“People. For Sale” is de titel van een toneelstuk van de Roemeense toneelschrijver en theaterregisseur Carmen Lidia Vidu over een weinig bekend hoofdstuk in de Duits-Roemeense betrekkingen waarin de West-Duitse regering de vrijheid van ongeveer 220.000 etnische Duitse Roemenen kocht van de Roemeense communistisch regime tussen 1969 en 1989.
Het Duitse Staatstheater Timisoara (DSTT) bracht het stuk naar Duitsland en voerde het op in Berlijn en de zusterstad van Timisoara, Karlsruhe.
“Deze overeenkomst is uniek in de recente Europese geschiedenis”, vertelde directeur Carmen Lidia Vidu aan DW.
Mensen wisselden geld en goederen uit
Etnische Duitsers, bekend als Transsylvanische Saksen en Banatiaanse Zwaben, kwamen in de twaalfde en late zeventiende eeuw naar het gebied van het huidige Roemenië.
Tijdens het 24-jarige bewind van Nicolae Ceausescu (1965–1989) wilden veel van deze etnische Duitsers ontsnappen aan de armoede en onderdrukking van de communistische dictatuur en naar West-Duitsland verhuizen.
Het regime in Boekarest realiseerde zich het potentieel en verkocht zijn Duitse minderheid effectief aan West-Duitsland voor hard geld. De details van het contract en de omvang van deze mensenhandel kwamen pas ruim twintig jaar na de ineenstorting van het communisme aan het licht.
Geheime onderhandelingen in Keulen en Boekarest
Namens de West-Duitse regering werkte de christen-democratische parlementariër Heinz Günther Hüsch, die al zijn contacten met de Securitate – de Roemeense geheime politie uit het communistische tijdperk – zorgvuldig geheim hield.
Boekarest benadrukte dat de overeenkomst geheim zou blijven en dreigde herhaaldelijk de onderhandelingen te beëindigen.
Hüsch, die in oktober 2023 stierf, had regelmatig ontmoetingen met functionarissen van de Securitate, hetzij in de Roemeense hoofdstad, hetzij in Keulen, om te onderhandelen over het aantal Roemeense Duitsers dat jaarlijks Roemenië zou mogen verlaten en over het bedrag dat Bonn, de zetel van de Westerse De Duitse regering zou Boekarest betalen.
Duitsland betaalde ongeveer 2 miljard DM voor de hervestiging van etnisch Duitse Roemenen
Het bedrag van de betaling voor elke Roemeense Duitser varieerde in de loop van de tijd en werd grotendeels door Boekarest bepaald op basis van de vaardigheden en kwalificaties van de persoon. Hoewel het definitieve bedrag nooit bekend is gemaakt, wordt geschat dat West-Duitsland Roemenië ongeveer 2 miljard DM heeft betaald (ongeveer 1 miljard euro of 1,07 miljard dollar in hedendaagse termen).
Dit kwam bovenop de talrijke leningen en goederen die het Ceausescu-regime in ruil daarvoor eiste, zoals limousines, medische technologie en avondluisteraars.
Profiteren van de ellende van mensen
Maar daar bleef het niet bij: etnische Duitsers die naar Duitsland wilden verhuizen, werden gedwongen steekpenningen te betalen aan Sekuritat-functionarissen om de papieren te krijgen die ze nodig hadden om Roemenië te verlaten.
Het geld moest in vreemde valuta zijn, hoewel het voor Roemeense burgers ten strengste verboden was dergelijk geld in bezit te hebben. Als gevolg hiervan moesten velen lenen van vrienden en familieleden in Duitsland. Dan waren er mensen die beloofden het proces te versnellen – of het in ieder geval niet te saboteren – in ruil voor hard geld.
De geschiedenis tot leven brengen op het podium
Regisseur Carmen Lidia Vidu werd beroemd in haar geboorteland Roemenië met documentaires over de bloedige omverwerping van het communistische regime in Roemenië in 1989, steden en dorpen tijdens de dictatuur van Ceausescu, en de hoop en problemen van de hedendaagse jeugd. Haar producties zijn multimediaal.
“People. For Sale” is gebaseerd op uitgebreid onderzoek in de archieven van Securitate, interviews met historici en inlichtingendeskundigen, de West-Duitse hoofdonderhandelaar Heinz Günther Hüsch en Securitate-functionaris Stelian Andronic.
Vidu sprak ook met Roemeense Duitsers die er zelf direct bij betrokken waren. Fragmenten uit deze interviews en televisiedocumentaires uit het Ceausescu-tijdperk zijn in het stuk geïntegreerd.
De familie van Hüsch en enkele etnische Duitsers die naar Duitsland kwamen, praten ook in videoclips of live over dit donkere hoofdstuk in de Duits-Roemeense betrekkingen.
Het stuk belicht ook het lot van mensen die legaal zijn geëmigreerd of zijn gevlucht. Eén personage vertelt bijvoorbeeld hoe zijn vader stikte toen hij in een tank uit Roemenië probeerde te ontsnappen.
Lange termijn impact van de deal
Moeten we onderhandelen met dictators? Hoeveel is een mensenleven waard? Kunnen mensen gered worden als ze als koopwaar worden behandeld? Betekenden de overeenkomsten van Bonn en Boekarest de doodsklok voor ongeveer 800 jaar Duitse cultuur in Roemenië? Hoe verging het de Roemeense Duitsers in hun nieuwe land? Welke invloed had hun vertrek op hun etnisch Duitse buren en familieleden die in Transsylvanië en de Banat bleven? Deze en andere vragen komen aan bod in Vidu’s toneelstuk.
Vidu twijfelt er niet aan dat Hüsch de beste belangen van deze etnische groep voor ogen had. “Heinz Günther Husch wilde deze mensen heel graag helpen”, vertelde ze aan DW. “Ik werd geraakt door zijn menselijkheid.”
Uitdagingen bij optreden in het buitenland
“Op tournee gaan in het buitenland is een uitdaging – zowel voor DSTT als waarschijnlijk voor elke andere minderheidstheatergroep – omdat je thuis maar een beperkt publiek hebt”, vertelde Lucian Varsandan, de manager van het ensemble, aan DW.
Varsandan vertelde dat het optreden in Duitsland vooral bijzonder was voor de groep, die benieuwd was hoe het Duitse publiek op het thema zou reageren.
Grote belangstelling voor de discussie na de voorstelling
Veel toeschouwers in zowel Roemenië als Duitsland zouden zich aangetrokken kunnen voelen tot Vidu’s optreden omdat zij of hun familieleden uit Roemenië komen.
De show was een doorslaand succes in Duitsland en de vraag naar kaartjes in Karlsruhe was zo groot dat er extra zitplaatsen moesten worden gehaald. De show in Berlijn op 14 juni was uitverkocht ondanks het feit dat deze samenviel met de start van het Duitse EK 2024.
In Berlijn – maar ook in Karlsruhe en Timisoara – was er grote belangstelling voor de discussies na de optredens. Roemeense Duitsers in het publiek vertelden hun verhaal, terwijl mensen die destijds niets met de gebeurtenissen te maken hadden, vragen hadden en meer wilden weten.
Zowel de voorstelling als de discussie benadrukten de voortdurende pijn die wordt ervaren door degenen die hun huis en hun wortels verloren toen ze Roemenië verlieten. In Berlijn deelde televisiejournalist Hani Husch, dochter van de hoofdonderhandelaar van West-Duitsland, haar herinneringen aan de betrokkenheid van haar vader en haar blijvende interesse in zowel het onderwerp als Roemenië.
“In zekere zin”, aldus manager Varsandan, “was de discussie na het optreden een voortzetting van het optreden zelf.”
Dit artikel is oorspronkelijk in het Duits gepubliceerd.