Het is geen geheim dat veroudering het geheugen kan aantasten. Namen, gebeurtenissen en algemene tijdlijnen kunnen na verloop van tijd een beetje wazig worden, zelfs als bij iemand niet de diagnose dementie of een andere neurologische ziekte is gesteld. Maar nieuw onderzoek suggereert dat het vermogen om aanzienlijke stukken muziek te onthouden zelfs tot op hoge leeftijd kan voortduren. De bevindingen, deze week gepubliceerd in het tijdschrift PLoS AANGoed, benadrukken de unieke verbindingen die mensen maken met muzikale geluiden en kunnen dienen als bouwsteen om patiënten met neurodegeneratieve aandoeningen te helpen nieuwe herinneringen te creëren.
De auteurs van het onderzoek rekruteerden 90 gezonde deelnemers in de leeftijd van 18 tot 86 jaar die het Newfoundland Symphony Orchestra in St. John’s in Canada. De deelnemers werden apart genomen en gevraagd te luisteren naar het orkest dat drie verschillende composities speelde, één van WA Mozart en twee gloednieuwe, experimentele stukken die speciaal voor de studio waren geschreven. Een aparte kleinere groep deelnemers bekeek een video van het optreden. Voorafgaand aan elk stuk voerde het orkest een prominent thema uit dat in elk muziekstuk aanwezig was. Luisteraars werd gevraagd zich dat thema te herinneren. Toen het stuk in zijn geheel werd gespeeld, werd aan de luisteraars gevraagd om telkens wanneer ze een bepaald thema hoorden op een knop te drukken. Uiteindelijk konden de tachtigjarige deelnemers de proefpersonen in ongeveer hetzelfde tempo nauwkeurig identificeren als hun tienergenoten.
“Over het geheel genomen vinden we geen hoofdeffect van leeftijd wanneer we worden belast met themaherkenning in een muziekstuk, noch enige significante interactie van leeftijd met bekendheid, omgeving of muzikale training”, schrijven de onderzoekers.
De thema’s van Mozart werden even goed onthouden, ongeacht leeftijd of muzikale achtergrond
Het experiment probeerde te zien hoe mensen van verschillende leeftijden het deden bij het oproepen van muziek met verschillende niveaus van bekendheid en tonaliteit. De eerste compositie, beroemd door Mozart Eine kleine Nachtmuziek, werd zowel als bekend beschouwd (omdat de meeste luisteraars het kunnen herkennen) als als tonaal omdat het algemene regels volgt, zoals een hiërarchie gebaseerd op de chromatische toonladder, vaak geassocieerd met traditionele klassieke muziek. De onderzoekers gaven opdracht voor twee andere composities van de Newfoundland School of Music. Het eerste stuk, genaamd “Pirate Waltz”, had een aangenaam maar nieuw “tonaal” geluid. Voor het tweede stuk, genaamd ‘Unexpectedly Absent’, gingen de muzikanten een andere kant op en creëerden doelbewust atonale geluiden die verontrustend waren en de tropische regels en grenzen van klassieke muziek te boven gingen.
De deelnemers kregen drie keer de belangrijkste muzikale thema’s te zien die bij elk stuk hoorden, voordat ze naar de compositie in zijn geheel luisterden. In alle drie de gevallen werd het thema eerst door het hele orkest uitgevoerd en vervolgens afzonderlijk gespeeld door een solist op één instrument. Luisteraars kregen de opdracht om het thema gedurende de hele voorstelling te identificeren, ongeacht of het op een of meer instrumenten werd uitgevoerd.
Over het geheel genomen herinnerden de deelnemers zich de thema’s van het Mozart-stuk veel beter dan de andere twee composities, wat erop wijst dat het vertrouwdheidsaspect van de muziek een sleutelrol kan spelen in het geheugen. Toen Mozart uit de analyses werd verwijderd, waren de deelnemers, ongeacht hun leeftijd, beter in het herinneren van thema’s uit de tonale ‘Piraatwals’ dan het atonale ‘Onverwacht afwezig’.
“De afwezigheid van een leeftijdseffect levert bemoedigend bewijs dat verschillende muzieksignalen cognitieve ondersteuning kunnen stimuleren, waardoor de codering en latere herkenning worden verbeterd”, schrijven de onderzoekers. “Betere prestaties in milieu- versus laboratoriumomgevingen ondersteunen de uitbreiding van ecologische studies in het veld.”
Muzikale melodieën kunnen fungeren als ‘cognitieve steigers’ om sterke herinneringen op te bouwen
De onderzoeker is van mening dat een deel van de verklaring waarom luisteraars thema’s in het werk van Mozart nauwkeurig konden identificeren, iets te maken heeft met de emoties die thema’s in bepaalde muziek bij mensen kunnen opwekken. De meeste deelnemers aan het onderzoek hadden de uitvoering ooit in het verleden gehoord en die uitvoering uit het verleden was diep in hun geheugen gecodeerd. De auteurs van het artikel zeggen dat deze bevindingen wijzen op de mogelijkheid om muziek te gebruiken als een soort ‘cognitieve steiger’ of muzikaal hulpmiddel dat mensen helpt nieuwe herinneringen op te bouwen en op te slaan.
“Deze studie ondersteunt verder het gebruik van muziek, vooral als cognitief onderhouds- en trainingsmedium bij ouderen, en biedt bewijs dat leeftijd geen invloed heeft op het herkenningsgeheugen in een luistersituatie in de echte wereld”, merken de onderzoekers op. “Dienovereenkomstig zou muziekherkenning kunnen worden beschouwd als een kracht waarop andere aspecten van het geheugen in een revalidatieomgeving kunnen worden geplaatst.”
In theorie suggereert onderzoek dat nieuwe woorden of concepten in de loop van de tijd gemakkelijker kunnen worden onthouden als ze worden gecombineerd met een bekend muzikaal geheugen. Die analyse lijkt ook enige geloofwaardigheid te geven aan leraren in het basisonderwijs over de hele wereld, die al generaties lang muziek en liedjes integreren met leren. Het zou ook kunnen helpen verklaren waarom deze schrijver nog steeds een enigszins vals deuntje in zijn hoofd zingt wanneer hij zich het alfabet herinnert.