Osman Soyer is een functionaris voor religieuze zaken die deze maand werd beëdigd in de Sehitlik-moskee in de Berlijnse wijk Neukölln. Hij is een van de 28 jonge mannen en vrouwen die zijn opgeleid als ‘religieuze vertegenwoordigers’ door DITIB, de grootste islamitische organisatie van Duitsland. Ze zijn betrokken bij verschillende pastorale taken; Hierbij kan ook gedacht worden aan het vervullen van de taken van imam, maar de functieomschrijving is breder.
Soyer werkt al enkele maanden als islamitisch religieus vertegenwoordiger in Alfter, een stad in de buurt van Bonn in West-Duitsland. Bijdragen aan de gemeenschap is volgens hem zijn topprioriteit. Het omvat een breed scala aan activiteiten: “Ik geef les aan studenten, ik ben gebedsleider, predikant en predikant. We gaan ook naar bruiloften, ik doe begrafenissen.”
Zijn ouders kwamen in 1972 vanuit Turkije naar Duitsland en zijn vader werkte bij de grote autofabrikant Opel nabij de stad Mainz – een vrij typisch leven voor veel immigranten in die tijd.
De beëdigingsceremonie in Berlijn weerspiegelt deze geschiedenis. Ongeveer 900 moskeegemeenschappen vormen de Turks-Islamitische Unie, onderdeel van het Instituut voor Religie (DITIB) in Duitsland. Dat is een totaal van ruim 3.000 geschatte moskeeën en islamitische gebedshuizen in Duitsland.
De Turks-Islamitische Unie wordt lange tijd uitsluitend gefinancierd door de machtige religieuze staatsautoriteit van Turkije, de Diyanet. De imams van de vakbond werden inderdaad vanuit Turkije gestuurd om te prediken en pastorale zorg te verlenen in de Turkse taal.
Sociale cohesie opbouwen
Het trainingsprogramma is een “belangrijke dienst”, zegt DITIB-secretaris-generaal Eyüp Kalyon tegen DW. Hij zegt dat zijn vereniging zich richt op de behoeften van moslims in Duitsland. Als religieuze gemeenschap zet zij zich in voor het bieden van persoonlijke en financiële steun en heeft zij een verandering van perspectief doorgevoerd, die tot uiting komt in de opleiding van imams in Duitsland om de “sociale cohesie” te versterken.
In de toekomst zal de Duitse taal “een veel groter deel van het plaatje uitmaken”, vertelt hij aan DW. “Het zal de taal zijn die ons allemaal verbindt, vooral de moslimgemeenschap. Daarom is onze voertaal Duits.” Maar het behoud van diensten in het Turks zal ook belangrijk zijn voor oudere leden van de gemeenschap, voegt hij eraan toe.
Het idee om moslimgeestelijken in Duitsland op te leiden, maakt al lange tijd deel uit van debatten over integratie en religieus beleid in Duitsland. Door de jaren heen heeft de Duitse Islamitische Conferentie (DIK), die in 2006 van start ging, altijd de nadruk gelegd op het probleem van het gebrek aan Duitse taalvaardigheid van imams.
Lange tijd bood de Ahmadiyya-gemeenschap de enige imamopleiding in Duitsland aan. Ahmadiyya ontstond eind 19e eeuw in het huidige Pakistan. De gemeenschap beschouwt zichzelf strikt als een religieuze hervormingsbeweging. Sinds 2008 leidt hij zeven jaar lang Duitstalige imams op. Ze zijn actief in Ahmadiyya-gemeenschappen in heel Duitsland.
Vier jaar geleden verschenen er twee heel verschillende groepen op het toneel. In 2020 heeft DITIB een voormalige jeugdherberg in Dalem, in de afgelegen Eifelregio van West-Duitsland, omgebouwd tot een trainingscentrum. Een jaar later richtten islamitische geleerden van de Universiteit van Osnabrück en Duitse moslims van Bosnische roots het “Islam College of German” (IKD) op.
Horst Seehofer, destijds minister van Binnenlandse Zaken, prees de IKD-stichting en zei dat het goed nieuws was voor moslims in Duitsland en een erkenning van “de realiteit van de levens van moslims die in Duitsland wonen”.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken pushen
Zowel DITIB als het Islamitisch College in Osnabrück hebben al enkele tientallen afgestudeerden naar het veld gestuurd. Imams van beide instellingen zitten de gebeden voor en leiden het vrijdaggebed. Maar halverwege december verraste een persbericht van het huidige federale ministerie van Binnenlandse Zaken veel mensen.
Federaal minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser kondigde aan dat haar ministerie, na langdurige onderhandelingen met Diyanet en DITIB, had ingestemd met het geleidelijk verminderen van de inzet van door de staat gesponsorde religieuze vertegenwoordigers uit Turkije. “Dit is een belangrijke mijlpaal voor de integratie en participatie van moslimgemeenschappen in Duitsland”, zei Faeser. In de toekomst zullen jaarlijks 100 imams in Duitsland worden opgeleid.
Duitsland volgt het voorbeeld van Frankrijk: sinds begin dit jaar laat Frankrijk geen nieuwe imams uit het buitenland meer toe. In plaats daarvan zullen priesters worden opgeleid aan Franse universiteiten. Deze verandering werd begin 2020 geïnitieerd door president Emmanuel Macron en is nu van kracht geworden. Tot nu toe kwamen de Franse imams vooral uit Marokko, Tunesië en Algerije.
Net als Osman Soyer vertegenwoordigt de 36-jarige DITIB-vertegenwoordiger Eyüp Kalyon de nieuwe generatie imams in Duitsland. Kalyon is geboren in Wuppertal, heeft het Duitse staatsburgerschap en een middelbare schooldiploma. Zijn grootouders kwamen uit Turkije. Net als veel van de 28 huidige afgestudeerden spreken Kalyn en Soyer minstens twee talen vloeiend: Duits en Turks.
Een vertegenwoordiger van het ministerie van Binnenlandse Zaken sprak als officiële eregast tijdens de DITIB-ceremonie in Berlijn. Jörn Thiessen is hoofd van afdeling H (Binnenland, Cohesie en Democratie) bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
“Dit is precies de juiste stap: mensen die hier zijn, die hier wonen, die onze taal spreken, die de cultuur kennen en die bruggen slaan in de samenleving, kunnen precies doen wat wij willen”, zei hij tegen DW, waarin hij uitlegde dat het idee is om elk jaar honderd imams en religieuze functionarissen op te leiden en de inzet vanuit Turkije met hetzelfde aantal te verminderen.
Na vele jaren van debat en vertraging is de opleiding van islamitische religieuze functionarissen in Duitsland aan het veranderen. Maar veel vragen – vooral de financiering van DITIB-imams zonder Turkse steun – zijn nog steeds onbeantwoord. Het debat over de volgende stappen laait nu slechts langzaam op.
Dit artikel is oorspronkelijk in het Duits geschreven.
Terwijl je hier bent: Elke dinsdag inventariseren DW-redacteuren wat er gebeurt in de Duitse politiek en samenleving. U kunt zich hier aanmelden voor de wekelijkse Berlin Briefing-e-mailnieuwsbrief.