen en een vreedzame machtsoverdracht te stoppen – zoals we op 6 januari 2021 zagen – zijn er mogelijk geen juridische gevolgen”, schreef hij.
Maar experts vertelden Al Jazeera dat het onwaarschijnlijk is dat de drie voorstellen zullen slagen, althans in de nabije toekomst.
Grondwetswijzigingen zijn bijvoorbeeld uiterst zeldzaam in de VS. Ze moeten worden voorgesteld met de steun van tweederde van het Amerikaanse Huis en de Senaat, en vervolgens worden goedgekeurd door driekwart van alle vijftig wetgevende machten in het hele land.
Het Witte Huis bood ook slechts een breed raamwerk voor voorstellen, waarbij de details vaag bleven. De voorstellen richten zich met name op hervormingen die al brede publieke steun genieten, terwijl moeilijkere inspanningen worden vermeden, zoals voorstellen om het aantal rechters in de rechtbank uit te breiden.
Waarom nu oproepen tot hervormingen?
Het concept van een hervorming van het Hooggerechtshof wordt al jaren in politieke en juridische kringen in de VS rondgegooid – en heeft af en toe steun van twee partijen gekregen. Maar de recente gebeurtenissen hebben de drang naar hervormingen in een stroomversnelling gebracht.
De ideologische samenstelling van het hof veranderde snel tijdens het presidentschap van Trump van 2017 tot 2021. Trump – en de door de Republikeinen gecontroleerde Senaat – hadden de zeldzame kans om drie relatief jonge, trouwe conservatieve rechters te benoemen en te bevestigen: Neila Gorsuch, Brett Kavanaugh en Amy Coney Barrett .
Dat creëerde een conservatieve 6-3 supermeerderheid die naar verwachting de rechtbank in de nabije toekomst zal bepalen.
De rechters – vaak verdeeld langs ideologische lijnen – hebben sindsdien een reeks baanbrekende uitspraken gedaan. Ze hebben de federale bescherming tegen abortus ingetrokken, een einde gemaakt aan het beleid van positieve discriminatie in het hoger onderwijs en onlangs bepaald dat presidenten vermoedelijke immuniteit moeten genieten voor alle officiële handelingen.
Nieuwsberichten beschrijven ook de overvloedige reizen en geschenken die zijn gegeven aan enkele rechters, met name de conservatieven Samuel Alito en Clarence Thomas.
Zowel Alito als Thomas hebben ook te maken gekregen met vragen over de politieke activiteiten van hun vrouwen, wat aanleiding gaf tot bezorgdheid over de integriteit van de rechtbank en het vermogen om zaken onpartijdig te beoordelen.
Critici wezen er ook op dat de voorstellen van het Hooggerechtshof van Biden minder dan 100 dagen vóór de nationale verkiezingen in november komen. Democraten hebben publiekelijk betoogd dat de hervorming van het Hooggerechtshof een reden is om op hun partij te stemmen.
In een interview met CNN zei senator Elizabeth Warren het openlijk. ‘Het Hooggerechtshof is bezig met de stemming. En dat is een goede reden om op Kamala Harris te stemmen en op de Democraten te stemmen in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden”, zei ze.
Recente uitspraken van het Hooggerechtshof – vooral over abortus, stemrecht en presidentiële immuniteit – hebben dit verkiezingsseizoen al centraal gestaan.
Wat zeiden de tegenstanders?
Maar de Republikeinen hekelden de voorstellen van Biden snel – en beloofden hun nederlaag te verzekeren.
Minderheidsleider in de Senaat, Mitch McConnell, deed de inspanningen van Biden bijvoorbeeld snel af als ‘ongrondwettelijk’ en waarschuwde dat hervormingen, vooral termijnlimieten, ‘dood bij aankomst’ in het Congres zouden zijn.
Andere critici zijn nog verder gegaan en hebben Biden ervan beschuldigd alleen verandering te zoeken omdat hij ideologisch gekant is tegen de huidige samenstelling van de rechtbank.
Senator Markwayne Mullin uit Oklahoma noemde de hervormingen een ‘giftige machtsgreep’. Senator Bill Cassidy uit Louisiana beschuldigde Biden ervan dat hij probeerde ‘de Amerikaanse grondwet omver te werpen omdat de resultaten je niet bevallen’.
Zelfs onder voorstanders van hervormingen was er weerstand tegen de aankondiging van Biden.
Chris Truax – een woordvoerder van de Society for the Rule of Law, een conservatieve groep – betoogt voor de nieuwssite The Hill dat hoewel er hervormingen van de rechtbanken nodig zijn, grote veranderingen alleen mogen worden doorgevoerd met een brede consensus.
‘Al het andere is een vieze poel’, schreef hij.
Ondertussen prees de Democratische senator Ed Markey, al jarenlang voorstander van rechtshervorming, de voorstellen van Biden als ‘belangrijke stappen’. Toch zei hij dat elke zinvolle hervorming de uitbreiding van het aantal rechters in het hoogste gerechtshof zou moeten omvatten – een maatregel die als politiek ambitieuzer wordt beschouwd dan de suggesties van Biden.
“Alleen dan zullen Amerikanen het Hof met eerbied en respect kunnen bezien, en niet met walging en wanhoop”, zei Markey.
Wat betekent dit voor de verkiezingen?
Uit peilingen blijkt echter dat kiezers mogelijk ontvankelijk zijn voor Bidens drang naar hervormingen.
Vorig jaar ontdekte het Pew Research Center dat de goedkeuringsscore van de rechtbank tot het laagste punt sinds 1987 was gedaald. Naar schatting 54 procent van de Amerikanen stond negatief tegenover de rechtbank. Slechts 24 procent van de Democraten had in 2023 een positief standpunt over de rechtbank, tegen 67 procent slechts twee jaar eerder.
Uit een onderzoek van de progressieve denktank Data for Progress bleek ook dat bijna driekwart van de kiezers voorstander is van termijnen. Die steun, zo voegde het eraan toe, overschrijdt de partijlijnen, waarbij een meerderheid van de Democraten, onafhankelijken en Republikeinen de hervorming steunt.
“Het is vrij duidelijk en consistent uit veel peilingen dat de publieke steun voor de rechtbank zelf is afgenomen”, zegt Keck, professor aan de Universiteit van Syracuse.
“Dus in theorie creëert het een ruimte voor een capabele politieke leider om over deze zorgen te praten.”
Ombres, een analist van juridische hervormingen, merkte op zijn beurt op dat het moeilijk zal zijn om te voorspellen hoe het electoraat op de voorstellen zal reageren.
Het is al een onconventioneel verkiezingsjaar geweest, zei hij, met een aantal wendingen: Trump werd geconfronteerd met een moordaanslag en Biden trok zich terug uit de race, allemaal in de afgelopen maand.
Maar, zo voegde hij eraan toe, beleidsmakers en pleitbezorgers moeten profiteren van de politieke wind om nu het proces van het opstellen van een hervormingspakket te beginnen.
“Denk dat trusts samen moeten komen en zeggen: ‘Dit is wat we willen'”, zei Ombres.