Begin augustus 2023 merkte een imker in de buurt van de haven van Savannah, Georgia, vreemde activiteit rond zijn bijenkorven op. Iets jaagde op zijn bijen. Het was een vliegend insect, groter dan een geel jasje, meestal zwart van kleur met felgele poten. Het wezen bleef bij de ingang van de bijenkorf hangen, ving een honingbij tijdens de vlucht en slachtte hem af voordat hij ervandoor ging met de thorax van de bij, het vlezigste deel.
“Hij hield pas sinds maart bijen… maar hij wist genoeg om te weten dat er iets mis was met dit ding”, zegt Lewis Bartlett, een evolutionair ecoloog en bijenexpert aan de Universiteit van Georgia, die hielp met het onderzoek. Bartlett had deze bijenjagers eerder gezien, tijdens zijn doctoraatsstudie in Engeland tien jaar eerder. De gevreesde geelpoothorzel is aangekomen in Noord-Amerika.
Inheems in Afghanistan, Oost-China en Indonesië, de geelpoothorzel, Vespa velutina, heeft zich de afgelopen twintig jaar verspreid naar Zuid-Korea, Japan en Europa. Wanneer een horzel een nieuw territorium binnendringt, jaagt hij op bijen, hommels en andere kwetsbare insecten. Eén geelpoothorzel kan op één dag wel tien bijen doden. Het kan kolonies decimeren door bijen ervan te weerhouden te foerageren. “Er mag niet mee worden geknoeid”, zegt bijenonderzoeker Gard Otis, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Guelph in Canada.
De geelpoothorzel is zo destructief dat hij het eerste insect was dat op de zwarte lijst van invasieve soorten van de Europese Unie terechtkwam. In Portugal is de honingproductie in sommige delen van het land sinds de komst van de horzels met ruim 35 procent gedaald. Franse imkers hebben gemeld dat op sommige plaatsen 30 tot 80 procent van de honingbijkolonies is uitgeroeid, wat de Franse economie naar schatting 33 miljoen dollar per jaar kost.
Al die vernietiging is terug te voeren op één enkele meerparende koningin die vóór 2004 in de haven van Bordeaux, Frankrijk, aankwam in een lading bonsaipotten uit China. Tijdens haar eerste voorjaar bouwde ze een nest, bracht arbeiders groot en legde eieren. Tegen de herfst zijn waarschijnlijk honderden pas bevruchte koninginnen vertrokken en hebben ze overwinteringsplaatsen gevonden, waardoor de cyclus in de lente opnieuw wordt gestart. Dankzij de vasthoudendheid van de horzel – dat is de Diana Nyad van invasieve sociale wespen – kon hij in slechts twintig jaar de grenzen van Frankrijk oversteken naar Spanje, Portugal, Italië, België, Duitsland, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland, en zo ver als 100 kilometer per jaar.
Vermoedelijke verstekeling
Terwijl de horzel zich over Europa verspreidde, vroegen wetenschappers in Noord-Amerika zich af wanneer hij hun kant van de Atlantische Oceaan zou bereiken. Koninginnen overwinteren soms in kratten en containers, waardoor ze op schepen kunnen worden geladen en over lange afstanden kunnen worden vervoerd. In 2013 waarschuwden onderzoekers dat een invasie van geelpoothorzels, waar dan ook langs de oostkust van de VS, het potentieel zou hebben om zich over het land te verspreiden.
Na de eerste waarneming afgelopen zomer drong de Georgische landbouwcommissaris er bij mensen op aan om horzels en nesten te melden en waarschuwde hij dat de geelpoothorzel een bedreiging zou kunnen vormen voor de 73 miljard dollar kostende landbouwindustrie van de staat. Amerikaanse boeren verbouwen meer dan honderd verschillende gewassen, waaronder appels, bosbessen en watermeloenen, die afhankelijk zijn van bestuivers. Georgia produceert massaal honingbijen en verzendt ze naar het noorden om voorjaarsgewassen, zoals de bosbessen uit Maine, op gang te brengen voordat lokale bestuivers wakker worden.
Nog geen twee weken nadat de eerste horzel werd opgemerkt, vonden wetenschappers een nest in een boom op 25 meter hoogte. Tijdens een nachtoperatie, terwijl de horzels in rust waren, klom de chirurg op het nest, besproeide het met insecticide en sneed het open. Slechts een kwart van het volledige nest had de grootte van een menselijke torso, en het Georgia Department of Agriculture toonde het stuk, nog steeds om een tak gewikkeld, op een persconferentie en waarschuwde dat het groter was dan wat je in Europa ziet.
“Savannah, Georgia, is het beste klimaat voor deze jongens”, zegt Otis. Het is een weelderig, subtropisch paradijs, dat insecten een lang groeiseizoen en overvloedige jachtgebieden biedt.
De daaropvolgende maanden hielp Bartlett staatslandbouwonderzoekers bij het plaatsen van vallen en het volgen van individuele horzels om andere nesten te vinden. Eind 2023 hebben ze er nog vier verwijderd. “We denken dat we ze in een heel vroeg stadium hebben ontdekt, wat verdere uitroeiing zeer waarschijnlijk maakt”, zei Bartlett in november. Anders zouden Georgië en zijn buren verstrikt kunnen raken in een eindeloos – en duur – spelletje meppen.