Na een langdurige strijd in de rechtbanken en in het parlement heeft de Britse Conservatieve regering maandag de goedkeuring van wetgeving veiliggesteld die het land in staat zou stellen asielzoekers naar Rwanda te sturen.
Het wetsvoorstel is bedoeld om een uitspraak van het Hooggerechtshof van vorig jaar ongedaan te maken, waarin werd vastgesteld dat het plan om asielzoekers naar het Afrikaanse land te sturen illegaal was. De rechters oordeelden dat Rwanda geen veilig land was voor de vluchtelingen om zich te hervestigen of hun asielzaken te laten behandelen.
Het Rwanda-plan, dat het vlaggenschipbeleid van premier Rishi Sunak is geworden in een tijd waarin de populariteit van zijn partij is gekelderd, lijkt nu dichterbij dan ooit werkelijkheid te worden. Maar critici zeggen dat het diepe vragen oproept over de rechtsstaat en de scheiding der machten in Groot-Brittannië en duizenden asielzoekers zou kunnen treffen. Mensenrechtenorganisaties hebben beloofd het plan voor de rechter te zullen aanvechten.
Dit is wat je moet weten.
Wat is de politiek van Rwanda?
Toen het aantal asielzoekers dat over het Kanaal aankwam, steeg na een pauze tijdens de coronaviruspandemie, beloofde de conservatieve regering ‘de boten te stoppen’. De meeste mensen die in kleine, vaak ongeschikte boten arriveren, vragen in Groot-Brittannië om internationale bescherming via het asielsysteem, en velen blijken later vluchtelingen te zijn en mogen zich in Groot-Brittannië vestigen.
Via een reeks wetten en overeenkomsten introduceerde de regering een beleid waarbij mensen die met kleine boten of via een andere ‘onregelmatige route’ arriveerden nooit in aanmerking zouden komen voor asiel in Groot-Brittannië. In plaats daarvan zouden ze worden vastgehouden en naar Rwanda worden gestuurd, waar hun asielzaken zouden worden behandeld en, indien succesvol, toestemming zou worden verleend om zich daar te hervestigen.
De regering heeft betoogd dat het Rwandese beleid een afschrikwekkende werking zal hebben en de stroom van tienduizenden mensen die elk jaar de gevaarlijke oversteek van Frankrijk naar Groot-Brittannië maken, zal tegenhouden. Dit is in twijfel getrokken door sommige migratie-experts die zeggen dat mensen op kleine boten hun leven al riskeren om naar Groot-Brittannië te reizen.
Mensenrechtengroeperingen en juridische experts hebben gewaarschuwd tegen het beleid en zeggen dat het in strijd is met de wettelijke verplichtingen van Groot-Brittannië jegens vluchtelingen onder het internationaal recht en in strijd is met het VN-Vluchtelingenverdrag uit 1951.
Hoe zijn we hier gekomen?
Begin 2021 begon Boris Johnson, de toenmalige premier, plannen te bespreken om asielzoekers naar het buitenland te sturen. Het in handen nemen van de Britse grenzen was een centrale belofte van de Brexit-campagne van 2016, verdedigd door de heer Johnson en de heer Sunak.
In de zomer van 2021 introduceerde Priti Patel, destijds minister belast met immigratie- en asieltoezicht, de Nationality and Borders Act, die het strafbaar maakte om het land illegaal binnen te komen, bijvoorbeeld per boot en zonder visum. De wet gaf de autoriteiten ook meer ruimte om asielzoekers te arresteren en te verwijderen.
In april 2022 kondigde Groot-Brittannië een deal aan met Rwanda om asielzoekers daarheen te sturen in ruil voor honderden miljoenen aan ontwikkelingsfinanciering, en later die maand werd de Nationalities and Borders Act van kracht.
Maar te midden van juridische uitdagingen en een last-minute tussenuitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens is de eerste vlucht die gepland was voor 2022 stopgezet. Begin 2023 heeft Suella Braverman, de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, het plan nieuw leven ingeblazen met de Illegal Migration Bill.
Het wetsvoorstel, dat afgelopen juli van kracht werd, gaf haar bureau de opdracht om bijna alle asielzoekers die ‘illegaal’ in Groot-Brittannië aankwamen te verwijderen – dat wil zeggen zonder visum of op andere manieren, zoals clandestiene aankomsten per kleine boot of vrachtwagen. (In de praktijk zouden veel van deze asielzoekers niet illegaal komen omdat echte vluchtelingen het recht hebben om internationale bescherming binnen te komen en aanspraak te maken op internationale bescherming.)
Asielzoekers zouden dan naar hun thuisland worden gestuurd, “of naar een ander veilig derde land, zoals Rwanda”. Ongeacht de uitkomst van hun claims zouden zij geen recht hebben op terugkeer, vestiging of staatsburgerschap in Groot-Brittannië.
Al deze inspanningen werden voor de rechter aangevochten, wat eindigde met een uitspraak van het Hooggerechtshof waarin het plan om asielzoekers naar Rwanda te deporteren illegaal werd bevonden.
De Rwandese veiligheidswet en een overeenkomst met het Afrikaanse land eerder dit jaar hebben tot doel de uitspraak van de rechtbank terzijde te schuiven door Rwanda veilig te verklaren onder de wet en rechters en immigratieambtenaren te instrueren het land als zodanig te behandelen.
Hoeveel heeft Groot-Brittannië aan het plan uitgegeven?
Hoewel er nog geen asielzoekers naar Rwanda zijn gestuurd, maakte de onafhankelijke Britse waakhond voor de overheidsuitgaven vorige maand bekend dat de regering Rwanda tegen eind 2024 370 miljoen pond (ongeveer 457 miljoen dollar) zal betalen. En de kosten voor de handhaving van het beleid zullen nog verder stijgen als de vluchten van start gaan.
Voor elke uiteindelijk uitgezonden persoon heeft Groot-Brittannië beloofd Rwanda nog eens £20.000 aan ontwikkelingsgelden te betalen, plus £150.874 per persoon aan operationele kosten. Nadat de eerste 300 mensen zijn gestuurd, zal Groot-Brittannië nog eens £120 miljoen naar Rwanda sturen.
Yvette Cooper, de Labour-minister van de oppositie die verantwoordelijk is voor de portefeuille die migratie omvat, noemde de kosten dinsdag ‘buitensporig’ en betoogde dat het geld geïnvesteerd moet worden in ‘het versterken van de veiligheid van onze grens’.
Wat waren de reacties op het plan?
Het beleid heeft vrijwel vanaf het begin te maken gehad met hevige tegenstand, waarbij de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, UNHCR, in 2021 waarschuwde dat het het internationaal recht schond.
Filippo Grandi, de UNHCR-commissaris, zei dinsdag dat de wet tot doel heeft “de verantwoordelijkheid voor de bescherming van vluchtelingen te verschuiven, de internationale samenwerking te ondermijnen en een zorgwekkend mondiaal precedent te scheppen”.
Michael O’Flaherty, de mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa, zei dat het wetsvoorstel “grote vragen oproept over de mensenrechten van asielzoekers en de rechtsstaat in het algemeen” en riep Groot-Brittannië op “zich te onthouden van het verwijderen van mensen op grond van een beleid en omgekeerd”. Het wetsvoorstel ondermijnt effectief de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.
Wanneer zouden de eerste deportatievluchten kunnen vertrekken?
De heer Sunak beloofde aanvankelijk de asielzoekers in het voorjaar uit te zetten, maar zei maandag dat de eerste vluchten pas in juni of juli zouden vertrekken.
Hij zei dat de regering de luchthaven in paraatheid heeft gebracht, commerciële chartervliegtuigen heeft geboekt en 500 getrainde begeleiders heeft geïdentificeerd om asielzoekers naar Rwanda te begeleiden.
Maar juridische experts zeggen dat het plan ernstig gebrekkig is, en rechtengroepen hebben beloofd elk plan om asielzoekers naar Rwanda te sturen te zullen bestrijden.
Richard Atkinson, vice-president van de Law Society of England and Wales, een professionele orde van advocaten, zei dinsdag in een verklaring dat het wetsvoorstel “een gebrekkig, grondwettelijk ongepast stuk wetgeving blijft”.
Dinsdag schreven ruim 250 Britse mensenrechtenorganisaties een brief aan Sunak, waarin ze beloofden de maatregelen voor Europese en Britse rechtbanken aan te vechten.
Van personen die te kennen hebben gekregen dat ze naar Rwanda zullen worden gestuurd, wordt verwacht dat ze juridische stappen zullen ondernemen tegen hun uitzetting bij Britse rechtbanken, en sommigen zullen mogelijk in beroep gaan bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat opnieuw een bevel zou kunnen uitvaardigen om de vluchten stop te zetten.
Nick Cumming-Bruce bijgedragen rapportage uit Genève.