Poetins tegenstander (47) viel flauw in de gevangenis, zegt Moskou: NPR

MOSKOU – Alexei Navalny, Ruslands meest prominente politieke oppositiefiguur, is op 47-jarige leeftijd overleden in een afgelegen Russische gevangenis.

Het nieuws over de dood van Navalny kwam vrijdag van de Federale Penitentiaire Dienst in het autonome district Yamalo-Nenets, boven de poolcirkel.

In een verklaring zeiden de gevangenisautoriteiten dat Navalny zich “ziek voelde” nadat hij op het gevangenisterrein had gelopen en al snel het bewustzijn verloor. Pogingen van hulpdiensten om hem te reanimeren ‘leverden geen positief resultaat op’.

Navalny zat een lange gevangenisstraf uit, onder meer op beschuldiging van extremisme, dat algemeen wordt gezien als straf voor zijn langdurige kritiek op de Russische president Vladimir Poetin.

Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov zei dat Poetin op de hoogte was gebracht van de dood van Navalny. Hij zei dat gevangenisartsen bezig waren om de doodsoorzaak vast te stellen.

Vanuit de hele wereld kwamen er snel reacties. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zei dat de dood van Navalny in een Russische gevangenis en de fixatie en angst van één man alleen maar de zwakte en het verval in de kern van het systeem dat Poetin heeft opgebouwd onderstreept. Rusland is daarvoor verantwoordelijk.

Zorgen over het welzijn en de veiligheid van Navalny terwijl hij in de gevangenis zat, bestaan ​​al lang.

Zijn familieleden en aanhangers zeggen dat de autoriteiten Navalny herhaaldelijk medische hulp hebben ontzegd en hem aan een langdurige, straffende eenzame opsluiting hebben onderworpen met het kennelijke doel hem de toegang tot de buitenwereld te ontzeggen. Een vertegenwoordiger van zijn Anti-Corruption Foundation in Washington DC sprak in april zijn overtuiging uit dat Navalny in de gevangenis langzaam wordt vergiftigd.

Een video gedeeld door de Russische onafhankelijke nieuwsdienst SOTA lijkt echter te laten zien dat Navalny er gezond en opgewekt uitziet tijdens een rechtszitting de dag voor zijn dood. Navalny nam deel via video.

Navalny zat een gevangenisstraf van 19 jaar uit op beschuldiging van extremisme, verduistering en fraude – door het Kremlin algemeen gezien als vergelding voor zijn politieke activiteiten.

Navalny was al meer dan tien jaar een felle criticus van president Poetin en bouwde nationale steun op voor campagnes die de publieke woede over de corruptie op de hoogste bestuursniveaus kondenaliseren – en een visie propageerden dat de Russen op een dag misschien wel anders zouden kunnen leven.

Zelfs vanuit zijn gevangeniscel was hij criticus van de Russische invasie in Oekraïne en het steeds repressiever wordende bewind van Poetin.

In de dagen vóór zijn verdwijning in december presenteerde de oppositiefiguur een campagne om de Russen tegen Poetin te verenigen, toen hij zich kandidaat stelde voor een vijfde presidentstermijn bij de verkiezingen die in maart gepland waren.

De nieuwe stem van de oppositie

Navalny werd geboren op 4 juni 1976 in een dorp buiten Moskou.

Als advocaat van opleiding werd hij voor het eerst beroemd door zijn pogingen om aandeelhoudersopstanden aan te wakkeren in door corruptie geteisterde Russische staatsbedrijven.

Later ontpopte hij zich als een belangrijke politieke ster van de anti-regeringsprotesten – een krachtige spreker die de mislukte parlementsverkiezingen van 2011 aan de kaak stelde en het regerende Verenigd Rusland-blok in het Kremlin op gedenkwaardige wijze bestempelde als “een partij van dieven en dieven”.

Het daaropvolgende harde optreden tegen demonstranten was een teken van Poetins vastberadenheid om de controle over het Russische politieke leven te behouden – ook al bleef het Kremlin de mate van politieke concurrentie beheersen.

Navalny mocht zich in 2013 kandidaat stellen voor het burgemeesterschap van Moskou, ondanks zijn strijd tegen een veroordeling wegens verduistering die algemeen werd gezien als een poging van het Kremlin om zijn aantrekkingskracht bij de kiezers te ondermijnen. Dankzij een pittige straatcampagne werd hij nog steeds tweede – waardoor de race bijna in de tweede ronde eindigde met de zorgvuldig uitgekozen kandidaat van het Kremlin.

Het Kremlin nam minder risico’s toen Navalny Poetin in 2018 probeerde uit te dagen voor het presidentschap. Een rechtbank oordeelde dat hij niet in aanmerking kwam, maar Navalny zette een schaduwcampagne voort waarin hij kantoren in het hele land opende en zijn politieke visie uiteenzette.

“Ik wil in een normaal land leven en ik weiger elke praatjes te accepteren dat Rusland gedoemd is een slecht, arm of slaafs land te zijn”, zei Navalny destijds in een interview met NPR.

“Ik wil hier wonen en ik kan het onrecht dat voor velen routine is geworden, niet tolereren.”

Contrast met Poetin

Zelfs op politiek vlak stond de informele stijl van Navalny – aangescherpt door een door internet gevoed gevoel voor humor – in schril contrast met het bewind van Poetin.

Het was bekend dat Navalny citaten uit zijn favoriete programma’s invoegde, zoals animatieseries Rik en Morty of HBO Draden – in zijn toespraken.

“Hé, het is Navalny!” was zijn standaardbegroeting in de video’s voordat hij inging op president Poetin.

Het was een hint van wat de twee mannen zo verschillend maakte – en Navalny, zo betoogden zijn aanhangers, een bedreiging. Ook al mocht Navalny niet meedoen aan de verkiezingen.

Poetin heeft gebruik gemaakt van de grieven van oudere Russen over de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Navalny konaliseerde de hoop van de jongere generatie dat Rusland zich kon losmaken van zijn repressieve Sovjetverleden.

Poetin probeerde de bekendheid van Navalny te bagatelliseren door te weigeren zijn naam zelfs maar in het openbaar uit te spreken – een standpunt dat Navalny bespotte met karakteristieke bio-humor op Instagram: “De genoemde persoon, een andere politicus, verschillende activisten, deze heer, de genoemde personages”.

Al deze zinnen waren een combinatie van Poetins woorden om te voorkomen dat Navalny’s naam rechtstreeks werd uitgesproken.

Navalny had echter tegenstanders buiten het Kremlin. Hij nam herhaaldelijk deel aan Russische nationalistische bewegingen in het begin van zijn politieke carrière, met het argument dat hun steun noodzakelijk was als de oppositie hoopte te winnen.

Sommige Russische liberalen hebben hem nooit vergeven. De staatsmedia bestempelden hem als een ‘fascist’.

Sociale media exploiteren

Navalny is verbannen van de nationale televisie in Rusland en heeft het gebruik van sociale media – vooral YouTube – onder de knie om zijn politieke boodschap te promoten.

In 2011 lanceerde Navalny de Anti-Corruption Foundation, waarbij een team van getalenteerde Russen werd samengesteld die openbare gegevens – en soms het dark web – gebruikten om bewijs van corruptie onder de machtigste van Rusland te onderzoeken.

Onderzoeken onder leiding van Navalny veroordelen ministers voor het tentoonspreiden van extravagante rijkdommen die hun opgegeven inkomen ver te boven gaan en, in één geval, voor het gebruik van overheidsvliegtuigen om corgi’s als huisdier te vervoeren naar hondenwedstrijden.

Zijn populairste video was een twee uur durende film uit 2021 die de kijkers meenam naar een geheim paleis aan de Zwarte Zee waarvan Navalny beweerde dat het door Poetin was gebouwd voor meer dan $ 1 miljard.

Toen het publiek van de film groeide tot meer dan 100 miljoen keer bekeken, kwam een ​​aan het Kremlin gelieerde oligarch naar voren en zei dat hij het pand als investering had gekocht.

Het publiek van Navalny groeide. Maar dat gold ook voor zijn vijanden onder de Russische elite.

Bedreigingen en Novitsjok

Door de jaren heen heeft Navalny in het hele land herhaaldelijk protesten geleid tegen Poetin en de vriendjespolitiek van het Kremlin. Hij en zijn aanhangers werden tientallen keren gearresteerd; Alleen al in 2011 werd hij vijftien keer vastgehouden.

Maar met zijn groeiende populariteit – vooral onder jongere Russen – kwamen er steeds meer bedreigingen voor de veiligheid van Navalny.

In mei 2017 overgoot een aanvaller hem met een chemisch middel dat hem bijna aan één oog verblindde.

Vervolgens stortte Navalny in augustus 2020 neer tijdens een vlucht van Siberië naar Moskou. Hij kreeg later medicijnen terwijl hij in coma lag voor behandeling in Duitsland, waar artsen sporen van een zenuwgas uit het Sovjettijdperk in zijn bloed vonden.

Terwijl hij in de loop van enkele maanden herstelde, werkte Navalny samen met verslaggevers om de aanval te onderzoeken, wat een nieuwe sensatie veroorzaakte.

Navalny misleidde een van de potentiële huurmoordenaars door toe te geven dat hij, als onderdeel van een Russisch veiligheidsdienstteam, de opdracht had gekregen om gif op Navalny’s ondergoed te smeren.

Navalny beweerde dat dit alleen op bevel van president Poetin had kunnen gebeuren.

Het Kremlin heeft de beschuldigingen botweg afgewezen en benadrukt dat het onwaarschijnlijk is dat de aanval in scène was gezet.

Ondertussen hernieuwde de regering een oude veroordeling wegens fraude tegen Navalny, waarbij hij zei dat hij zijn voorwaardelijke vrijlating had geschonden terwijl hij herstelde in een ziekenhuis in het buitenland.

De stap leek erop gericht te zijn Navalny te dwingen in ballingschap te blijven. Navalny stond er niettemin op terug te keren naar Rusland.

Criticus door en door

Navalny werd bij zijn aankomst in Rusland in januari 2021 onmiddellijk gearresteerd, wat leidde tot een nieuwe golf van protesten in het hele land.

Hij werd snel veroordeeld tot 2,5 jaar wegens het schenden van zijn voorwaardelijke vrijlating in een proces waarin Navalny Poetin op gedenkwaardige wijze bestempelde als “Vladimir de onderbroekvergiftiger” en zei dat zijn gevangenschap bedoeld was om het publiek te intimideren.

“Je kunt geen miljoenen en honderdduizenden mensen gevangen zetten. Ik hoop van harte dat mensen dat steeds meer zullen begrijpen”, zei Navalny tijdens het proces.

‘En als ze dat doen – en dat moment zal komen – zal de hele zaak uiteenvallen, omdat je niet het hele land kunt afsluiten.’

Een ander fraudeproces in 2022 voegde daaraan een gevangenisstraf van negen jaar toe.

Ondertussen hebben de autoriteiten stappen ondernomen om het politieke netwerk van Navalny te ontmantelen, waarbij ze de Anti-Corruption Foundation en haar leden ‘extremistisch’ noemen. Verschillende collega’s werden gearresteerd. De rest verstopte zich of vluchtte naar het buitenland.

Maar zelfs achter de tralies bleef Navalny een politieke aanwezigheid.

Internationaal bleef de aandacht voor zijn ongeluk groeien: hij ontving in 2021 de hoogste Europese onderscheiding voor mensenrechten, en dit jaar verscheen er een documentaire over hem genaamd Navalny een Oscar gewonnen.

Toen Rusland in februari 2022 zijn aanval op Oekraïne lanceerde, hekelde Navalny Poetin herhaaldelijk als een gek die een ‘stomme oorlog’ voerde die hij uiteindelijk zou verliezen.

“Ons arme, uitgeputte moederland moet gered worden. Het is geplunderd, gewond, meegesleept in een agressieve oorlog en veranderd in een gevangenis die wordt gerund door de meest gewetenloze en bedrieglijke schurken.” Navalny schreef in een post op sociale media Januari, ter gelegenheid van zijn tweede verjaardag in de gevangenis.

Hij drong er bij zijn aanhangers op aan campagne te voeren tegen de invasie ondanks het risico van arrestatie, waarbij hij vasthield aan de overtuiging dat alles zou kunnen veranderen als meer Russen bereid zouden zijn hun stem te verheffen in de oppositie.

Het was een van de laatste herinneringen aan Navalny’s visie op zijn land – tegelijk eenvoudig en toch koppig ongrijpbaar in een tijdperk dat wordt gekenmerkt door repressie en angst.

Navalny noemde het ‘het gelukkige Rusland van de toekomst’.

Navalny laat zijn vrouw Yulia Navalny, broer Oleg, dochter Daria en zoon Zahar achter.

Jaclyn Diaz en Eric McDaniel van NPR hebben bijgedragen aan dit rapport.