Zuid-Afrika markeerde de dertigste verjaardag van het einde van de apartheid en de geboorte van de democratie met een ceremonie in de hoofdstad, waarbij 21 saluutschoten werden gelost en de kleurrijke vlag van het land werd gezwaaid.
Elk gevoel van viering van dit gedenkwaardige jubileum stond echter in contrast met de groeiende ontevredenheid over de huidige regering.
Als staatshoofd zat president Cyril Ramaphosa de bijeenkomst voor in een enorme witte tent in de tuinen van de overheidsgebouwen in Pretoria.
Hij sprak ook als leider van de African National Congress-partij, die algemeen wordt beschouwd als de partij die de zwarte meerderheid van Zuid-Afrika heeft bevrijd van het racistische systeem van onderdrukking dat het land bijna een halve eeuw lang tot een paria heeft gemaakt.
Het ANC is aan de macht sinds de eerste democratische verkiezingen voor alle rassen op 27 april 1994, de stemming die officieel een einde maakte aan de apartheid.
Maar deze feestdag op Onafhankelijkheidsdag, die deze dag markeert, vindt plaats tegen een aangrijpende achtergrond: analisten en opiniepeilingen voorspellen dat de afnemende populariteit van de partij die ooit onder leiding stond van Nelson Mandela waarschijnlijk voor het eerst haar parlementaire meerderheid zal verliezen als een nieuwe generatie van Zuid-Afrikanen brachten volgende maand hun stem uit voor misschien wel de belangrijkste verkiezingen sinds 1994.
“Weinig dagen in het leven van onze natie kunnen worden vergeleken met die dag waarop de vrijheid werd geboren”, zei Ramaphosa in een toespraak gericht op de nostalgie van 1994, toen zwarte mensen voor het eerst mochten stemmen, het ooit verboden ANC aan de macht kwam en Mandela de eerste zwarte president van het land werd. “Zuid-Afrika is voor altijd veranderd. Het markeerde een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van ons land, een moment dat weergalmde in heel Afrika en de rest van de wereld.
“Op die dag werd de waardigheid van alle volkeren van Zuid-Afrika hersteld.”
De president erkende, staande voor een spandoek met het woord ‘Vrijheid’, ook de belangrijkste problemen waarmee Zuid-Afrika dertig jaar later nog steeds wordt geconfronteerd op het gebied van enorme armoede en ongelijkheid, kwesties die opnieuw centraal zullen staan als miljoenen stemmen op 29 mei. Ramaphosa gaf toe dat er “mislukkingen” waren geweest.
De verkiezingen van 1994 veranderden Zuid-Afrika van een land waar zwarten en andere niet-blanken de meeste fundamentele vrijheden werden ontzegd, niet in de laatste plaats het recht om te stemmen. Wetten bepaalden waar ze woonden, waar ze elke dag naartoe mochten en welke banen ze mochten hebben. Na de val van de apartheid werd een grondwet aangenomen die de rechten van alle Zuid-Afrikanen garandeert, ongeacht hun ras, religie, geslacht of seksualiteit.
Maar het heeft de levens van miljoenen mensen niet significant verbeterd, aangezien de meerderheid van de Zuid-Afrikaanse zwarten, die meer dan 80% van de bevolking van 62 miljoen mensen uitmaken, nog steeds grotendeels wordt getroffen door ernstige armoede.
Het officiële werkloosheidspercentage van 32% is het hoogste ter wereld, en het percentage jongeren tussen de 15 en 24 jaar is hoger dan 60%. Ruim 16 miljoen Zuid-Afrikanen – 25% van het land – zijn afhankelijk van maandelijkse uitkeringen om te overleven.
Zuid-Afrika blijft volgens de Wereldbank het meest ongelijke land ter wereld op het gebied van welvaartsverdeling, waarbij ras een sleutelfactor is.
Hoewel de schade van de apartheid moeilijk ongedaan te maken blijft, krijgt het ANC steeds meer de schuld van de huidige problemen in Zuid-Afrika.
In de week voorafgaand aan het jubileum werd aan talloze Zuid-Afrikanen gevraagd wat dertig jaar vrijheid van apartheid voor hen betekende. Het dominante antwoord was dat, hoewel 1994 een keerpunt was, dit nu overschaduwd wordt door de werkloosheid, gewelddadige misdaad, corruptie en het bijna ineenstorten van basisvoorzieningen zoals elektriciteit en water die Zuid-Afrika in 2024 teisteren.
Het is ook aangrijpend dat veel Zuid-Afrikanen die nooit apartheid hebben meegemaakt en zichzelf ‘vrij geboren’ noemen, nu oud genoeg zijn om te stemmen.
Buiten de tent waar Ramaphosa met voornamelijk hoogwaardigheidsbekleders en politici sprak, droeg een groep jonge zwarte Zuid-Afrikanen geboren na 1994, die een nieuwe politieke partij steunen genaamd Rise Mzansi, T-shirts met de tekst “2024 is ons 1994.” Hun boodschap was om verder te kijken dan het ANC en bij de verkiezingen van volgende maand een nieuwe verandering voor hun toekomst te zoeken.
“Ze weten niet wat er vóór 1994 is gebeurd”, zegt Seth Mazibuko, een belangrijke aanhanger van Risa Mzansi en een bekende anti-apartheidsactivist in de jaren zeventig.
“Laten we het erover eens zijn dat we het verprutst hebben”, zei Mazibuko over de afgelopen dertig jaar, waarin de jongeren achter hem direct getroffen zijn door de op één na hoogste jeugdwerkloosheid ter wereld, na Djibouti.
Hij voegde eraan toe: “Er is nog een kans bij de verkiezingen volgende maand.”
___