Iran en Zweden hebben zaterdag gevangenen geruild, waarmee een einde kwam aan een patstelling die verlichting bracht voor gezinnen, maar ook zorgen over de capitulatie voor de praktijk van Teheran om buitenlanders te gijzelen op basis van verzonnen beschuldigingen om concessies af te dwingen.
Iran heeft de 33-jarige Johan Floderus, een diplomaat van de Europese Unie en Zweeds staatsburger die in april 2022 in Teheran werd gearresteerd, vrijgelaten, evenals Saeed Azizi, een dubbele nationaliteit die in 2023 werd gearresteerd, zei de Zweedse premier.
“Ik ben blij om aan te kondigen dat Johan Floderus en Saeed Azizi nu in het vliegtuig naar Zweden zitten en binnenkort herenigd zullen worden met hun families”, zei premier Ulf Kristersson op sociale media.
In ruil daarvoor bevrijdde Zweden Hamid Nouri, een Iraanse rechterlijke functionaris die door een Zweedse rechtbank tot levenslang was veroordeeld wegens marteling, oorlogsmisdaden en de massa-executie in 1988 van 5.000 dissidenten die zonder vorm van proces naar de galg waren gestuurd.
Kazem Gharibabadi, vice-minister van Justitie en secretaris-generaal van de Iraanse Hoge Raad voor de Mensenrechten, kondigde de vrijlating aan in een bericht op X en zei dat hij blij was te kunnen melden dat de heer Nouri “vrij was en binnen een paar uur terugkeerde naar Iran”.
De uitwisseling werd gecoördineerd met de hulp van Oman, volgens een verklaring gepubliceerd door het staatspersbureau van Oman. Gevangenen van beide kanten werden daarheen gebracht voordat ze naar hun thuisland vertrokken.
Een familielid van de heer Floderus zei dat de jonge diplomaat zaterdagmiddag vanuit Oman onderweg was naar Europa.
Het nieuws werd verwelkomd door de families van de Zweden, maar ook door hoge functionarissen die de zaken op de voet hebben gevolgd.
“Verheugd over het nieuws dat onze Zweedse collega Johan Floderus en zijn landgenoot Saeed Azizi zijn vrijgelaten uit ongerechtvaardigde Iraanse detentie”, aldus voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen.
De Europese Unie en Zweden hielden de arrestatie van de heer Floderus in Teheran in april 2022 geheim totdat de New York Times in 2023, meer dan 500 dagen later, het nieuws over zijn detentie bekendmaakte.
Maar de ruiltransacties, met name de Zweedse vrijlating van de heer Nouri, leidden ook tot woede en bezorgdheid over het belonen van Iran voor zijn systematische arrestatie van buitenlanders op verzonnen beschuldigingen, meestal van spionage of andere politieke misdaden, om concessies af te dwingen van westerse landen.
Buiten Iran is de zaak van Mr. Nourija werd ten tijde van zijn veroordeling geprezen als een historische rechtszaak van grensoverschrijdende gerechtigheid, waarin oorlogsmisdadigers buiten hun eigen grenzen kunnen worden gearresteerd en veroordeeld op beschuldiging van misdaden tegen de menselijkheid. Mensenrechtenadvocaten zeiden destijds dat zijn zaak de weg vrijmaakte voor de aanklacht tegen functionarissen uit landen als Syrië, Soedan en Rusland die beschuldigd zijn van oorlogsmisdaden.
De heer Nouri was gerechtsdeurwaarder in de Gohardasht-gevangenis in de buurt van Teheran, waar tijdens de zuivering van 1988 5.000 mensen werden geëxecuteerd. Hij stelde een namenlijst op voor de zogenaamde doodscommissie van drie functionarissen, waaronder de toekomstige president Ebrahim Raisi. Vervolgens begeleidde hij de geblinddoekte gevangenen uit hun cel naar de commissiekamer en vervolgens naar de galg na het vonnis.
Zaterdag waren familieleden van zowel deze slachtoffers als tientallen anderen van over de hele wereld die in Iraanse hechtenis bleven verontwaardigd over de woordenwisseling, waarbij velen hun frustraties via de sociale media uitten. Een aantal van degenen die nog steeds in de gevangenis zitten, zoals Ahmadreza Djalali, een wetenschapper die ter dood is veroordeeld op basis van duistere beschuldigingen van spionage en het helpen van Israël bij het vermoorden van kernwetenschappers, zijn Zweedse staatsburgers. De heer Djalali ontkende de aantijgingen tegen hem.
“Dit is meer dan schokkend”, zegt Mariam Claren, dochter van Nahid Taghavia, een Duits-Iraanse dubbele nationaliteit die de afgelopen vier jaar gevangen heeft gezeten in Teheran. ‘Hamid Nouri was verantwoordelijk voor massamoorden op politieke gevangenen in de jaren tachtig. Hij werd veroordeeld in een onafhankelijk en eerlijk proces in Zweden.”
Richard Ratcliffe, wiens vrouw Nazanin Zaghari-Ratcliffe, een Brits-Iraanse liefdadigheidswerker, zes jaar in de gevangenis in Iran heeft doorgebracht op grond van verzonnen politieke beschuldigingen, benadrukte de complexiteit van dergelijke ruiltransacties.
“Ik ben heel blij voor Johan en zijn familie, en ook voor Saeed”, zei hij. “Ze verdienden dit allemaal niet. Maar ik ben radeloos voor Ahmadreza en alle anderen die nog over zijn. Niets aan gijzelaarsdiplomatie is eerlijk.”
Olivier Vandecasteele, een Belgische hulpverlener die samen met de heer Floderus een tijdlang in Teheran gevangen zat voordat hij vorig jaar bij een nieuwe gevangenenruil werd vrijgelaten, zei dat het een somber moment was dat hij maar al te goed kende.
‘Als gijzelaars worden vrijgelaten, is er altijd een mengeling van vreugde en pijn’, zei hij. ‘Als sommigen worden vrijgelaten, betekent dit dat anderen dat niet zijn. We weten dat gezinnen die nog steeds op hun dierbaren wachten vandaag een heel bitterzoet moment beleven.”
Een gevangenenruil zal ook niet helpen de duizenden Iraniërs die de regering ten onrechte en vaak op brute wijze gevangen zet.
Voor Iran betekent de terugkeer van Mr. Nouri uit Zweden, een grote speler. Hij werd in 2019 door zijn voormalige zwager naar Zweden gelokt in samenwerking met deskundigen op het gebied van internationaal recht en de families van de slachtoffers. Hij werd bij zijn landing in Stockholm gearresteerd op grond van de zelden gebruikte doctrine van universele jurisdictie, die de autoriteiten van elk land de bevoegdheid geeft om iedere persoon die verdacht wordt van ernstige schendingen van het internationaal recht die naar hun grondgebied reist, te arresteren en te berechten.
Een Zweedse rechtbank achtte hem schuldig aan oorlogsmisdaden en veroordeelde hem in 2022 tot levenslang, en ging bij zijn vrijlating in beroep tegen zijn straf.
Vivian Nereim bijgedragen rapportage uit Riyadh, Saoedi-Arabië en Farnaz Fassihi Vanuit New York.