De spanningen lopen op in Togo als gevolg van grote constitutionele hervormingen in de aanloop naar uitgestelde parlementsverkiezingen.
Wetgevers keurden vorige maand een constitutionele herstart goed, maar brachten deze terug naar ‘overleg’ toen de publieke woede over het sluipen door het parlement groeide doordat de politie een persconferentie van de oppositie onderbrak en protesten opbrak.
Door de hervormingen zou Togo van een presidentieel naar een parlementair systeem overgaan, waardoor in wezen de vijfde republiek van het land zou ontstaan. Maar activisten van de oppositie geloven dat het allemaal een truc is die bedoeld is om de oude president Faure Gnassingbe aan de macht te houden – zij het, zeggen ze, met een nieuwe functietitel – en een dynastiek systeem in stand te houden dat al bijna zestig jaar teruggaat.
Te midden van de onrust stelde Gnassingbe vorige week de parlementsverkiezingen uit, een maatregel die de onrust alleen maar aanwakkerde. Vervolgens kondigde de regering dinsdag aan dat ze de verkiezingen toch zou doorzetten en deze zou verplaatsen naar 29 april, iets meer dan een week later dan de oorspronkelijke datum.
Tegelijkertijd waarschuwde de regering oppositiegroepen om de plannen voor drie dagen van protesten deze week op te geven, waarbij de bijeenkomsten illegaal werden verklaard. Maar protestleiders in het kleine West-Afrikaanse land hebben beloofd op 12 en 13 april de straat op te gaan, ondanks de recente arrestaties van negen oppositiefiguren.
‘Raak mijn constitutie niet aan. Dat is onze enige garantie voor stabiliteit’, zegt Gerard Djossou, lid van de alliantie van partijen en maatschappelijke organisaties Dynamique pour La Majorite du Peuple (DMP), tegen Al Jazeera. Anders dan in 1992, toen de grondwet van Togo door een overweldigende meerderheid van kiezers met een hoge opkomst werd goedgekeurd, had het volk deze keer geen stem, zei hij.
Nu de verkiezingen dichterbij komen, is dit de staat.
Wie is Faure Gnassingbe?
Togo, een land met ongeveer acht miljoen inwoners, wordt al bijna zestig jaar geregeerd door de familie Gnassingbe.
De huidige president was nog maar zes maanden oud toen zijn vader, generaal Gnassingbe Eyadema, in 1967 de macht overnam, een paar jaar nadat hij in 1963 had deelgenomen aan de eerste postkoloniale staatsgreep van het land. Zijn bewind werd gekenmerkt door wreedheid en zijn troepen zijn ervan beschuldigd door Amnesty International van het afslachten van honderden na de frauduleuze verkiezingen van 1998 [PDF].
Toen Eyadema, ‘le patron’ (de baas), in 2005 stierf, kwam het leger snel in actie om zijn 38-jarige zoon, Faure Gnassingbe, in het presidentiële paleis te installeren, wat tot wijdverbreide verontwaardiging leidde. Als vertegenwoordiger van zijn partij Union for the Republic (UNIR) won hij kort daarna de verkiezingen. De Verenigde Naties meldden echter dat veiligheidstroepen tijdens de daaropvolgende onrust tot 500 mensen hebben gedood.
In 2017 en 2018 waren er nieuwe periodes van dodelijke onrust. Duizenden demonstranten gingen de straat op in Lomé, de hoofdstad van Togo, en eisten dat Gnassingbe zou aftreden onder de limiet van twee ambtstermijnen die was vastgelegd in de oorspronkelijke grondwet van 1992, een bepaling die werd opgeheven toen het parlement in 2002 amendementen goedkeurde om de limieten voor de presidentiële ambtstermijn op te heffen.
Als knipoog naar de critici heeft het UNIR-zware parlement in 2019 amendementen aangenomen die de herinvoering van de presidentiële termijnlimieten vanaf dat jaar mogelijk maakten, wat de weg vrijmaakte voor herverkiezing van de president in 2020 en 2025. Gnassingbe won een vierde termijn in 2020 en 2025. de meest recente opiniepeiling, waarin Agbeyome Kodjo, die ooit premier van zijn vader was, op de tweede plaats schreeuwde. Hij en andere leden van de oppositie beschuldigden de regering ervan valse stembureaus te gebruiken en stembussen vol te proppen.
Kodjo, leider van de beweging Dynamique Monseigneur Kpodzro (DMK), dook onder en stierf eerder dit jaar in ballingschap. Gnassingbe’s tegenstanders vrezen nu dat de laatste grondwetswijzigingen van de president bedoeld zijn om hem aan de macht te houden, zelfs nadat de presidentiële termijnen zijn verstreken.
Zoals hij naar verluidt ooit zei: “Mijn vader zei dat ik nooit de macht mocht verlaten.”
Wat zijn de voorgestelde grondwetswijzigingen?
Op het eerste gezicht lijken de constitutionele hervormingen de critici te geven wat ze willen, waardoor de macht van de president wordt beperkt, die rechtstreeks door het parlement zou worden benoemd tot een enkele termijn van zes jaar. Onder het nieuwe systeem zou de uitvoerende macht in plaats daarvan berusten bij de “President van de Raad van Ministers” – de premier – terwijl het bestaande presidentschap van Togo zal worden teruggebracht tot een ceremoniële rol.
De houder van de nieuwe functie van premier, die zich kandidaat zou stellen voor een ambtstermijn van zes jaar, zou “de leider van de partij of de leider van de meerderheidscoalitie van partijen na de parlementsverkiezingen” zijn.
Als de hervormingen doorgaan, vrezen de tegenstanders van Gnassingbe dat hij niet alleen tot 2031 kan worden herbenoemd als president, maar dat hij daarna kan aftreden en een nieuwe rol als ‘voorzitter van de Raad van Ministers’ zal krijgen, wat volgens hen een constitutionele staatsgreep is.
Zullen er constitutionele veranderingen plaatsvinden?
Vorige maand zijn de hervormingen door het parlement aangenomen en goedgekeurd door 89 afgevaardigden, met slechts één tegen en één onthouding. De belangrijkste oppositiepartijen waren zwak en historisch verdeeld en hadden geen stemrecht, omdat ze de laatste parlementsverkiezingen van 2018 boycotten en beweerden dat er “onregelmatigheden” in de kiezerslijst zaten.
Oppositiegroepen, waaronder Djossou’s DMP, de DMK en de National Alliance for Change (ANC), willen dat Gnassingbe de hervorming laat vallen. Maar voorlopig hebben ze weinig politieke invloed.
“Het is een georganiseerde fraude… Mensen worden al jaren misleid door de machthebbers”, zegt Djossou, die zich kandidaat stelde voor de DMP bij de parlementsverkiezingen in het kiesdistrict Golfe in Lomé. Hij gelooft dat Gnassingbe van plan was de hervormingen vóór de verkiezingen overhaast door te voeren om het mogelijke latere risico van parlementaire oppositie te vermijden.
Een groep die de katholieke bisschoppen van Togo vertegenwoordigt, zei dat wetgevers niet het recht hadden een nieuwe grondwet aan te nemen, omdat het mandaat van het parlement in december afliep voorafgaand aan de verkiezingen. Ze riepen Gnassingbe op om de nieuwe grondwet niet te ondertekenen.
Bij de aankondiging van het uitstel van de verkiezingen vorige week nadat het de hervormingen ter beoordeling aan het parlement had teruggestuurd, zei het presidentschap in een verklaring dat het “een paar dagen de tijd wil hebben om breed overleg te voeren met alle belanghebbenden”.
Al Jazeera vroeg om commentaar van overheidsfunctionarissen, maar kreeg niet onmiddellijk antwoord.
Wat gebeurt er nu?
Nu de parlementsverkiezingen dichterbij komen, lopen de emoties hoog op.
Ongeveer 100 academici, kunstenaars, politici en activisten ondertekenden vorige week een open brief, die online werd gepubliceerd, waarin ze mensen opriepen om te protesteren en wat zij een “schending van de grondwet” noemden, te verwerpen.
‘Ze zijn te ver gegaan’, staat in de brief. “Hoe kunnen we alle pijlers van de democratie verachten, schaamteloos de fundamentele tekst van het land aanraken zonder brede politieke en sociale consensus, terwijl we onszelf democratisch noemen?”
Hodabalo Awate, de minister van Territoriaal Bestuur, verbood dinsdag de geplande protesten van de oppositie, omdat de organisatoren hun vergunningsaanvraag niet op tijd hadden ingediend.
Het ANC van de oppositie en andere groepen zeiden dat de protesten op 12 en 13 april hoe dan ook zouden doorgaan, onverschrokken door de arrestatie vorige week van negen DMK-leden die campagne voerden tegen de hervormingen in Lomé.
In de mededeling van het Openbaar Ministerie staat dat zij zijn aangehouden wegens het verstoren van de openbare orde en rust. Naar verluidt zijn alle negen dinsdagavond vrijgelaten.
De politie onderbrak ook persconferenties van oppositiepartijen en maatschappelijke groeperingen, waarvan er één ‘Don’t Touch My Constitution’ heette – een uitdrukking die nu door tegenstanders van de hervormingen als strijdkreet wordt aangenomen.
Aime Adi, hoofd van de Togo-afdeling van Amnesty International, zei dat de reacties van de regering op eerdere protesten “stevig, gewelddadig en hard” waren. In een gesprek met persbureau Associated Press zei hij dat het “gezien de bittere ervaringen uit het verleden” moeilijk te voorspellen is of mensen deze keer gehoor zullen geven aan de oproepen om te protesteren.