Franse wetgevers hebben maandag gestemd om de toegang tot abortus expliciet in de grondwet op te nemen, waarmee hun land het eerste land ter wereld is dat dit doet.
Politici waren zich er terdege van bewust dat ze vanuit de grote vergaderzaal van het Paleis van Versailles historische gronden aan het doorbreken waren en hielden gepassioneerde toespraken over vrouwenrechten over de hele wereld, brachten hulde aan de moedige Franse vrouwen die vochten voor het recht op abortus toen het illegaal was en versnelde de klok op en opnieuw een staande ovatie.
“We sturen een boodschap naar alle vrouwen: je lichaam is van jou en niemand heeft het recht om het voor jou te controleren”, zei premier Gabriel Attal voordat de verzamelde parlementsleden met 780 tegen 72 stemmen voor het amendement stemden.
Het amendement verklaart abortus tot een “gegarandeerde vrijheid”, onder toezicht van parlementen. Volgens de Franse minister van Justitie, Éric Dupond-Moretti, betekent dit dat toekomstige regeringen de bestaande wetten die abortus financieren voor vrouwen die dat willen, tot een zwangerschapsduur van veertien weken, niet ‘drastisch zullen wijzigen’.
Het veranderen van de grondwet is niet zonder precedent in Frankrijk; de huidige grondwet is sinds de goedkeuring ervan in 1958 meer dan twintig keer gewijzigd. Maar dat komt zelden voor. De parlementsleden hebben de grondwet voor het laatst gewijzigd in 2008.
De aanzet voor de laatste verandering was het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof om Roe v. Wade in 2022 ongedaan te maken, een kwestie die wetgevers herhaaldelijk ter sprake hebben gebracht. Maar deze stap weerspiegelt ook de brede steun voor abortus in Frankrijk en een succesvolle campagne van een partijoverschrijdende coalitie van feministische activisten en wetgevers.
“Frankrijk laat zien dat het recht op abortus niet langer een optie is, maar een voorwaarde voor onze democratie”, zegt Mélanie Vogel, een senator van de Groene Partij die de belangrijkste kracht achter het wetsvoorstel was. “De Franse Republiek zal niet langer democratisch blijven zonder het recht op abortus.”
Mevrouw Vogel zei in een interview: “Ik wil een boodschap sturen naar feministen buiten Frankrijk. Iedereen vertelde me een jaar geleden dat het onmogelijk was.” Ze voegde eraan toe: “Niets is onmogelijk als je de samenleving mobiliseert.”
De bisschoppenconferentie, die de katholieke kerk in Frankrijk vertegenwoordigt, was tegen het amendement. Maar in Frankrijk, een land waar oproepen tot protesten regelmatig honderdduizenden mensen op straat brengen, is de oppositie opmerkelijk schaars.
Met de stemming werd Frankrijk het eerste land ter wereld dat de toegang tot abortus expliciet in zijn grondwet schreef, aldus vijf constitutionele experts.
“Er wordt geen melding gemaakt van reproductieve keuzes of rechten voor kinderen; het is een heel andere taal als je zegt toegang tot abortus”, zegt Anna Sledzinska-Simon, hoogleraar vergelijkend constitutioneel en mensenrechtenrecht aan de Universiteit van Wroclaw in Polen. “De Fransen noemen hem bij zijn naam – dat is de sleutel.” Ze voegde eraan toe: “De hele wereld kijkt toe.”
Constitutionele experts zeggen dat het amendement het model van de Franse basistekst uitbreidt, geschreven door mannen voor mannen, en hun afhankelijkheid van vrouwen negeert.
“Het is een groot keerpunt, omdat het de basis vormt van dit idee dat grondwetten over mannelijke autonomie gaan”, zegt Ruth Rubio-Marín, auteur van Gender and Constitutions. “De rol van vrouwen als burgers wordt essentieel gemaakt en gedefinieerd als verzorgers en verzorgers”, zei ze. “Dat bleef achterwege. Het werd eenvoudigweg aangenomen als onderdeel van deze moderne samenleving die werd opgebouwd.”
Andere grondwetten, vooral die van jongere democratieën zoals Ecuador, zijn uitgebreid met zaken als ondersteuning van mantelzorg en een gelijke verdeling van het huishoudelijk werk. Maar ze blijven vaak eerder wensdenken dan effectief, zegt mevrouw Rubio-Marín, die grondwettelijk recht doceert aan de Universiteit van Sevilla in Spanje.
“Dat dit gebeurt in de oude wereld, in een gevestigde democratie waar de grondwet serieus wordt genomen – op die manier is het historisch”, zei ze.
De strijd voor legale abortus in Frankrijk brak in 1971 uit in de publieke belangstelling, toen 343 Franse vrouwen een manifest ondertekenden, geschreven door de Franse feministe Simone de Beauvoir, waarin ze verklaarden dat ze geheime, illegale abortussen hadden ondergaan en een wetswijziging eisten.
Vier jaar later heeft minister Simone Veil met succes een tijdelijke wet doorgedrukt die abortus decriminaliseert en beperkte toegang biedt tot gezondheidsdiensten om zwangerschappen te beëindigen.
Tijdens een speciale zittingsperiode op maandag eerden wetgevers mevrouw Veil, een overlevende van de Holocaust en pleitbezorgster voor de mensenrechten, evenals Gisèle Halima, een voormalige advocaat wiens verdediging van een 16-jarige student die een illegale abortus onderging nadat hij was verkracht, leidde tot haar vrijspraak in een zaak uit 1972. was een keerpunt op weg naar de legalisering van abortus.
“We zijn in jouw voetsporen getreden en net als jij zijn we erin geslaagd”, zegt senator Laurence Rossignol, voormalig minister voor vrouwenrechten. Ze voegde eraan toe dat Franse feministen internationaal zouden blijven strijden tegen ‘zij die zich verzetten’, daarbij verwijzend naar politici als Donald J. Trump en de Russische president Vladimir V. Poetin.
‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap’, zei ze, daarbij verwijzend naar het nationale motto van Frankrijk. ‘En, als ik eraan mag toevoegen, zusterschap.’
De afgelopen vijftig jaar is de wet die het recht op abortus garandeert voortdurend uitgebreid, in die mate dat deze nu als een van de meest liberale in Europa wordt beschouwd. Het omvat het recht op een volledig gefinancierde abortus voor vrouwen en minderjarigen tot de 14e week van de zwangerschap, op verzoek, zonder dat een wachtperiode of counseling vereist is.
Latere abortussen zijn toegestaan als de zwangerschap wordt beschouwd als een risico voor de lichamelijke of geestelijke gezondheid van de vrouw of als de foetus bepaalde afwijkingen vertoont.
Nadat de Covid-pandemie toesloeg, kwam Frankrijk snel in actie om ervoor te zorgen dat vrouwen die abortus wilden, virtueel medische consultaties konden krijgen, zegt Laura Rahm, een onderzoeker aan de Centraal-Europese Universiteit in Wenen, die de toegang tot abortus in Frankrijk onderzocht voor een vijf jaar durend Europees onderzoek.
“Het systeem gloeit of kraakt altijd als het onder druk staat”, zei ze. Het Franse systeem scheen duidelijk, zei ze.
Uit onderzoek blijkt echter dat 17 procent van de vrouwen buiten hun thuisregio – in Frankrijk departementen genoemd – reist voor abortusdiensten, soms als gevolg van een groeiend gebrek aan lokale gezondheidsfaciliteiten.
En hoewel de wet zegt dat vrouwen de keuze moeten hebben tussen medische en chirurgische abortussen, is dat in de praktijk vaak niet het geval, zegt Sarah Durocher, nationaal co-voorzitter van Le Planning Familial, het Franse equivalent van Planned Parenthood.
Het opnemen van ‘gegarandeerde vrijheid’ op het gebied van abortus in de grondwet betekent dat daar verandering in zal moeten komen, zei ze.
“Hierdoor zullen andere dingen ontstaan”, zei mevrouw Durocher, waarbij ze opmerkte dat in Frankrijk de afgelopen tien jaar 130 abortuscentra zijn gesloten. “Bijvoorbeeld echt beleid zodat er effectieve toegang tot abortus is.”
Ondanks het nieuwe amendement zeggen Franse feministen dat Frankrijk een door mannen gedomineerde samenleving blijft waar seksisme voortduurt. Yaël Braun-Pivet nam haar positie in om toezicht te houden op de zitting als voorzitter van de Nationale Vergadering en merkte op dat zij de eerste vrouw in de Franse geschiedenis was die een dergelijke vergadering voorzat.
Maar in tegenstelling tot de Verenigde Staten is de abortuskwestie in Frankrijk niet politiek geladen en zeer verdeeld. In plaats daarvan geloven de meeste Fransen dat abortus een fundamentele volksgezondheidsdienst is en een vrouwenrecht. Uit een recent onderzoek onder 29 landen is gebleken dat Frankrijk, na Zweden, de grootste steun ter wereld heeft voor gelegaliseerde abortus.
Pogingen om abortus in de grondwet te verankeren mislukten echter voordat het Amerikaanse Hooggerechtshof besloot Roe v. Wade ongedaan te maken. Het besluit motiveerde de Franse wetgevers om de praktijk te beschermen en binnen enkele maanden meerdere wetten in te voeren. Vorig jaar heeft de Franse regering een eigen wetsvoorstel ingediend om dit in de grondwet te verankeren.
Vorige week nog vreesden leden van een coalitie van wetgevers en feministische organisaties dat de conservatief gedomineerde Senaat het amendement zou laten ontsporen, maar het werd aangenomen.
“We waren in staat een omgeving te creëren waarin als je tegen deze verandering stemde, dat betekende dat je als wetgever het recht wilde behouden om abortus in de toekomst mogelijk te verbieden,” zei mevrouw Vogel. “Dus als je niet tegen abortus bent, had je geen reden om er niet voor te stemmen.”
Ze voegde eraan toe: “Dat verhaal is doorgedrongen tot de samenleving.”
Ségolène Le Stradic en Aurelien Breeden rapporteerden.