Panama houdt zondag zijn presidentsverkiezingen omdat het met een vreemde situatie wordt geconfronteerd: de meest prominente speler in de race staat niet op het stembiljet.
Ricardo Martinelli, de voormalige president van de Midden-Amerikaanse natie en bij zijn aanhangers bekend als ‘El loco’, oftewel de gekke, was de leidende kandidaat totdat hij werd gediskwalificeerd vanwege een veroordeling voor het witwassen van geld.
Maar van de Nicaraguaanse ambassade in Panama City, waar hij asiel kreeg, was de heer Martinelli wel aanwezig voert intensief campagne voor José Raúl Mulineen voormalig minister van Openbare Veiligheid die zijn vice-president was en zijn plaats op het stembiljet innam.
De heer Mulino leidde de peilingen in een deelnemersveld van acht kandidaten en beloofde Panama terug te brengen naar de economische groei die het kende onder de heer Martinelli, die president was van 2009 tot 2014.
Politieke chaos kenmerkt de verkiezingen, die worden gehouden te midden van wijdverbreide frustratie over de huidige regering en na grote protesten vorig jaar tegen een kopermijnovereenkomst waarvan demonstranten zeiden dat deze het milieu zou schaden.
Kandidaten strijden om een termijn van vijf jaar in één stemronde; degene die het hoogste percentage stemmen krijgt, wint. Kiezers zullen ook vertegenwoordigers kiezen voor de Nationale Assemblee en lokale overheden.
Uit peilingen blijkt dat de heer Mulino een voorsprong van meer dan 10 procent heeft op zijn naaste rivalen. Het zijn Martín Torrijos, de voormalige president en zoon van een Panamese dictator die met de Verenigde Staten onderhandelde om Panama de controle over het Panamakanaal te geven; Rómulo Roux, voormalig minister van Buitenlandse Zaken; en Ricardo Lombana, een voormalig diplomaat. Een andere kandidaat, José Gabriel Carrizo, beter bekend als Gaby, is momenteel vice-president.
Panama kwam naar voren als een van de snelst groeiende economieën op het westelijk halfrond dankzij de uitbreiding van het Panamakanaal, vrijhandelsovereenkomsten die investeerders aantrokken en het gebruik van de Amerikaanse dollar als lokale munteenheid.
Maar de meeste kandidaten zeggen dat het land de verkeerde kant op gaat, en wijzen daarop verlaging van de kredietrating van Panama in maart. De economische productie van het land zal dit jaar naar verwachting met 2,5 procent groeien, tegen 7,5 procent in 2023.
Die vertraging is grotendeels het gevolg van het feit dat het Hooggerechtshof het kopermijncontract ongrondwettelijk heeft verklaard en dat de regering vervolgens de mijn heeft gesloten. (De Wereldbank voorspelt een snellere groei vanaf 2025.)
De volgende president zal te maken krijgen met een hele reeks andere problemen, waaronder een verergerende humanitaire crisis nu honderdduizenden migranten de jungleweg tussen Panama en Colombia, bekend als de Darién Gap, oversteken. Hulpgroepen hebben melding gemaakt van een alarmerende toename van het aantal aanvallen in Panama, waaronder verkrachtingen.
De heer Mulino beloofde de grensovergang te sluiten en migranten die de Panamese wet overtreden te deporteren, en zei dat hij “niet zal toestaan dat duizenden illegalen als niets en ongecontroleerd ons grondgebied passeren”.
Dat standpunt werd bekritiseerd door andere kandidaten, waaronder de heer Lomban, die zei dat Panama in plaats daarvan de migratiestromen moet controleren via diplomatieke overeenkomsten met andere landen en migranten moet beschermen tegen de georganiseerde misdaad.
Wateroverwegingen zijn ook een centraal thema bij de verkiezingen. Een recente droogte, veroorzaakt door minder dan normale regenval, heeft de waterstanden in het Panamakanaal verlaagd, waardoor er minder schepen passeren. De kandidaten beloofden schoon water beschikbaar te maken in gemeenschappen waar dat ontbreekt.
Ze beloofden ook het hoge tekort aan te pakken waar het Panamese pensioenstelsel mee kampt en nieuwe banen te creëren in een land dat kampt met een tekort aan geschoolde arbeidskrachten en een groot aantal informele werknemers.
“Deze volgende president zal een masochistische president moeten zijn, omdat hij echt een agenda zal hebben vol structurele uitdagingen”, zegt Daniel Zovatto, een mondiale fellow bij het Wilson Center, een in Washington gevestigde denktank.
Ondanks de diskwalificatie van de heer Martinelli is de campagne van de heer Mullin zijn imago blijven gebruiken in promotiemateriaal en zwaar putten uit zijn nalatenschap, waaronder het toezicht houden op de miljarden dollars kostende uitbreiding van het Panamakanaal en de ingebruikname van een metrosysteem in de hoofdstad van Panama.
Het proces tegen Mr. Mula is Mr. Hij noemde Martinelli een “opzet” voor corruptie, die eindigde met een gevangenisstraf van tien jaar, en beweert dat hij zelf politiek werd vervolgd.
In 2015 heeft dhr. Mulino werd gearresteerd en bracht enkele maanden in de gevangenis door op beschuldiging van verduistering in verband met een contract van miljoenen dollars dat hij in 2010 tekende om radar te kopen terwijl hij minister van Openbare Veiligheid was onder de heer Martinelli.
Het Hooggerechtshof oordeelde later dat er sprake was van procedurele schendingen en handhaafde de afwijzing van de aanklacht door de lagere rechtbank, hoewel het de zaak openliet voor heropening. (Vrijdag oordeelde een hooggerechtshof dat de kandidatuur van de heer Mullin legaal was nadat een betwisting had betoogd dat hij niet aan de race zou mogen deelnemen omdat hij niet naast een vice-presidentskandidaat staat, zoals vereist door de grondwet van het land).
De heer Mulino heeft, net als andere kandidaten, zijn campagne gericht op het stimuleren van de werkgelegenheid en heeft beloofd het toerisme te stimuleren en een trein te bouwen die Panama City met het binnenland verbindt om banen in de bouw te creëren. Hij beloofde ook de landbouwproductie te verhogen, de kosten van medicijnen te verlagen en scholen gratis internettoegang te bieden.
De heer Torrijos riep, als president van Panama van 2004 tot 2009, een nationaal referendum uit waarin de Panamezen de modernisering van het Panamakanaal goedkeurden. Hij beloofde onder meer zich te verzetten tegen de mijnbouwactiviteiten in het land.
De heer Roux, een voormalig minister van Buitenlandse Zaken, zei dat hij in vijf jaar tijd 500.000 nieuwe banen zou creëren en de belastingen zou verlagen voor mensen die minder dan 1.500 dollar per maand betalen, terwijl de heer Lombana, een voormalig diplomaat, anticorruptie centraal in zijn campagne zou stellen en beloofde teruggave van gestolen geld en een aanzienlijke verhoging van de begroting van de rechterlijke macht.
Kiezers die enkele dagen vóór de verkiezingen in Panama City werden geïnterviewd, hadden gemengde meningen over het politieke drama dat zich heeft afgespeeld rond de campagne van de heer Mullin.
Andrés Espinoza, 78, gepensioneerd, zei dat hij van plan was op de heer Mullin te stemmen vanwege de erfenis van de heer Martinelli. Hij zei dat de voormalige president te maken kreeg met politieke vervolging en dat zijn tegenstanders hem probeerden te elimineren en de zaken goed te maken.
Viterbo Barrias González, 76, een particuliere bewaker, wilde niet zeggen op wie hij van plan was te stemmen, maar zei dat de heer Martinelli oneerlijk was behandeld. De jaren dat Martinelli aan de macht was, zei hij, waren een voorspoedige tijd waarin “er niemand was die geen ham at met Kerstmis en Nieuwjaar.”
Maar Federico Herrera, 40, burgerlijk ingenieur, zei dat de betrokkenheid van de heer Mullin bij de presidentiële race ‘alles vertegenwoordigde wat er mis is in Panama’, wijzend op de zichtbare alliantie die hij ondanks zijn veroordeling met de heer Martinelli onderhoudt. Hij zei dat hij van plan was op de heer Lombana te stemmen.
“Het grootste probleem in Panama is corruptie – corruptieaanvallen op alle niveaus, onderwijs, gezondheidszorg, wegen”, zei de heer Herrera. “Je moet geld stoppen waar het nodig is, niet in de zakken van politici.”
Andere kiezers zeiden dat ze nog geen beslissing hebben genomen over hun voorkeurskandidaat.
Harry Brown Araúz, onderzoeker bij het International Center for Political and Social Studies, een onderzoeksinstituut in Panama City, zei dat kiezers in verwarring konden raken omdat verschillende kandidaten op een gegeven moment tot dezelfde partij behoorden.
En, voegde hij eraan toe, de race draaide niet om duidelijke verschillen in politieke ideologie.
“Een groot deel van de bevolking zegt dat ze, ook al kennen ze de mensen die zich kandidaat stellen, niet weten op wie ze moeten stemmen, en dat komt omdat de grenzen tussen de partijen vervagen”, zei hij.
Maria Triny Zea bijgedragen rapportage vanuit Panama City.