Terwijl de Verenigde Staten zich voorbereiden op een nieuwe tweezijdige strijd om het presidentschap – Joe Biden versus Donald Trump – heeft Mexico zijn noordelijke buurman overschaduwd wat betreft gendergelijkheid in de regering.
Tegenwoordig bezetten vrouwen de helft van de zetels in het Mexicaanse parlement – grofweg het dubbele van het percentage in het Amerikaanse Congres. Vrouwen staan aan het hoofd van het Mexicaanse Hooggerechtshof en de centrale bank. Terwijl de Verenigde Staten een recordaantal van twaalf gouverneurs hebben, zal Mexico er binnenkort dertien hebben, waaronder vier die de verkiezingen van zondag hebben gewonnen.
Vrouwelijke politici en activisten lobbyen al jaren om partijen te dwingen quota voor vrouwelijke kandidaten vast te stellen. Net als in andere delen van Latijns-Amerika, toen in de jaren tachtig en negentig een golf van autoritaire regeringen instortte, brachten activisten het idee naar voren dat echte democratie de gelijke deelname van vrouwen betekende.
Er worden hier zoveel hoge overheidsfuncties bekleed door vrouwen dat gender geen groot probleem was in de presidentiële race. Er was uiteraard erkenning voor het historische karakter van de campagne. De slogans van Sheinbaum waren onder meer: ”Het is tijd voor vrouwen”; Gálvez zei dat ze de ‘eierstokken’ heeft om de georganiseerde misdaad te bestrijden. Toch leek het in niets op het gevoel van verwachting dat gepaard ging met het presidentiële bod van Hillary Clinton in 2016.
“Voor de meerderheid van de bevolking is de genderkwestie op zichzelf niet zo belangrijk”, zegt Lorena Becerra, een vooraanstaand enquêteur. “We hebben het idee al overgenomen dat de volgende president een vrouw zal zijn.”
Hoe Mexicaanse vrouwen een politieke revolutie leidden
De huidige president van Mexico, Andrés Manuel López Obrador, schiep in 2000 een precedent toen hij burgemeester van Mexico-Stad werd: het kabinet dat hij benoemde was half mannelijk, half vrouwelijk. Hij nodigde Sheinbaum, een milieuingenieur, uit om zijn milieusecretaris te worden.
Het was het begin van een tijdperk van grote winst voor vrouwen in de politiek.
Mexico heeft zijn kieswetten herzien toen het overging van een eenpartijstaat naar een democratie. Een coalitie van vrouwelijke politici, activisten, advocaten en academici oefende druk uit op het Congres om quota voor vrouwelijke kandidaten in het Congres in te voeren. Eerst werden ze vastgesteld op 30 procent, vervolgens op 40 en vervolgens op 50.
In 2019 heeft Mexico een ingrijpende grondwetswijziging aangenomen die ‘pariteit in allen’ tot stand bracht: kandidaturen voor alle gekozen ambten en de hoogste uitvoerende en rechterlijke posities.
Geen enkel lid van het Congres stemde tegen. Vrouwelijke politici schilderden mannen die zich verzetten tegen positieve discriminatiemaatregelen af als dinosaurussen. Het is politiek te duur geworden om zich tegen dergelijke initiatieven te verzetten.
Op het moment dat het amendement werd aangenomen, was Lopez Obrador president en werd Scheinbaum, zijn beschermeling, zelf burgemeester van Mexico-Stad.
“Genderquota en het pariteitsamendement vormen een heel belangrijke context waarin de politieke participatie van vrouwen wordt genormaliseerd en waarin partijen worden gedwongen vrouwen als kandidaten te beschouwen en te waarderen”, zegt Jennifer Piscopo, hoogleraar gender en politiek aan de Royal Holloway University in Londen.
Maar het aannemen van de wet was niet genoeg. Tijdens de democratische transitie heeft Mexico sterke instellingen opgericht om de kieswetten te interpreteren en te handhaven. Het National Electoral Institute heeft partijen opgejaagd om ervoor te zorgen dat ze een gelijk aantal vrouwelijke kandidaten opstellen. Politici die seksistische opmerkingen hebben gemaakt over vrouwelijke rivalen, kunnen worden uitgesloten van de mogelijkheid om zich zelf kandidaat te stellen.
“Het implementatieverhaal is erg belangrijk”, zei Piscopo. De Verenigde Staten daarentegen hebben geen vergelijkbaar federaal verkiezingsapparaat, dat grotendeels onder toezicht staat van lokale overheden.
Sheinbaum werd voor het eerst gezien als een beschermeling van Lopez Obrador
Het geslacht van Sheinbaum heeft niet veel ophef veroorzaakt, deels omdat haar politieke carrière zich heeft ontwikkeld in de schaduw van Lopez Obrador. Tijdens de campagne benadrukte Shenbaum dat zij het beleid van een volksleider zal voortzetten.
“Het is haar loyaliteit, haar nabijheid tot hem, het feit dat hij absoluut vertrouwen in haar heeft, en niet dat ze een vrouw is”, zegt Carlos Heredia, een econoom en politiek analist.
Noch Sheinbaum, noch Gálvez concentreerden hun platforms op vrouwenkwesties.
Consuelo Bañuelos, een mensenrechtenactivist in de staat Nuevo Leon, zei dat de kandidaten geen ongemak willen veroorzaken in een samenleving die nog steeds doordrenkt is van machismo.
“Het woord ‘inclusie’ is beangstigend. De term ‘genderperspectief’ is beangstigend. Het woord ‘geslacht’ is eng’, zei ze. “Dus waarom zou je veren ruches als dat niet nodig is?”
Becerra, de enquêteur, zegt dat kiezers vrouwelijke kandidaten nog steeds anders beoordelen dan mannen. Ongeveer 25 procent van de tijdens de presidentiële campagne ondervraagde kiezers zei bijvoorbeeld dat het voor een vrouw moeilijker zou zijn om problemen op het gebied van de veiligheid of de georganiseerde misdaad op te lossen. Er was vrijwel geen verschil in zaken als gezondheid of economie.
Maar het was moeilijk in te schatten of het geslacht van Sheinbaum de verkiezingen hielp of schaadde, omdat haar belangrijkste concurrent ook een vrouw was. De enige man in de race, Jorge Álvarez Máynez, de kandidaat van een kleine centrumlinkse partij, kreeg 11 procent van de stemmen.
Feministen bekritiseren Sheinbaum op het gebied van vrouwenkwesties
Terwijl feministen opgetogen waren over het vooruitzicht dat Mexico een vrouwelijke president zou kiezen, zeggen sommigen dat Sheinbaum weinig heeft gedaan om de vrouwenkwesties vooruit te helpen.
Als burgemeester bekritiseerde ze grote demonstraties in 2019 om te protesteren tegen geweld tegen vrouwen, nadat sommige deelnemers ramen hadden ingegooid en monumenten hadden beklad. Ze beloofde echter dat het terugdringen van vrouwenmoord een prioriteit zou worden.
In 2021 bezette een groep vrouwen het centrale plein in Mexico-Stad en richtte een standbeeld op van een meisje met opgeheven vuist. Ze doopten de locatie om tot ‘Plaza of Fighting Women’, ter ere van de activisten die strijden tegen vrouwenmoord en op zoek gaan naar tienduizenden slachtoffers van gedwongen verdwijningen.
Sheinbaum verzette zich tegen hun inspanningen en probeerde tevergeefs een minder politiek geladen standbeeld op te richten ter ere van inheemse vrouwen.
“Ze heeft dat incident onhandig aangepakt, met absolute afwijzing, een directe aanval op ons”, zegt Marcela Guerrero, een van de activisten die het standbeeld installeerde. “We zien geen hoopvolle toekomst.”
Hoewel López Obrador van links naar voren kwam, heeft hij een gespannen relatie met feministen gehad, waarbij hij zijn conservatieve tegenstanders ervan beschuldigde hun protesten te infiltreren. Hij maakte feministen boos door een bondgenoot te verdedigen die zich kandidaat stelde voor de gouverneur van de staat Guerrero, Félix Salgado Macedon, nadat hij naar verluidt vrouwen seksueel had misbruikt. (Salgado Macedonio ontkende de beschuldigingen; hij werd uiteindelijk gediskwalificeerd wegens schendingen van de campagnefinanciering.)
Sabina Berman, een schrijver en feministe die de partij van Moreno López Obrador steunt, zei dat hij aanvankelijk traag het belang van de vrouwenbeweging inzag. Maar door Sheinbaum te steunen als presidentskandidaat van zijn partij, zei ze, liet hij zien hoe hij veranderd was.
“Als gevolg daarvan realiseerde de oppositie zich dat gender er bij deze verkiezingen toe deed, dat het een doorslaggevend element was”, zei ze. “En dus waren ze ook op zoek naar een vrouwelijke kandidaat.”
Berman hoopt dat de verkiezing van Sheinbaum een keerpunt zal zijn.
‘In elk huishouden, in elk klaslokaal in het hele land zal het idee dat de vrouw bestaat om de man te dienen en te plezieren, afbrokkelen’, zei ze.
Ríos rapporteerde vanuit Monterrey, Mexico. Paulina Villegas uit Mexico-Stad heeft bijgedragen aan dit rapport.