“Voor deze gelegenheden kies ik een mooie jurk, doe make-up op en draag parfum. Dit zijn zeldzame kansen die we tijdens de oorlog hebben verloren”, vertelde Olena Vdovichenko, een theaterbezoeker die in Kiev woont, aan DW.
Voor haar is het theater een heerlijke ontsnapping. Het is altijd bijzonder geweest – lang vóór de Russische invasie. En de dagelijkse luchtaanvallen en dreigingen met raketaanvallen deden niets af aan haar passie ervoor. In plaats daarvan evolueerde het naar een andere vorm van veerkracht. Olena ziet het als een kans om de Oekraïense creativiteit en acteurs te ondersteunen, van wie sommigen aan het front dienden en terugkeerden naar het podium.
Geen luchtalarm, alstublieft!
Maar het is moeilijker geworden om theaterkaartjes te bemachtigen. De kunstruimtes zitten vol en de nieuwe voorstellingen zijn volledig uitverkocht. Soms wachten Oekraïners drie tot vier maanden voordat ze een eerste plaats in de show krijgen. Theaters kondigen ook aan wanneer er nieuwe tickets beschikbaar zullen zijn, dus fans kunnen zichzelf eraan herinneren dat ze op een specifieke tijd en datum online moeten zijn om tickets te bemachtigen. Dit is hoe Olena de hare heeft gekregen, vertelt ze aan DW.
Zelfs als iemand het geluk heeft een kaartje te bemachtigen, bestaat het risico dat de show wordt afgebroken als mensen zich naar een schuilkelder moeten haasten. De oorlog had ook gevolgen voor de theaterroutines: er is altijd een aankondiging vóór de show, waarin mensen worden geïnstrueerd om naar de dichtstbijzijnde veilige zone te gaan als er een luchtalarm klinkt.
Als het langer dan een half uur waait, kan de show worden afgelast; iets wat Olena al heeft meegemaakt. “Je bereidt je mentaal voor op die mogelijkheid. Je merkt dat je denkt: ‘Laat er alsjeblieft geen alarm afgaan, zodat we in alle rust van de show kunnen genieten.'”
Een blockbuster in oorlogstijd
“The Witch of Konotop” is een donkere muzikale komedie, gebaseerd op de 19e-eeuwse Oekraïense roman van Hryhorii Kvitka-Osnovianenko, die een oorlogsfenomeen werd. Het speelt zich af in de stad Konotop in het noordoosten van Oekraïne en vertelt het verhaal van hoe lokale bewoners een heksenjacht organiseerden en vrouwen de schuld gaven van de droogte. Dit alles vindt plaats tegen de militaire dreiging van het imperiale Rusland in.
In de begindagen van de Russische invasie van Oekraïne in 2022 verscheen er een video waarin een vrouw tegen een Rus zei die op een tank zat: ‘Weet je wel waar je bent? Je bent in Konotop. Elke andere vrouw hier is een heks. ” Sprekend voor de camera voegde ze eraan toe dat de soldaat vervloekt zou worden met impotentie.
De regisseur van het stuk, Ivan Uryvskiy, vertelt DW dat heksen speciaal zijn in de Oekraïense cultuur. “Ze komen vaak voor in de Oekraïense literatuur. Elke heks is anders in elk stukje Oekraïense klassieke literatuur. Het is een hele cultuurlaag.”
Het is dus geen verrassing dat deze show over heksen viraal is gegaan op TikTok en jonge mensen aantrekt.
“Mensen zeggen gekscherend dat ze me haten als ik ze vertel dat ik ‘The Witch of Konotop’ twee keer heb gezien. Omdat ze het al maanden zonder succes proberen”, herinnert Olena zich. Het is bijna onmogelijk om online kaartjes te kopen voor deze show, terwijl degenen die ze aan de kassa probeerden te kopen soms al om 05.00 uur in de rij moesten staan.
Uryvskiy heeft inmiddels de status van theatrale rockster verworven, met de mystieke wereld die hij op het podium creëerde: minimalistische, zwart-wit en ironische dialogen. “Cultuur is altijd belangrijk, maar in tijden van oorlog is het vooral cruciaal. De Oekraïense cultuur is altijd bedreigd, altijd naar de achtergrond geduwd. Door de geschiedenis heen heeft Rusland altijd geprobeerd deze uit te wissen, af te schaffen of te verbieden. Niettemin is de Oekraïense cultuur rijk en het ontdekken waard is van ons theater en de presentatie ervan in het land en over de hele wereld, vooral tijdens de oorlog, is van vitaal belang”, legt Uryvskiy uit.
“Stem van het moderne Oekraïne”
Dus werd “The Witch of Konotop” zelfs opgevoerd tijdens de internationale vredestop in Zwitserland in juni van dit jaar, waar de acteurs optraden voor de afgevaardigden.
Yevhen Nyshchuk, voormalig minister van Cultuur van Oekraïne en algemeen directeur van het Ivan Franko Nationaal Theater in Kiev, waar het stuk wordt opgevoerd, omschreef haar als ‘de stem van het moderne Oekraïne’.
De terugkeer van cultuur uit Rusland
“Dit maakt deel uit van het fenomeen van de terugkeer van de Oekraïense cultuur uit Rusland”, zegt dr. Mayhill Fowler, universitair hoofddocent geschiedenis aan de Stetson Universiteit, gespecialiseerd in de culturele geschiedenis van Rusland, Oekraïne en Oost-Europa. Ze merkt op dat “als onderdeel van de Sovjet-Unie in de 19e eeuw veel Oekraïense toneelstukken werden geschreven onder het juk van het Russische rijk”, en voegt eraan toe dat dit “een kans is om een nieuw hoofdstuk in de Oekraïense culturele geschiedenis te schrijven.”
Door de geschiedenis van Oekraïne heen is het theater altijd een plek geweest waar mensen in moeilijke tijden naartoe gingen. Fowler wijst erop dat de beroemde Oekraïense theaterregisseur Les Kurbas in 1920, te midden van hongersnood en de onrust van de Russische Burgeroorlog, het toneelstuk “Macbeth” van William Shakespeare opvoerde. Fowler voegt eraan toe dat het Oekraïense publiek in 1943, tegen de achtergrond van de opkomst van het nazisme, voor het eerst een andere iconische regel van Shakespeare, ‘To be or not to be’ uit ‘Hamlet’, in hun eigen taal hoorde.
Snel vooruit naar juni 2024, toen het eerste Oekraïense Shakespeare Festival plaatsvond in Ivano-Frankivsk, West-Oekraïne. “Oorlog is ontmenselijkend, en Shakespeare is fundamenteel humaniserend. Het herinnert ons eraan dat we menselijk zijn”, citeert Fowler de organisator van het Shakespeare Festival, Iryna Chuzhynova.
In Charkov, de op één na grootste stad, gelegen nabij de Russische grens en onder voortdurende beschietingen, gaan theatervoorstellingen ondergronds door in metrostations.
Een succesvolle theaterscène in Oekraïne is geen terugkeer naar de normaliteit die de Oekraïners ooit kenden. Het gevaar en de chaos van oorlog bestaan nog steeds. Het is “een van de vele manieren om met oorlog om te gaan”, benadrukt Fowler.
Bewerkt door Brenda Haas